Nghệ thuật sân khấu né tránh thực tiễn?

Sân khấu phải diễn tả sinh động mọi hỷ nộ ái ố

Năm 2024 đã diễn ra 5 cuộc liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp gồm: Liên hoan các tác phẩm sân khấu toàn quốc dành cho thiếu niên nhi đồng, Liên hoan kịch nói toàn quốc, Liên hoan cải lương toàn quốc, Liên hoan sân khấu Hà Nội mở rộng và Liên hoan sân khấu kịch TP Hồ Chí Minh lần thứ nhất. Theo thống kê, trong 109 vở diễn tham dự 5 cuộc Liên hoan nghệ thuật trên thì chỉ có khoảng hơn 10% số vở diễn đề cập về đời sống xã hội và con người đương đại.

“Đêm trắng” đoạt Huy chương vàng vở diễn tại Liên hoan sân khấu kịch nói toàn quốc 2024. Ảnh: H.G.

Đây là thực tế đáng buồn trong bối cảnh sân khấu đang đứng trước thách thức phát triển, thu hút khán giả và cạnh tranh cùng nhiều loại hình nghệ thuật, giải trí khác.

Liên hoan sân khấu kịch nói toàn quốc 2024 có sự tham gia tranh tài của 19 đơn vị nghệ thuật kịch nói chuyên nghiệp trong và ngoài công lập, với 23 vở diễn. Thế nhưng, NSND Ngọc Giàu nhận định, hầu hết kịch bản được viết từ khá lâu, kịch bản của tác giả trẻ càng hiếm. Đặc biệt, ít kịch bản khai thác những vấn đề nóng bỏng của xã hội hôm nay. Ngoài ra, một số vở không tìm được hình thức mới cho nội dung cũ; thiếu vắng sự sáng tạo trong thiết kế sân khấu; nhiều vở chưa chú trọng đầu tư cho yếu tố âm nhạc.

Tương tự, tại Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng diễn ra cuối năm 2024, với sự tham gia của 12 vở diễn, đa phần là những tác phẩm khắc họa các nhân vật lịch sử hoặc các câu chuyện dân gian xưa. Chỉ có một tín hiệu vui là các vở diễn được dàn dựng tốt, giàu sáng tạo cho thấy đội ngũ nghệ sĩ gạo cội vẫn còn đó, yêu nghề, sống chết với nghề và có sự kế tiếp của các nghệ sĩ trẻ tài năng.

Lý giải thực tế này, TS Nguyễn Đăng Chương chia sẻ: "Phải chăng đội ngũ sáng tạo chưa lý giải được mâu thuẫn xung đột của thời đại và con người hôm nay nên khoanh tay trước hiện thực đời sống đang ngồn ngộn chất liệu và cuồn cuộn trôi đi từng ngày. Đây có lẽ là nguyên nhân cơ bản mà nghệ thuật sân khấu chưa kéo được khán giả tới rạp hát. Sân khấu phải diễn tả sinh động mọi hỷ nộ ái ố; dùng thủ pháp nghệ thuật để chuyển tải niềm vui, nỗi buồn, hạnh phúc đắng cay của con người trong đời sống hiện đại, nhân rộng lên những điều đẹp đẽ nhân văn, gạt bỏ bớt những gì đang trở thành chướng ngại vật, cản đường cho sự phát triển. Nghệ thuật sân khấu của chúng ta còn mắc nợ lớn với thời đại, với đất nước, với nhân dân…”.

Theo TS Nguyễn Đăng Chương, thực tế cho thấy, không có kịch bản hay thì không thể có vở diễn hay. Nếu không có kịch bản thì đạo diễn và các thành phần sáng tạo không thể “bịa” ra được một tác phẩm sân khấu.

Khủng hoảng trầm trọng đội ngũ tác giả

“Có thể nói, sân khấu đang vô cùng khan hiếm kịch bản hay. Chính vì vậy nên các đơn vị nghệ thuật phải chấp nhận dàn dựng lại kịch bản cũ, thậm chí còn sử dụng những kịch bản đã trình làng cách đây nhiều thập kỷ để tham dự Liên hoan và phục vụ khán giả” - TS Nguyễn Đăng Chương chỉ ra thực trạng.

NSND Trần Ngọc Giàu lại cho rằng, hoạt động sân khấu đang "chạy trốn khỏi hiện thực đời sống, vấn đề nóng bỏng của xã hội". Ông đặt câu hỏi: Phải chăng do đội ngũ sáng tác thiếu hụt, thành phần sáng tạo né tránh những vấn đề đương đại? Hay thực trạng nằm ở quan niệm, cách chọn kịch bản của nhà quản lý đơn vị nghệ thuật?
"Kịch bản là nơi bắt đầu vở diễn, thực trạng trên rất đáng quan ngại. Sân khấu đang mất dần chức năng phản ánh hiện thực và dự báo" - NSND Trần Ngọc Giàu bày tỏ.

Theo NSND Trần Ngọc Giàu, sân khấu hoặc chỉ làm nhiệm vụ chính trị với đề tài lịch sử, chiến tranh cách mạng chờ tham dự liên hoan, hoặc chỉ nhằm bán vé cho khán giả có nhu cầu giải trí. Vì thế, phải có thêm người viết mới, cây bút trẻ để có những kịch bản đương đại.

Để giải quyết vấn đề này, theo TS Nguyễn Đăng Chương, cần cơ chế đặc thù để Nhà nước tài trợ thực hiện đề án bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ tác giả sân khấu.

"Nếu chúng ta không khẩn trương giải quyết bài toán này, ít năm nữa muốn thực hiện cũng sẽ rất khó, bởi những người thầy về lý luận kịch, những nhà biên kịch có khả năng truyền đạt kinh nghiệm, kỹ năng trong nghệ thuật biên kịch ngày càng hiếm. Bởi để trở thành nhà biên kịch sân khấu ngoài năng khiếu phải có đam mê, kinh nghiệm làm nghề, trải nghiệm cuộc sống, bản lĩnh nghề nghiệp; kỹ năng, phương pháp, thủ pháp của nghệ thuật nữa"- TS Nguyễn Đăng Chương chia sẻ.

Hồng Gấm