Nghệ nhân - người giữ hồn văn hóa dân tộc thiểu số Gia Lai giữa nhịp sống hiện đại

Nhờ tâm huyết bền bỉ của những nghệ nhân dân tộc thiểu số ở Gia Lai, các giá trị văn hóa dân tộc không chỉ được lưu giữ mà còn lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống, góp phần tạo nên nền văn hóa Gia Lai phong phú, đậm đà bản sắc giữa nhịp sống hiện đại.

Một buổi chiều tháng mười, tại nhà rông làng Leng (xã Tơ Tung, tỉnh Gia Lai), nghệ nhân Đinh Hdót miệt mài chỉnh lại dàn chiêng cho đội chiêng của làng, chuẩn bị cho buổi biểu diễn đón khách du lịch. Ông nhẹ nhàng đặt từng chiếc chiêng lên tấm đệm vải, ghé sát tai, gõ thử từng tiếng rồi dùng búa nhỏ gõ thật khéo vào vành chiêng. Mỗi âm vang lên, ông lại lắng nghe thật kỹ, chỉnh đi chỉnh lại cho đến khi đạt được độ vang, độ ngân.

Nghệ nhân Đinh Hdót (xã Tơ Tung, Gia Lai) cẩn thận, miệt mài hàng giờ để chỉnh dàn chiêng của làng.

Nghệ nhân Đinh Hdót cho biết, khi mới hơn 10 tuổi, ông đã ngồi hàng giờ bên các cụ già trong làng để học cách nghe, cách chỉnh chiêng. Từ đó đến nay đã hơn 40 năm, ông đi khắp các buôn làng, giúp bà con khôi phục lại những bộ chiêng “lạc âm”. Ông còn chỉ dạy cho lớp trẻ cách chỉnh, bảo quản và cảm nhận cái hay, cái đặc sắc của cồng chiêng. Năm 2024, ông được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Gia Lai cấp chứng nhận nghệ nhân chỉnh chiêng, ghi nhận xứng đáng công lao của ông trong suốt nhiều chục năm qua.

“Bộ chiêng của dân tộc Jarai, Bahnar, Ê-Đê, Xê-Đăng là khác nhau ở chỗ, Bahnar thì 13 lá; Ê-Đê thì dưới 10 lá, có khi 7 lá, có khi 5 lá. Nhất là dân tộc Jarai nhiều hơn. Bài đánh cũng có phần giống, có phần khác. Bài chiêng của dân tộc Bahnar thì nhanh hơn, nhịp nhiều hơn. Vào lễ đám ma thì trầm và chậm hơn. Chiêng dùng khoảng 1 năm là lạc tiếng, mình chỉnh lại. Chiêng lạc âm là nó không trùng với các chiêng khác trong bộ, nên mình chỉnh lại hết cho vào âm, thì đánh mới hay, mới vang”, Nghệ nhân Đinh Hdót chia sẻ.

Còn tại làng Pleiku Roh, phường Pleiku, nghệ nhân Siu Thưm, người đã có hơn chục năm dạy chiêng miễn phí cho trẻ em và người dân trong làng. Nghệ nhân cho biết, việc truyền dạy không chỉ là dạy kỹ năng mà còn là cách “giữ hồn” dân tộc. Nhờ đó, đội chiêng Pleiku Roh trở thành một trong những đội chiêng tiêu biểu của tỉnh, thường xuyên đạt giải cao tại các liên hoan cồng chiêng trong khu vực Tây Nguyên.

Nghệ nhân Rơ Châm Tih (xã Ia Hrung, Gia Lai) đã dành hàng chục năm để chế tác nhạc cụ truyền thống của người Jarai, góp phần đưa âm nhạc Tây Nguyên đi biểu diễn ở trong và ngoài nước.

“Thời gian qua, mình truyền dạy cho các em, để sau này không mai một, không mất gốc. Tôi cố gắng truyền dạy các em các cháu để duy trì bản sắc văn hóa như cồng chiêng, t’rưng, để khi tỉnh có tổ chức lễ hội thì mình có đội sẵn. Các em biết chơi chiêng, múa xong thì chỉ tập lại rất nhanh”, nghệ nhân Siu Thưm bày tỏ.

Ở xã Ia Hrung, nghệ nhân Rơ Châm Tih đã dành hàng chục năm để chế tác nhạc cụ truyền thống của người Jrai, góp phần đưa âm nhạc Tây Nguyên vươn xa. Ông là nghệ nhân hiếm hoi ở Gia Lai chế tác và biểu diễn thành thạo hơn 15 loại nhạc cụ như đàn T’rưng, Crú, Ting Ninh, Kini, Klock… Nhiều nhạc cụ do ông chế tác đã được mang sang Mỹ, Úc đấu giá. Không chỉ là người làm đàn, ông còn là nghệ sĩ biểu diễn tài hoa, từng mang tiếng đàn Jrai đến Úc, Anh, Phần Lan, Mỹ, Hàn Quốc, Hồng Kông... Hiện nay, dù đã cao tuổi, ông Rơ Châm Tih vẫn miệt mài truyền lửa cho thế hệ trẻ. Ông mở lớp dạy chế tác và biểu diễn nhạc cụ cho thanh niên Jrai ở xã Ia Hrung.

“Khó khăn của tôi là tuổi trẻ bây giờ không biết chế tác nữa, họ thích nhạc hiện đại nên họ quên các nhạc cụ truyền thống. Tôi mong được truyền lại các nhạc cụ này cho tuổi trẻ, mong nhà nước trợ giúp để mình truyền dạy, đào tạo lại cho thế hệ trẻ”, nghệ nhân Rơ Châm Tih cho biết.

Tại Gia Lai có hàng nghìn nghệ nhân ở nhiều lĩnh vực: nhạc cụ dân tộc, dệt, đan lát,... Họ là cầu nối văn hóa của dân tộc thiểu số trong cuộc sống hiện đại.

Hiện nay ở tỉnh Gia Lai, hàng nghìn nghệ nhân vẫn ngày ngày miệt mài giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của quê hương. Họ chế tác và trình diễn nhạc cụ dân gian, dệt thổ cẩm, hát dân ca, múa xoang, phục dựng nghi lễ và lễ hội cổ truyền...

Nhằm tri ân và khích lệ đội ngũ nghệ nhân, thời gian qua, tỉnh Gia Lai đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực như tổ chức các ngày hội “Sắc màu văn hóa Gia Lai – Bảo tồn và phát triển”, mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng cho nghệ nhân, già làng, người uy tín; đồng thời mời họ tham gia biểu diễn, giao lưu tại các sự kiện văn hóa cấp tỉnh và khu vực. Đặc biệt, trong năm 2024, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Gia Lai đã cấp chứng nhận, trao danh hiệu và hỗ trợ kinh phí cho hàng trăm nghệ nhân tiêu biểu, tiếp thêm động lực để họ tiếp tục “giữ lửa” và “truyền lửa” cho thế hệ mai sau.

Gia Lai cũng tổ chức các sự kiện giúp bảo tồn, và phát huy những giá trị tốt đẹp của văn hóa dân tộc thiểu số tại Gia Lai.

Bà Lê Thị Thu Hương, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Gia Lai cho biết: “Mỗi nghệ nhân có một vị trí, vai trò khác nhau. Để giữ lửa, tạo lửa duy trì hoạt động văn hóa, thì nghệ nhân là hạt nhân, điểm nhấn quan trọng. Hàng năm, Sở Văn hóa- Thể thao và Du lịch đã tổ chức nhiều lớp bảo tồn văn hóa truyền thống, mời nghệ nhân về truyền dạy lại cho thế hệ sau. Ví dụ như chỉnh chiêng, đan lát, cồng chiêng,… Và sắp tới vẫn tiếp tục thực hiện”.

Bằng tình yêu và lòng tự hào về cội nguồn, các nghệ nhân dân tộc thiểu số ở Gia Lai đang lặng lẽ bảo tồn, gìn giữ đặc sắc văn hóa. Chính họ là những người tiếp nối và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống trong nhịp sống hiện đại hôm nay.

Nguyễn Thảo/VOV-Tây Nguyên