Nghệ nhân Khmer giữ nghề dệt thổ cẩm giữa nhịp sống hiện đại

Sinh ra trong gia đình có đến đời thứ tư theo nghề trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải, nghệ nhân Neáng Chanh Ty (xã An Cư, tỉnh An Giang) cho biết, nghề dệt được truyền từ đời này qua đời khác, là cách để người Khmer giữ gìn bản sắc dân tộc. Bên cạnh giá trị văn hóa, nghề dệt thổ cẩm còn tạo sinh kế, giúp xóa đói giảm nghèo cho nhiều phụ nữ Khmer, giúp họ tự chủ hơn trong cuộc sống.

Em bé làm quen, học nghề dệt thổ cẩm Khmer từ các bà, từ mẹ

Từ khung cửi đến sản phẩm của thị trường hiện đại

Để nghề truyền thống thích ứng với đời sống hiện đại, nghệ nhân Neáng Chanh Ty không chỉ giữ nguyên kỹ thuật dệt cổ mà còn đổi mới sản phẩm, kết hợp hoa văn truyền thống vào túi xách, ví da, áo khoác và phụ kiện thời trang đô thị. Một sáng tạo nổi bật của Hợp tác xã là việc sử dụng màu nhuộm tự nhiên kết hợp với sợi cotton hiện đại, giúp giảm thời gian sản xuất mà vẫn giữ nét đặc trưng Khmer.

Năm 2016, nghệ nhân Neáng Chanh Ty cùng các chị em trên địa bàn thành lập Hợp tác xã dệt thổ cẩm Khmer với các thành viên đều là phụ nữ người dân tộc, và được tỉnh công nhận là làng nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống. Để thúc đẩy phát triển, chị tích cực tham gia các hội chợ quốc tế, đồng thời liên kết với doanh nghiệp du lịch tổ chức tour trải nghiệm dệt thổ cẩm, giúp du khách trực tiếp tham gia quy trình sản xuất.

Cùng với đó, Hợp tác xã không ngừng tìm tòi, sáng tạo mẫu mã mới, đáp ứng thị hiếu đa dạng của thị trường. Đến nay, Hợp tác xã phát triển hơn 70 khung dệt. Mỗi ngày, người thợ có tay nghề có thể dệt từ 0,5-1m vải, tùy loại sản phẩm. Những loại vải có hoa văn phức tạp, đa sắc màu cần nhiều thời gian hoàn thiện hơn, trong khi các loại khăn choàng mẫu mã đơn giản có thể dệt hơn 1m mỗi ngày. Nhờ đó, nhiều phụ nữ có thêm thu nhập ổn định, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Nhờ những cách làm sáng tạo, Hợp tác xã dệt thổ cẩm Khmer xã An Cư thường xuyên có các đơn hàng, giúp tăng doanh thu và thu hút thế hệ trẻ quay về với nghề. Năm 2023, sản phẩm dệt thổ cẩm Khmer của nghệ nhân Neáng Chanh Ty được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao cấp tỉnh.

Song song với nỗ lực của nghệ nhân và cộng đồng, việc duy trì và phát triển nghề dệt thổ cẩm ở An Cư hiện được triển khai có hệ thống, kết hợp giữa truyền thống gia đình và tổ chức cộng đồng. Nếu trước đây nghề chủ yếu được truyền dạy theo hình thức “cha truyền con nối” thì nay, các lớp dạy nghề được mở với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, tạo cơ hội cho nhiều người trẻ học hỏi và tiếp nối nghề.

Nghệ nhân Neáng Chanh Ty giới thiệu các sản phẩm của Hợp tác xã

Chia sẻ về công tác đào tạo, nghệ nhân Neáng Chanh Ty cho biết, mô hình lớp dạy nghề thổ cẩm tại địa phương đã duy trì 10 năm, với 20 lớp, trung bình mỗi lớp 25-30 học viên. Mỗi khóa học kéo dài 4 tháng, giúp học viên nắm vững 17 công đoạn dệt; toàn bộ tiền học và nguyên vật liệu đều được Nhà nước hỗ trợ.

Các kỹ thuật nhuộm sợi từ nguyên liệu tự nhiên như vỏ cây, lá rừng, củ nghệ được hướng dẫn tận tình, bảo đảm màu sắc bền vững và thân thiện với môi trường. Hiện nay, sản phẩm dệt thổ cẩm An Cư đã xuất sang Thái Lan, Campuchia, Lào.

Tạo sinh kế bền vững cho phụ nữ Khmer

Ngày 5/6/2023, Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang ban hành Kế hoạch số 448/KH-UBND về phát triển ngành nghề nông thôn và bảo tồn làng nghề, trong đó ưu tiên hỗ trợ vốn, đào tạo và quảng bá cho làng dệt Khmer. Tại xã An Cư, chính quyền địa phương phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức các lớp dạy nghề, cung cấp nguyên liệu và kết nối thị trường tiêu thụ sản phẩm.

Theo ông Nguyễn Duy Phong, Chủ tịch UBND xã An Cư, địa phương chú trọng bảo tồn giá trị cốt lõi của nghề dệt thông qua việc nghệ nhân truyền nghề cho người trẻ, đưa nghề dệt vào các lễ hội truyền thống và mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm dệt của đồng bào Khmer. Hiện xã đang xây dựng bản đồ nông hóa, dành khoảng 1ha đất trồng dâu, nuôi tằm, kêu gọi doanh nghiệp hỗ trợ nguồn nguyên liệu bền vững; các hộ gia đình cũng được hỗ trợ vay vốn ưu đãi để đầu tư khung dệt.

Ông Nguyễn Duy Phong, Chủ tịch UBND xã An Cư thông tin về kế hoạch bảo tồn và phát triển làng nghề dệt thổ cẩm

Ông Nguyễn Duy Phong nhấn mạnh, nghề dệt thổ cẩm Khmer được xác định là một bộ phận của kinh tế tập thể, làng nghề truyền thống, gắn với sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số.

Theo định hướng phát triển kinh tế - xã hội năm 2026, nghề dệt thổ cẩm Khmer tại An Cư sẽ tiếp tục được duy trì, phát triển và nâng chất gắn với chương trình OCOP, trong đó ưu tiên các sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, có tiềm năng trở thành sản phẩm du lịch, quà lưu niệm đặc trưng của địa phương. Cùng với đó, địa phương tập trung hỗ trợ phát triển các mô hình hợp tác xã, tổ hợp tác và làng nghề truyền thống nhằm tạo việc làm, sinh kế bền vững cho người dân, đặc biệt là phụ nữ Khmer.

Việc kết nối hoạt động sản xuất thổ cẩm với thương mại và du lịch cũng được đẩy mạnh theo trục kết nối du lịch sinh thái rừng tràm Trà Sư với các giá trị văn hóa Khmer như lễ hội, chùa chiền, nghệ thuật truyền thống, qua đó mở rộng thị trường tiêu thụ và nâng cao giá trị cho sản phẩm dệt thổ cẩm địa phương.

Trong chiến lược phát triển địa phương, nghề dệt thổ cẩm Khmer được xác định vừa là công cụ bảo tồn văn hóa bản địa, vừa là sinh kế phi nông nghiệp quan trọng của đồng bào dân tộc Khmer. Đồng thời, mở ra hướng đa dạng hóa kinh tế nông thôn, giảm dần sự phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp thuần túy.

Trong nhịp sống mới, những tấm thổ cẩm Khmer vì thế không chỉ kể câu chuyện của truyền thống, mà còn mở ra triển vọng gắn kết hài hòa giữa gìn giữ bản sắc văn hóa và phát triển kinh tế địa phương một cách lâu dài, bền vững.

Lê Hoàng/VOV.VN