Nghệ Nhân, Đồng thầy Trần Thị Ngọc: 49 năm gìn giữ và phát huy di sản tín ngưỡng thờ Mẫu

Nghệ nhân - Đồng thầy Trần Thị Ngọc trong một giá hầu

Người đàn bà thắp lửa giữa miền đất Lam Sơn

Sinh năm 1964 tại Thanh Hóa, bà Trần Thị Ngọc bén duyên với cửa Thánh từ thuở ấu thơ, theo mẹ đi lễ, tiếp xúc với văn chầu, nghi lễ và các giá trị đạo đức tâm linh. Cơ duyên tích lũy từ nhỏ, đến năm 1994, bà chính thức mở phủ và thực hành đạo mẫu với tư cách là thanh đồng. Từ đó, quá trình tu học và hành nghề của bà luôn được dẫn dắt bằng sự nghiêm cẩn trong đạo hạnh và tinh thần gìn giữ chuẩn mực truyền thống.

Trong 49 năm hành nghề, nghệ nhân Trần Thị Ngọc luôn đề cao nguyên tắc thanh sạch – chuẩn mực. Không chỉ thực hành nghi lễ đúng thể thức, bà còn đặc biệt chú trọng gìn giữ các yếu tố tạo nên giá trị văn hóa của Đạo Mẫu như trang phục nghi lễ, âm nhạc hầu đồng, văn chầu, đạo đức của người hành nghề, tránh mê tín cực đoan và kiên quyết phản đối sự thương mại hóa tâm linh.

Trong suốt hành trình tu học và hành nghề, nghệ nhân Trần Thị Ngọc không chỉ chú trọng vào thực hành hầu đồng đúng lề luật, chuẩn về trang phục, âm nhạc, văn chầu, mà bà còn đặc biệt nghiêm cẩn với đạo đức của người làm nghề tâm linh. Bà thường chia sẻ: “Làm việc cửa Thánh là phải trong sáng, có tâm, có lễ, có trách nhiệm với con nhang đệ tử và cộng đồng.”

Khởi từ căn đồng, giữ bằng kỷ cương, giữ ngọc cho đời sau

Trong kho tàng văn hóa tâm linh Việt Nam, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ là một trong những di sản tiêu biểu, thể hiện bản sắc thiêng liêng của dân tộc. Bên cạnh giá trị nghi lễ, Đạo Mẫu còn phản ánh đạo lý uống nước nhớ nguồn, tôn vinh người Mẹ – biểu tượng của lòng nhân ái, sự che chở và sức sống bền bỉ của văn hóa Việt. Trong hành trình gìn giữ và lan tỏa di sản này, nghệ nhân đồng thầy Trần Thị Ngọc là một trong những người đã dành cả tâm huyết và cuộc đời để thực hành, truyền dạy và bảo tồn các giá trị chuẩn mực của tín ngưỡng thờ Mẫu.

Trải qua 49 năm hành nghề, bà Ngọc đã giữ gìn nếp đạo bằng sự kiên trì, trách nhiệm và sự chân thành dành cho cửa Thánh. Mỗi giá hầu không chỉ là nghi lễ mà còn là cách gửi gắm văn hóa dân tộc, để thế hệ mai sau hiểu và trân trọng một di sản thiêng liêng mà UNESCO đã công nhận.

Đối với bà “Đồng không chỉ là hầu. Đồng phải đủ đức, đủ lễ, đủ hiểu biết. Không thì dễ sai đường”. Sự cẩn trọng ấy theo bà suốt cuộc đời hành nghề. Phủ Hạ Ngọc, dưới sự trông coi của bà, luôn nổi tiếng bởi nghi thức chuẩn mực, phục trang đúng lề lối, văn chầu được giữ theo thể cổ, pháp khí đúng phép truyền thống. Không có chỗ cho phô trương, lạm dụng hay mê tín cực đoan. Bà nói thẳng: “Tâm linh mà không chuẩn mực thì dễ biến tướng. Sai lệch một đời người, tội lắm”. Khác với nhiều người hành nghề kín tiếng, đồng thầy Trần Thị Ngọc lại chọn cách truyền dạy công khai – có kiểm soát. Tại Phủ Hạ Ngọc, bà hướng dẫn thanh đồng mới nhập đạo, chỉ bảo cung văn trẻ, giúp họ hiểu đúng trước khi hành lễ. Bà quan niệm: “Gìn giữ đạo không phải giữ cho riêng mình, mà là truyền lại mà vẫn giữ nguyên gốc.”

Từ những năm 2000 đến nay, Nghệ Nhân Trần Thị Ngọc đã tích cực hướng dẫn, dìu dắt nhiều thanh đồng trẻ, giúp họ hiểu đúng về tín ngưỡng thờ Mẫu – với tinh thần tôn trọng văn hóa, hành nghề bằng tâm sáng, không vụ lợi, không lệch chuẩn. Bên cạnh vai trò hành lễ, bà còn tham gia viết bài, chia sẻ kiến thức, đóng góp ý kiến đối với các hoạt động bảo tồn văn hóa và sinh hoạt tín ngưỡng cộng đồng.

Bước đi trên hành trình tâm linh từ hai bàn tay trắng, bằng niềm tin, sự khổ luyện và cái tâm kính Thánh. Từ những ngày đầu dựng phủ chỉ có mái che đơn sơ, bà kiên trì gom góp từng viên ngói, từng pho tượng, từng nét chạm khắc để tạo dựng cơ ngơi thờ tự khang trang như hôm nay. Phủ Hạ Ngọc không chỉ là nơi hành lễ, mà còn là minh chứng cho nghị lực và lòng thành của người phụ nữ dành cả đời gìn giữ nếp thờ Mẫu, tiếp nối nét đẹp văn hóa tâm linh Việt.

Nghệ Nhân - Đồng Thầy Trần Thị Ngọc tham gia giao lưu diễn xướng tại cụm di tích Chùa Hang, Đền Quan Tam.

Song song với hoạt động chuyên môn, nghệ nhân Trần Thị Ngọc thường xuyên công đức các đền chùa trên khắp cả nước. Bà cho rằng lòng nhân ái chính là tinh thần cốt lõi mà người thực hành Đạo Mẫu cần lan tỏa. Với bà, bác ái không phải để “báo công”, mà là tinh thần nhân ái – một phần cốt đạo của thờ Mẫu. “Làm nghề căn không phải để hưởng lộc, mà để gieo phúc, gieo đức và giúp đỡ đúng người, đúng việc” – bà chia sẻ.

49 năm hành đạo và 25 năm lập phủ – bước sang hành trình mới

Từ khi UNESCO công nhận tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, phong trào hầu đồng bùng nổ mạnh mẽ hơn. Xen giữa sự phát triển tích cực là những biến tướng đáng lo ngại: nghi lễ bị thương mại hóa, trang phục lòe loẹt, hành lễ sai chuẩn, lợi dụng niềm tin để trục lợi.

Một góc không gian linh thiêng tại phủ Hạ Ngọc

Giữa những biến động ấy, Phủ Hạ Ngọc lại càng sáng rõ sự khác biệt của mình: chuẩn mực – tiết chế – tôn nghiêm. Bà khẳng định: “Phải tu tâm trước khi tu lễ. Không phải ai cũng được phép hành đồng để kiếm lợi.” Không phải lời hoa mỹ. Những người trong nghề hiểu rằng, sự nghiêm khắc của bà chính là để bảo vệ di sản.

Giờ đây, khi đã trải qua 49 năm phụng sự cửa Thánh và 25 năm lập phủ, đồng thầy Trần Thị Ngọc nhìn lại hành trình của mình với sự bình thản. Bà không muốn danh, không tìm điều tiếng, chỉ mong có thể “giữ đúng những gì đáng giữ.” Bà nói chậm rãi: “Phúc là được hầu Thánh. Vinh là được phụng sự. Còn trách nhiệm là dạy lại cho đời.”

Giữa không gian linh thiêng của Phủ Hạ Ngọc, ngọn lửa thờ Mẫu vẫn cháy – không rực rỡ ồn ào, mà âm ỉ bền vững, như chính cuộc đời của người phụ nữ đứng giữa thế giới tâm linh và đời sống cộng đồng, lặng lẽ gìn giữ một phần tinh hoa văn hóa Việt.

Trong không khí trang nghiêm của ngày kỷ niệm 25 năm lập phủ Hạ Ngọc, nghệ nhân đồng thầy Trần Thị Ngọc – một gương mặt tiêu biểu trong cộng đồng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu – đã chia sẻ chặng đường đầy tâm huyết mà bà đã dành trọn vẹn cho di sản văn hóa tâm linh dân tộc. Hành trình ấy không chỉ là quá trình tu tập và phụng sự, mà còn là nỗ lực gìn giữ, tôn vinh một giá trị thiêng liêng đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Một số hình ảnh trong buổi lễ kỷ niệm 25 năm lập phủ Hạ Ngọc

Với những đóng góp to lớn của mình Nghệ nhân, Đồng thầy Trần Thị Ngọc đã được cộng đồng văn hóa nhìn nhận. Bà được Hội Di sản Văn hóa Việt Nam trao tặng bằng khen vì những đóng góp trong việc bảo tồn tín ngưỡng thờ Mẫu và các hình thức diễn xướng chầu văn truyền thống.

Bên cạnh đó, bà được Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển ghi nhận vì có những đóng góp tích cực trong thực hành tín ngưỡng chuẩn mực và lan tỏa giá trị Đạo Mẫu đến cộng đồng, đặc biệt tại khu vực miền Tây Thanh Hóa, Viện Nghiên cứu Văn hóa Phương Đông trao tặng bảng vàng vinh danh vì sự nghiệp bảo tồn đạo Mẫu, cùng nhiều bằng, khen giấy khen của các cấp lãnh đạo từ trung ương tới địa phương… Những ghi nhận ấy không chỉ là sự tôn vinh, mà còn là minh chứng cho một hành trình bền bỉ, không bày biện, không phô trương, không phải là những lễ nghi rực rỡ, mà là sự dấn thân thầm lặng để giữ lại một nét di sản quý báu cho thế hệ mai sau. Và hôm nay, khi Phủ Hạ Ngọc đã thành địa chỉ văn hóa uy tín, của Thanh Hóa, nơi nương tựa tâm linh, mà còn là dấu ấn sống động của một đời hành đạo tận tụy, tận tâm. Hình ảnh Nghệ nhân, Đồng thầy Trần Thị Ngọc tiếp tục là minh chứng cho sức sống bền bỉ của đạo Mẫu trong đời sống Việt Nam đương đại.

Nguyễn Hương