Nghề lái máy bay chiến đấu Mỹ: Áp lực và ám ảnh

Lực G cao, độ cao lớn, lượng oxy thấp – tất cả đặt con người vào một môi trường và trong những tình huống hoàn toàn vượt xa khả năng chịu đựng tự nhiên. Nói đơn giản, nếu không có huấn luyện và thiết bị chuyên dụng, môi trường này không phù hợp với sự sống. Đó là lý do vì sao nghề phi công tiêm kích được xếp vào hàng nguy hiểm và khắc nghiệt nhất hành tinh.

Áp lực trọng trường

Nguy hiểm rõ rệt nhất đối với phi công chiến đấu là sự căng thẳng do lực trọng trường. Khi máy bay thực hiện những cú bẻ lái gấp, phi công có thể phải chịu lực gấp chín lần trọng lực (9G). Trong khoảnh khắc đó, cơ thể họ nặng như gấp chín lần bình thường. Máu bị kéo khỏi não và mắt, dồn xuống bụng và chân. Nhưng não cần máu để hoạt động, mắt cần máu để nhìn và phi công thì cần cả hai để bay.

Khi chức năng não và thị giác suy giảm, hậu quả có thể thảm khốc: tầm nhìn ban đầu chuyển xám, sau đó thu hẹp thành “tầm nhìn đường hầm” và cuối cùng là mất hẳn – dẫn tới tình trạng G-LOC (G-induced loss of consciousness – mất ý thức do lực G). Chỉ vài giây mất ý thức ở tốc độ siêu thanh hay độ cao thấp cũng có thể gây tử vong.

Phi công luôn trong trạng thái tâm lý căng thẳng

Để ngăn ngừa, phi công phải luyện tập nghiêm ngặt kỹ thuật chống lực G (AGSM): căng cơ và điều chỉnh nhịp thở để duy trì tuần hoàn máu ở phần trên cơ thể. Họ cũng mặc bộ đồ G-suit với các túi khí phồng lên, ép vào bụng và chân để giảm lượng máu dồn xuống dưới. Dù vậy, sai số vẫn rất nhỏ; chỉ cần vài giây mất kiểm soát, ranh giới giữa tỉnh táo và hôn mê sẽ bị vượt qua.

Nguy cơ liên quan đến oxy

Máy bay chiến đấu hoạt động ở độ cao mà oxy quá loãng, không đủ cho sự sống. Vì thế, chúng được trang bị hệ thống tạo oxy trên khoang để duy trì sự sống cho phi công. Nhưng điều này đồng nghĩa phi công phụ thuộc hoàn toàn vào hệ thống – vốn có nguy cơ hỏng hóc. Nếu oxy ngừng cung cấp, các triệu chứng thiếu oxy não (hypoxia) xuất hiện rất nhanh: chóng mặt, hưng phấn giả tạo, lú lẫn, suy giảm khả năng điều khiển. Nghiêm trọng hơn, tình trạng này thường khiến phi công mất khả năng tự nhận biết, khó chẩn đoán chính mình.

Huấn luyện vì thế nhấn mạnh việc nhận biết sớm dấu hiệu thiếu oxy. Phi công được cho trải nghiệm trong buồng áp suất mô phỏng với điều kiện oxy thấp, giúp họ nhận diện xu hướng và triệu chứng riêng của bản thân khi rơi vào tình trạng này.

Nhờ kết hợp huấn luyện và thiết bị, phi công có thể giảm thiểu rủi ro sinh lý khi điều khiển máy bay chiến đấu, nhưng không thể loại bỏ hoàn toàn – miễn là trong buồng lái vẫn còn con người.

Nguy cơ tâm lý – “lò luyện” cho tinh thần

Không chỉ hiểm nguy về thể chất, phi công tiêm kích còn phải đối diện thử thách tâm lý cực độ. Treo mình cách mặt đất hàng km, di chuyển ở tốc độ siêu thanh trong cỗ máy có vô vàn nguy cơ trục trặc – đó là trạng thái thường trực. Tuy máy bay được thiết kế nhiều lớp an toàn và bảo dưỡng kỹ lưỡng, nhưng rủi ro vẫn luôn rình rập.

Buồng lái hiện đại dù đã đơn giản hóa, nhưng vẫn tuôn trào dữ liệu: màn hình radar, hệ thống vũ khí, thông tin liên lạc, ký hiệu trên kính HUD… tất cả thay đổi từng giây. Phi công phải liên tục sàng lọc, xác định ưu tiên và hành động chính xác.

Họ chỉ có thể nở nụ cười khi tiếp đất

Khối lượng xử lý thông tin quá lớn có thể dẫn đến quá tải nhận thức. Khi năng lực tư duy bị bão hòa, sai sót xảy ra dây chuyền: bật nhầm công tắc, bỏ sót mối đe dọa, quyết định chiến thuật suy giảm. Vì vậy, phi công được huấn luyện để đối mặt với tình huống này, rèn phản xạ tự động trong khủng hoảng – thay vì hoảng loạn.

Gánh nặng trách nhiệm sinh tử

Máy bay chiến đấu là cỗ máy chiến tranh, mỗi nhiệm vụ đều gắn liền với hủy diệt. Một sai lầm có thể cướp đi sinh mạng phi công, đồng đội hoặc dân thường vô tội. Ngay cả khi nhiệm vụ hoàn hảo, hậu quả vẫn là cái chết ở mục tiêu. Trách nhiệm đạo đức ấy đè nặng tâm trí, có thể dẫn đến lo âu, rối loạn giấc ngủ, thậm chí trầm trọng hơn.

Song song đó là nỗi ám ảnh cái chết luôn hiện hữu: bay siêu thanh, dựa vào máy móc phức tạp dễ hỏng, bay trên núi cao, biển cả, hoặc đối mặt tên lửa đối phương. Bóng ma thảm họa luôn lởn vởn – đôi khi được gác sang một bên, nhưng vẫn là dạng căng thẳng âm ỉ.

Ở các binh chủng khác, quân nhân thường có đồng đội kề bên, cùng nhau chia sẻ hiểm nguy. Nhưng trong buồng lái, phi công hầu như cô độc, gánh một mình mọi hiểm nguy và hệ quả từ mỗi quyết định.

Chương trình huấn luyện của Không quân Mỹ được thiết kế để xử lý rủi ro tâm lý như chống stress bằng cách tiếp xúc có kiểm soát với môi trường hỗn loạn, học các danh sách kiểm tra tinh thần, kỹ thuật thở, hình dung tình huống.

Tuy nhiên, đào tạo chỉ có thể giảm thiểu, chứ không thể xóa bỏ rủi ro tâm lý khi điều khiển tiêm kích – một cỗ máy luôn đẩy con người đến giới hạn thể chất và tinh thần. Cuối cùng, phi công buộc phải chịu đựng và vượt qua, bất chấp hiểm nguy và căng thẳng.

Bùi Tú