Ngày Quốc tế ngôn ngữ ký hiệu: AI giúp kết nối thế giới không âm thanh

Trong suốt chiều dài lịch sử, cộng đồng người điếc và khiếm thính thường phải sống trong sự thiệt thòi: khó tiếp cận giáo dục, thông tin, dịch vụ công và cơ hội nghề nghiệp. Ngôn ngữ ký hiệu - vốn là phương tiện giao tiếp tự nhiên của họ, lâu nay chưa được nhìn nhận đầy đủ như một ngôn ngữ chính thức, ngang hàng với tiếng nói và chữ viết.

Bối cảnh ra đời của Ngày Quốc tế ngôn ngữ Ký hiệu

Điểm mốc quan trọng để thay đổi nhận thức này xuất phát từ Liên đoàn Người khiếm thính thế giới (World Federation of the Deaf – WFD). Tổ chức này ra đời năm 1951, đại diện cho khoảng 70 triệu người điếc trên toàn cầu, đã kiên trì vận động trong nhiều thập niên nhằm khẳng định giá trị và quyền được sử dụng ngôn ngữ ký hiệu. Thông điệp của WFD rất rõ ràng: Ngôn ngữ ký hiệu không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là chìa khóa cho quyền con người, bình đẳng và hòa nhập xã hội.

LHQ chính thức thông qua nghị quyết công nhận Ngày 23.9 hằng năm là Ngày Quốc tế ngôn ngữ ký hiệu

Từ năm 1958, WFD đã khởi xướng Tuần lễ Người điếc quốc tế vào tuần cuối cùng của tháng 9 hằng năm, nhằm nâng cao nhận thức xã hội về nhu cầu và quyền lợi của cộng đồng điếc. Đây là tiền đề quan trọng để sau này, ý tưởng về một “Ngày Quốc tế ngôn ngữ ký hiệu” được hình thành.

Bước ngoặt xảy ra vào năm 2017, khi Đại hội đồng LHQ chính thức thông qua nghị quyết công nhận ngày 23.9 hằng năm là Ngày Quốc tế ngôn ngữ ký hiệu. Nghị quyết này được đề xuất bởi phái đoàn thường trực của Antigua và Barbuda tại LHQ và được đồng bảo trợ bởi 97 quốc gia thành viên khác.

Lý do chọn ngày này không phải ngẫu nhiên: nó gắn liền với ngày thành lập WFD năm 1951 - tổ chức đã đóng vai trò tiên phong trong việc đưa tiếng nói thầm lặng của hàng chục triệu người điếc ra thế giới.

Việc LHQ công nhận ngày này mang ý nghĩa vô cùng to lớn. Lần đầu tiên trong lịch sử, ngôn ngữ ký hiệu được khẳng định ở tầm quốc tế, không chỉ là phương tiện giao tiếp của một nhóm người yếu thế, mà là một phần của di sản ngôn ngữ và văn hóa nhân loại. Thông điệp đi kèm cũng rất mạnh mẽ: mọi người điếc đều có quyền sử dụng ngôn ngữ ký hiệu trong đời sống hàng ngày, giáo dục, dịch vụ y tế, pháp luật, việc làm và tham gia chính trị - xã hội.

Kể từ đó, Ngày Quốc tế ngôn ngữ ký hiệu trở thành dịp để các quốc gia tổ chức sự kiện, hội thảo, trình diễn nghệ thuật bằng ký hiệu, nhằm thúc đẩy nhận thức cộng đồng và kêu gọi hành động. Ở nhiều nước, đây còn là cơ hội để chính phủ ban hành chính sách công nhận ngôn ngữ ký hiệu quốc gia, đưa nó vào hệ thống giáo dục chính thức, đồng thời khẳng định cam kết với quyền bình đẳng của người khuyết tật.

Từ tiếng nói bị lãng quên, ngôn ngữ ký hiệu đã trở thành một phần của nghị sự toàn cầu. Nhưng câu chuyện chưa dừng lại ở đó. Bước sang kỷ nguyên công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) đã mở ra một chương hoàn toàn mới cho sự phát triển và ứng dụng của ngôn ngữ đặc biệt này.

AI và bước ngoặt lịch sử trong ứng dụng ngôn ngữ ký hiệu

Nếu như trước đây, việc giao tiếp giữa người điếc và cộng đồng nghe nói chủ yếu dựa vào phiên dịch viên, thì nay AI đã mang lại một cuộc cách mạng. Nhờ những tiến bộ vượt bậc trong thị giác máy tính, xử lý ngôn ngữ tự nhiên và học sâu (deep learning), ngôn ngữ ký hiệu đang được số hóa, tự động hóa và phổ biến với tốc độ chưa từng có.

Một trong những ứng dụng ấn tượng nhất là hệ thống dịch ngôn ngữ ký hiệu sang ngôn ngữ nói hoặc văn bản và ngược lại. Các camera tích hợp AI có thể nhận diện chuyển động tay, biểu cảm gương mặt, tư thế cơ thể của người điếc, sau đó chuyển thành lời nói hoặc chữ viết trên màn hình. Ngược lại, khi người nghe nói chuyện, AI có thể “dịch” sang avatar 3D sử dụng ký hiệu, giúp người điếc hiểu ngay nội dung.

Điều này biến việc giao tiếp hằng ngày, từ đi khám bệnh, làm thủ tục hành chính, học tập trên lớp cho đến tham gia họp trực tuyến... trở nên thuận tiện và bình đẳng hơn bao giờ hết.

Ngôn ngữ ký hiệu không phải là “phiên bản bằng tay” của ngôn ngữ nói, mà có ngữ pháp, cú pháp và cấu trúc riêng biệt. Mỗi quốc gia, thậm chí mỗi cộng đồng lại có biến thể khác nhau. Chính vì vậy, AI đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn hóa và lưu trữ dữ liệu số về ngôn ngữ ký hiệu, tạo ra kho tư liệu khổng lồ để nghiên cứu và bảo tồn.

Ngoài ra, AI cá nhân hóa việc học nhờ có thể chấm điểm động tác ký hiệu của người học, gợi ý sửa sai, đưa ra lộ trình rèn luyện phù hợp. AI cũng hỗ trợ giáo viên và phụ huynh nhanh chóng làm quen với ký hiệu để giao tiếp tốt hơn với học sinh hoặc con em khiếm thính. Nhờ đó, ngôn ngữ ký hiệu không còn chỉ tồn tại trong cộng đồng nhỏ hẹp mà đang lan tỏa rộng hơn đến xã hội.

Ngày Quốc tế ngôn ngữ ký hiệu thúc đẩy hoạt động giúp người khiếm thính có thể giao tiếp với xã hội

Một trong những rào cản lớn nhất mà cộng đồng người điếc từng gặp phải chính là thiếu quyền tiếp cận thông tin. AI đang dần gỡ bỏ rào cản này: Các bản tin truyền hình, video trực tuyến tích hợp phiên dịch ký hiệu ảo. Các ứng dụng dịch vụ công, ngân hàng, y tế bổ sung tính năng hỗ trợ bằng ngôn ngữ ký hiệu.

Nhiều nền tảng mạng xã hội thử nghiệm hệ thống phụ đề thông minh, kết hợp với ký hiệu ảo, giúp nội dung số trở nên toàn diện và dễ tiếp cận hơn. Khi thông tin trở nên bình đẳng, cơ hội học tập, làm việc và tham gia xã hội của người điếc cũng được mở rộng chưa từng có.

Sự phát triển của AI cho thấy một sự thật quan trọng: ngôn ngữ ký hiệu không còn là rào cản, mà đã trở thành cây cầu nối. Nó không chỉ giúp cộng đồng người điếc hòa nhập mà còn làm giàu thêm vốn ngôn ngữ và văn hóa của nhân loại.

Đồng thời, sự xuất hiện của AI cũng thay đổi nhận thức xã hội: không còn nhìn ngôn ngữ ký hiệu như một “ngôn ngữ của người khuyết tật”, mà là một ngôn ngữ sống, bình đẳng, hiện đại và gắn liền với công nghệ cao.

Bùi Tú