Ngày Doanh nhân: Lắng nghe những trăn trở của doanh nghiệp

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, doanh nghiệp Việt Nam đối mặt với muôn vàn thách thức, từ áp lực cạnh tranh gay gắt đến những rào cản từ cơ chế, chính sách. (Ảnh: Vietnam+)

Ngày 13/10, Ngày Doanh nhân Việt Nam, không chỉ là dịp để tôn vinh và ghi nhận những đóng góp to lớn của cộng đồng doanh nhân cho sự phát triển của đất nước, mà còn là khoảng lặng cần thiết để lắng nghe những tiếng nói chân thành từ chính họ.

Đó là những trăn trở, những gập ghềnh, gian nan trên con đường kinh doanh, việc thấu hiểu và tháo gỡ từ cơ quan quản lý không chỉ là sự động viên, khích lệ mà còn là “chìa khóa” để khai mở tiềm năng lớn lao của nền kinh tế.

Vấn nạn sở hữu trí tuệ và điểm nghẽn trong kinh doanh

Mặc dù Chính phủ đã và đang nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh nhưng doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang gặp rất nhiều khó khăn, cản trở sự phát triển của doanh nghiệp.

Trong một buổi chia sẻ gần đây, ông Phạm Trường Giang, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Eurohouse Việt Nam tâm sự Eurohouse đã từng là nạn nhân khi một doanh nghiệp trong ngành ngang nhiên xâm phạm quyền đối với kiểu dáng công nghiệp "Thanh kim loại định hình" đã được Eurohouse đăng ký (kiểu dáng số 33411).

Mặc dù Eurohouse đã chủ động yêu cầu giám định và nhận được kết luận khẳng định rõ ràng hành vi xâm phạm nhưng vì không do không "bắt quả tang" hàng hóa vi phạm đang lưu thông trên thị trường theo quy định của pháp luật nên tình trạng trên vẫn tiếp diễn, doanh nghiệp đối thủ vẫn phớt lờ, tiếp tục sản xuất và kinh doanh sản phẩm vi phạm.

Ông Giang cho biết có nhiều điểm nghẽn trong cơ chế xử lý hiện nay. Dù kết luận giám định từ Viện Khoa học sở hữu trí tuệ đã có giá trị nhưng các cơ quan chức năng vẫn đòi hỏi phải bắt giữ trực tiếp hàng hóa vi phạm đang lưu thông. Điều này không chỉ gây khó khăn cho doanh nghiệp bị xâm phạm mà còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp vi phạm có thể lách luật. Thêm vào đó, chế tài xử phạt hành chính chưa đủ sức răn đe, do mức phạt rất thấp so với lợi nhuận khổng lồ mà hành vi vi phạm mang lại, dẫn đến tình trạng nhiều doanh nghiệp sẵn sàng nộp phạt rồi tái phạm. Cơ chế phối hợp giữa các cơ quan thực thi pháp luật còn chồng chéo, thiếu chủ động, khiến quá trình xử lý kéo dài, giảm hiệu quả bảo vệ sở hữu trí tuệ.

Không dừng lại ở câu chuyện sở hữu trí tuệ, tiếng nói từ cộng đồng doanh nghiệp còn phản ánh nhiều khó khăn, trở ngại khác đang trải dài trên các lĩnh vực trọng yếu của nền kinh tế. Liên chi hội Tài chính Khu công nghiệp Việt Nam (VIPFA) với vai trò là đại diện cho các nhà đầu tư tài chính và phát triển hạ tầng, đã chỉ ra những vướng mắc pháp lý cản trở hoạt động của doanh nghiệp trong khu công nghiệp.

Trong lĩnh vực đầu tư, nhiều doanh nghiệp bày tỏ trăn trở về sự chồng chéo và thiếu nhất quán giữa các đạo luật cốt lõi (như Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Xây dựng và Luật Bảo vệ môi trường). Trong đó, các quy định về trình tự, thủ tục, thẩm quyền giữa chúng chưa thực sự đồng bộ và liên thông, buộc nhà đầu tư phải thực hiện nhiều bước lặp lại, nộp hồ sơ trùng lặp hoặc chờ đợi lẫn nhau giữa các khâu. Điều này làm chậm đáng kể tiến độ triển khai dự án, kéo dài thời gian xử lý thủ tục, đặc biệt là trong tiếp cận đất đai, đánh giá tác động môi trường hay phòng cháy chữa cháy và cấp giấy phép xây dựng.

Thêm vào đó, các quy định về ưu đãi thuế cũng thường thiếu rõ ràng, dẫn đến sự giải thích và áp dụng không thống nhất, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong lập kế hoạch tài chính. Thủ tục hoàn thuế giá trị gia tăng kéo dài cũng là một gánh nặng tài chính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền của doanh nghiệp, đặc biệt là các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) mới.

Trong lĩnh vực hải quan, dù đã có nhiều nỗ lực cải cách, nhưng việc phân loại hàng hóa và xác định mã số HS vẫn còn nhiều trường hợp chưa thống nhất, dễ gây tranh chấp và truy thu thuế. Các quy định về kiểm tra chuyên ngành còn chồng chéo, thiếu phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành, khiến hàng hóa bị ách tắc tại cửa khẩu, làm tăng chi phí lưu kho bãi và giảm sức cạnh tranh.

Cộng đồng doanh nghiệp mong muốn có sự tăng cường vai trò phối hợp liên ngành giữa Cục sở hữu trí tuệ, quản lý thị trường, công an kinh tế và tòa án. (Ảnh: Vietnam+)

Bên cạnh đó, trong lĩnh vực y tế và an toàn thực phẩm, các doanh nghiệp cũng gặp phải nhiều vướng mắc. Tiếng nói từ đại diện Nhóm Thực phẩm Dinh dưỡng, Eurocham chỉ ra rằng dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP đã đưa ra nhiều thủ tục hành chính phức tạp với nội dung hồ sơ đăng ký tăng đến gần 600%, thời gian thẩm định kéo dài đến 1.400% so với trước. Điều này không chỉ gây nguy cơ làm lộ bí mật kỹ thuật của doanh nghiệp, mà còn tiềm ẩn rủi ro sản phẩm bị hư hỏng (như câu chuyện sữa tươi cần công bố trong 21 ngày nhưng hạn dùng chỉ 10 ngày).

Một vấn đề khác không kém phần cấp thiết là câu chuyện tự chủ công nghệ. Công ty cổ phần Điện Trường Giang (TGE), một doanh nghiệp Việt chuyên về sản xuất thành công máy cắt chân không đạt tiêu chuẩn quốc tế KEMA, ASTA, song lại đang đối mặt với nghịch lý là sản phẩm của mình. Cụ thể, các sản phẩm này dù đạt chuẩn quốc tế và giá thành hợp lý, lại khó được sử dụng rộng rãi ngay trên chính đất nước mình.

Tình trạng này, ông Nguyễn Ngọc Thông, Giám đốc của TGE nhấn mạnh không phải do năng lực mà do rào cản chính sách và thiếu cơ chế hỗ trợ nội lực. Các quy định đấu thầu thường thiên vị thương hiệu ngoại, thiếu cơ chế ưu tiên sản phẩm nội địa và hỗ trợ R&D, khiến doanh nghiệp nội địa khó cạnh tranh và phải phụ thuộc vào nhập khẩu, làm chậm tiến trình công nghiệp hóa quốc gia.

Khơi thông nguồn lực, nâng tầm vị thế

Luật sư Phạm Thanh Tuấn, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội, chia sẻ một số “điểm nghẽn” về các quy định pháp luật về đất đai hiện hành đang bộc lộ nhiều mâu thuẫn, gây khó khăn đáng kể cho doanh nghiệp trong triển khai dự án và sử dụng đất như liên danh nhà đầu tư được phép tham gia đấu thầu dự án có sử dụng đất theo Luật Đấu thầu và Đầu tư, nhưng Luật Đất đai lại chưa có cơ chế giao đất, cho thuê đất trực tiếp cho liên danh. Doanh nghiệp trúng thầu liên danh buộc phải thành lập một doanh nghiệp dự án mới, phát sinh thủ tục và chi phí không cần thiết, ông Tuấn nhấn mạnh giống như "cho phép kết hôn nhưng không cho khai sinh con chung".

Cộng đồng doanh nghiệp kiến nghị cần chuyển mạnh sang hậu kiểm dựa trên quản lý rủi ro, như kinh nghiệm của các nước tiên tiến. (Ảnh: Vietnam+)

Hay như các dự án chỉ có một nhà đầu tư quan tâm và được chấp thuận chủ trương đầu tư, nếu nhà đầu tư thành lập tổ chức kinh tế mới để thực hiện dự án, Luật Đất đai hiện không có quy định rõ ràng về cơ chế giao đất, cho thuê đất cho tổ chức kinh tế này, dẫn đến sự lúng túng trong thực thi ở các địa phương. Hoặc, việc giao đất, cho thuê đất nhiều lần theo tiến độ dự án gặp vướng mắc, Luật Đất đai 2024 chỉ cho phép giao từng phần nếu dự án có phân kỳ đầu tư hoặc tiến độ giải phóng mặt bằng được xác định trước. Vì vậy, nhiều dự án cũ không có các điều kiện này phải điều chỉnh chủ trương đầu tư, làm chậm trễ và tăng chi phí.

“Luật Đất đai 2024 chưa thống nhất với Nghị quyết 82/2019/QH14 về phương án sử dụng đất của doanh nghiệp sau cổ phần hóa. Nhiều doanh nghiệp không được phê duyệt phương án chuyển mục đích sử dụng đất sau cổ phần hóa sẽ không được phép thực hiện, ngay cả khi phù hợp với quy hoạch hiện hành, do thiếu cơ sở pháp lý rõ ràng để điều chỉnh phương án,” ông Tuấn chỉ ra.

Những câu chuyện, trăn trở từ cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, được chia sẻ là lời nhắc nhở mạnh mẽ về sự cần thiết của một môi trường pháp lý thông thoáng, minh bạch và nhất quán. Mong muốn của cộng đồng doanh nghiệp đều tập trung vào việc hoàn thiện và đồng bộ hóa hệ thống pháp luật, cải cách thủ tục hành chính theo hướng chuyển đổi số và "một cửa liên thông" thực chất, rà soát và hoàn thiện chính sách thuế, hải quan, cũng như tăng cường đối thoại và lắng nghe ý kiến.

Đặc biệt, việc bảo vệ sở hữu trí tuệ không chỉ là trách nhiệm của doanh nghiệp mà còn là của toàn xã hội, đòi hỏi những giải pháp căn cơ, quyết liệt để ngăn chặn hành vi vi phạm, bảo vệ đổi mới sáng tạo.

Để tháo gỡ những "gập ghềnh" này, cần có sự chung tay của cả Nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp. Các cấp quản lý cần tiếp tục rà soát, sửa đổi các quy định pháp luật chồng chéo, thiếu nhất quán, đẩy mạnh cải cách hành chính, chuyển đổi số và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ công chức. Cùng với đó, các doanh nghiệp sẽ phải chủ động hơn nữa trong việc kiến nghị, phản biện và hợp sức xây dựng một hệ sinh thái kinh doanh bền vững./.

(Vietnam+)