Ngành thuế trước bước chuyển đổi với trí tuệ nhân tạo

Theo Trung tâm Nghiên cứu quốc tế về trí tuệ nhân tạo (IRCAI), phát triển các công cụ đàm thoại phổ biến hiện nay như Chatbot và trợ lý ảo thông minh được thiết kế để tương tác với con người bằng ngôn ngữ tự nhiên, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận thông tin, hỗ trợ và hoàn tất các thủ tục.

Đối với người dân, khi thực hiện hoạt động đóng thuế, AI hỗ trợ xác thực cơ bản thông tin của các đối tượng liên quan trong tờ khai thuế theo thời gian thực. Một chatbot ghi nhớ các tương tác trước đó với người nộp thuế để cung cấp dịch vụ theo ngữ cảnh hơn. Đồng thời, AI giúp người nộp thuế hoàn tất nghĩa vụ thuế đúng hạn bằng chức năng nhắc nhở thanh toán, tối ưu hóa thao tác thu và nộp tiền nhanh chóng, tránh việc chậm nộp, phát sinh lãi phạt.

Đối với cơ quan giám sát, hệ thống AI sẽ phân tích và lựa chọn trường hợp kiểm toán dựa trên việc cân nhắc 3 khía cạnh: khả năng thực hiện hành vi trốn thuế, số tiền có thể thu hồi, chi phí kiểm toán.

Bà Grace Perez-Navarro, Giám đốc Trung tâm Chính sách và Quản lý thuế của OECD nhận định, chính sách quản lý thuế bằng AI giúp tự động hóa quy trình thông minh. Theo đó, các nhiệm vụ như phân loại tài liệu tự động, trích xuất dữ liệu hóa đơn, xác minh sơ bộ tờ khai, phân công trường hợp cho kiểm toán viên hoặc quản lý thông báo được xử lý bằng tác nhân AI, giúp giảm lỗi thủ công, tăng tốc thời gian xử lý và tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên.

Tại Việt Nam, một số địa phương đã chủ động tiếp cận chính sách quản lý thuế bằng AI, điển hình như tỉnh Quảng Ngãi. Triển khai Đề án nộp thuế điện tử đối với cá nhân trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030, Chi cục Thuế Quảng Ngãi cho biết, trong năm 2024, đơn vị đã phát triển công nghệ trợ lý ảo AI Chatbot, tích hợp thông tin chính sách để người nộp thuế khai thác thông qua chức năng quét QR-Code, giúp người nộp thuế tra cứu thông tin, thủ tục hành chính thuế nhanh chóng, thuận tiện trên điện thoại di động thông minh.

Đến nay, toàn tỉnh đã có 64.037 hộ gia đình, cá nhân đăng ký nộp thuế điện tử, trong đó có 57.282 hộ gia đình, cá nhân nộp thuế qua ứng dụng eTax Mobile với số tiền 438 tỷ đồng. Thời gian tới, Chi cục Thuế Quảng Ngãi sẽ tiếp tục nâng cấp ứng dụng eTax Mobile và đẩy mạnh tính tiện lợi, hiệu quả trong việc cài đặt, sử dụng, tra cứu thông tin về nghĩa vụ thuế để người dân chủ động nộp thuế đúng hạn.

Những kết quả bước đầu từ địa phương cho thấy tiềm năng ứng dụng AI trong quản lý thuế là rất lớn, song để phát huy hiệu quả trên phạm vi toàn quốc cần có định hướng, chính sách đồng bộ từ Trung ương. Về lâu dài, Chính phủ cần triển khai AI trong quản lý ngành thuế.

Theo đó, ban hành và hoàn thiện chính sách đẩy mạnh cải cách, hiện đại hóa công tác quản lý thuế, tập trung ứng dụng AI để nâng cao chất lượng dịch vụ và hỗ trợ người nộp thuế. Chính sách này cần vạch rõ lộ trình, mục tiêu cụ thể và các ưu tiên đầu tư vào công nghệ AI, đồng thời khuyến khích sự hợp tác giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức nghiên cứu để phát triển các giải pháp AI phù hợp với đặc thù ngành thuế Việt Nam.

Tận dụng lợi ích mà AI mang lại, từ việc cải thiện hỗ trợ người nộp thuế (qua chatbot thông minh, hệ thống trả lời tự động) đến sàng lọc lượng lớn dữ liệu để phát hiện các khoản thanh toán không đúng, gian lận hay trốn thuế. Đồng thời, việc ứng dụng AI phải được kết hợp với các chính sách rõ ràng về bảo vệ dữ liệu cá nhân và thông tin doanh nghiệp, đảm bảo tính minh bạch, công bằng và tuân thủ pháp luật.

Đặc biệt, phải đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại và an toàn, cùng với việc đào tạo nhân viên đầy đủ, toàn diện về kỹ năng sử dụng, quản lý và phát triển các hệ thống AI. Điều này sẽ góp phần xây dựng đội ngũ nhân sự công nghệ chất lượng cao trong ngành thuế, đáp ứng được yêu cầu của kỷ nguyên số và đảm bảo việc vận hành hiệu quả các ứng dụng AI trong tương lai.

Nguyễn Hoàng Nam