Ngành nông nghiệp và môi trường: Trụ cột trong phát triển kinh tế xanh

Việt Nam hiện là một trong những quốc gia xuất khẩu nông lâm thủy sản hàng đầu thế giới. Ảnh: TTXVN phát

Hành trình 80 năm của ngành nông nghiệp và môi trường (14/11/1945 - 14/11/2025) đã và đang minh chứng đây không chỉ là hai ngành kinh tế - kỹ thuật, mà là hai “trụ đỡ” chiến lược bảo đảm cho đất nước phát triển hài hòa, bền vững, hướng tới tương lai xanh.

Từ một nền sản xuất tự cung tự cấp, Việt Nam đã trở thành quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới, từ chỗ đối mặt với suy thoái môi trường, nay đang chủ động chuyển sang phát triển tuần hoàn, xanh. Những thành quả đó là nền tảng để ngành bước tiếp vào giai đoạn mới, để “nông nghiệp xanh – môi trường sạch” không chỉ là xu hướng, mà là bản sắc của Việt Nam trong kỷ nguyên phát triển bền vững.

Ngay từ những ngày đầu lập nước, giữa muôn vàn gian khó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn: “Nông dân ta giàu thì nước ta giàu, nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh”. Người cũng nhấn mạnh: “Thiên nhiên đã cho ta đất, nước, rừng, biển, khí hậu để sinh sống. Ta phải biết giữ gìn, tôn trọng, phát triển…”. Những lời dạy thiêng liêng ấy đã trở thành kim chỉ nam cho mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong suốt 80 năm qua để xây dựng nền “nông nghiệp thịnh vượng, nông dân giàu có, nông thôn văn minh, môi trường bền vững”.

Từ chỗ thiếu ăn, phải nhập khẩu lương thực trong thập niên 80, Việt Nam đã tự bảo đảm an ninh lương thực và trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Năm 2024, giá trị xuất khẩu nông, lâm, thủy sản tăng gần 50 lần, đạt hơn 62,5 tỷ USD, đưa Việt Nam vào top 15 quốc gia xuất khẩu nông sản lớn nhất thế giới. Dự kiến năm 2025, xuất khẩu nông, lâm, thủy sản có thể đạt kỷ lục mới với khoảng 70 tỷ USD. Các mặt hàng, như gạo, cà phê, hạt điều, hồ tiêu, thủy sản, rau quả… liên tục nằm trong nhóm 5 nước xuất khẩu lớn nhất toàn cầu.

Nông nghiệp đã thực sự trở thành trụ đỡ của nền kinh tế, góp phần ổn định vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội và giảm nghèo bền vững. Trong các giai đoạn khó khăn, như Khủng hoảng tài chính châu Á (1997-1998), suy thoái kinh tế toàn cầu (2008-2009) hay đại dịch COVID-19 - nông nghiệp vẫn phát triển, giúp nền kinh tế duy trì tăng trưởng và ổn định xã hội.

Đặc biệt, Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới được triển khai từ năm 2010 đã thay đổi căn bản diện mạo nông thôn, hơn 78% xã đạt chuẩn, hạ tầng được cải thiện, đời sống người dân nâng cao. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm từ 58% (năm 1993) xuống còn 4,06% (năm 2024). Đây là minh chứng rõ nét cho hiệu quả chính sách phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn.

Song song với đó, việc xây dựng và hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật cũng liên tục được tăng cường. Từ thập niên 90 đến nay, nhiều luật quan trọng như: Luật Bảo vệ môi trường, Luật Đất đai, Luật Tài nguyên nước, Luật Khoáng sản, Luật Lâm nghiệp, Luật Đa dạng sinh học… đã tạo dựng nền tảng pháp lý ngày càng đồng bộ cho quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, phù hợp với yêu cầu đổi mới và hội nhập quốc tế.

Các chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu cũng được triển khai mạnh mẽ; nhiều chương trình lớn như: Trồng mới 5 triệu ha rừng, Một tỷ cây xanh… đạt kết quả rõ rệt.

Công tác bảo vệ môi trường trở thành trụ cột của phát triển bền vững, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế. Nhờ vậy, nhận thức xã hội được nâng cao, tỷ lệ che phủ rừng duy trì trên 42%, nhiều hệ sinh thái được phục hồi, chất lượng môi trường được cải thiện.

Năm 2024, Việt Nam xếp thứ 54/166 quốc gia về phát triển bền vững, tăng 34 bậc so với 2016, đứng thứ hai ASEAN; tỷ lệ thu gom, xử lý rác sinh hoạt đạt 97,28% ở đô thị và 83,1% ở nông thôn… qua đó, góp phần bảo đảm cân bằng sinh thái và an ninh tài nguyên quốc gia.

Với những thành tựu trong xuất khẩu, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho rằng, con số này không chỉ phản ánh năng lực sản xuất mà còn là biểu tượng của sức sống nông nghiệp Việt Nam trên trường quốc tế.

Điều đó cũng cho thấy, nông sản Việt Nam đã và tiếp tục đáp ứng tốt các tiêu chuẩn cao về chất lượng, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn xanh. Với nỗ lực đưa trái cây Việt ra thế giới hơn 2 thập kỷ qua, ông Nguyễn Đình Tùng, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Vina T&T Group chia sẻ, khi thế giới bắt đầu nhắc tới “chuỗi giá trị xanh” hay các tiêu chuẩn ESG (môi trường - xã hội - quản trị), Vina T&T đã xây dựng triết lý “xanh” trong mọi mắt xích của chuỗi giá trị, từ vùng trồng, thu hoạch, chế biến đến xuất khẩu.

Doanh nghiệp hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn, tận dụng toàn bộ phụ phẩm trong quá trình sản xuất để tạo ra sản phẩm mới, vừa gia tăng giá trị, vừa giảm phát thải.

“Mỗi trái cây là một hình ảnh của đất nước. Khi người tiêu dùng quốc tế cầm trên tay trái xoài Việt Nam đạt chuẩn USDA hay EU Organic, họ đang nhìn thấy công sức của nông dân, của kỹ sư nông nghiệp, và của cả hệ thống quản lý nông nghiệp Việt Nam phía sau”, ông Nguyễn Đình Tùng chia sẻ.

Nhưng cũng chính áp lực, sự đòi hỏi của thị trường đã tạo ra sự chuyển mình mạnh mẽ, từ sản xuất truyền thống sang nông nghiệp công nghệ cao, thông minh, hữu cơ. Nhiều doanh nghiệp trong nước đã tiên phong ứng dụng trí tuệ nhân tạo, tự động hóa trong tưới tiêu, dinh dưỡng, dự báo thời tiết và chế biến, thương mại, giúp nâng giá trị gia tăng.

Cùng với đó hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn quốc gia cũng được hoàn thiện nhanh chóng. Hàng nghìn Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) và Quy chuẩn Việt Nam (QCVN) về đất đai, thủy lợi, an toàn thực phẩm, môi trường được ban hành, giúp quản lý nhà nước trở nên rõ ràng, hiện đại và có thể đo lường. Dữ liệu quốc gia về đất đai, tài nguyên, khí tượng thủy văn và nông nghiệp đang dần được kết nối, tạo nền tảng cho quản trị bằng dữ liệu lớn.

Dịch vụ công trực tuyến được mở rộng, giúp doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân tiếp cận nhanh hơn, giảm chi phí và nâng cao tính minh bạch. Những cải cách về thủ tục hành chính, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ giúp địa phương, doanh nghiệp và nông dân có không gian khơi thông nguồn lực.

Nguồn nguyên liệu để sản xuất chè của Hợp tác xã Dịch vụ sản xuất nông nghiệp Sử Anh (Tuyên Quang). Ảnh: Hoàng Hải - TTXVN

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, mục tiêu xuyên suốt của ngành là phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh; bảo vệ, khai thác và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên; chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh môi trường, góp phần xây dựng đất nước phát triển nhanh, bền vững.

Theo Bộ trưởng Trần Đức Thắng, Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, được xem là dấu mốc quan trọng, khẳng định rõ vai trò “nông nghiệp là lợi thế quốc gia, trụ đỡ của nền kinh tế”.

Nghị quyết nhấn mạnh yêu cầu tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng tích hợp đa giá trị, gắn sản xuất với chế biến, dịch vụ và thị trường tiêu thụ; đồng thời đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, cơ giới hóa, chuyển đổi số, hình thành các chuỗi giá trị nông sản hiện đại. Với định hướng đó, nông nghiệp Việt Nam không chỉ là “tấm đệm an sinh” trong giai đoạn khó khăn, mà đang trở thành động lực tăng trưởng mới, góp phần nâng cao thu nhập và chất lượng sống của hàng chục triệu nông dân.

Cùng với kinh tế và xã hội, môi trường luôn được xác định là một trong ba trụ cột phát triển bền vững của quốc gia. Tư tưởng đó được thể hiện xuyên suốt từ Nghị quyết 41-NQ/TW (2004) của Bộ Chính trị về bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa, đến Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, khẳng định phát triển hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã thể chế hóa với nhấn mạnh: “Bảo vệ môi trường là điều kiện, nền tảng, yếu tố trung tâm và tiên quyết cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững”. Như vậy, môi trường không còn là “hậu phương” của tăng trưởng, mà đã trở thành trụ cột song hành, gắn chặt với mọi chiến lược phát triển quốc gia, Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho hay.

Một góc khu rừng "cổ tích" tại Bàu Nhám thuộc Khu Bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu. Ảnh: Hoàng Nhị - TTXVN

Bước sang giai đoạn mới, Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho biết, ngành nông nghiệp và môi trường sẽ tập trung thực hiện 5 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm. Thứ nhất, hoàn thiện thể chế và mô hình quản trị hiện đại, thống nhất, ngành sẽ rà soát, sửa đổi toàn diện pháp luật về đất đai, nước, rừng, môi trường, khí hậu và nông nghiệp, bảo đảm đồng bộ, minh bạch. Kiện toàn tổ chức bộ máy tinh gọn, đa ngành, có khả năng hoạch định chiến lược và quản lý tổng hợp theo vùng, lưu vực và hệ sinh thái. Phân cấp mạnh gắn với trách nhiệm giải trình, nâng cao vai trò điều phối của Trung ương và hiệu lực quản lý ở địa phương.

Tiếp đến là phát triển nông nghiệp sinh thái, kinh tế xanh và tuần hoàn, ngành chuyển mạnh từ tăng trưởng chiều rộng sang giá trị bền vững dựa trên khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nhân rộng mô hình phát thải thấp, bảo tồn đa dạng sinh học, quản lý rừng bền vững. Thiết lập tiêu chuẩn xanh, nâng tầm thương hiệu nông sản Việt Nam gắn với truy xuất nguồn gốc, chỉ dẫn địa lý và tín chỉ carbon.

Cùng đó là quản lý, sử dụng hiệu quả và bền vững tài nguyên quốc gia, với việc khai thác, sử dụng tiết kiệm đất, nước, rừng, khoáng sản, biển phục vụ phát triển lâu dài. Số hóa, công khai dữ liệu tài nguyên - môi trường, nâng cao quản trị dựa trên kết quả, bằng chứng.

Tiếp theo, ngành thúc đẩy khoa học - công nghệ và chuyển đổi số làm động lực bứt phá. Ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, cảm biến, chuỗi khối trong giám sát tài nguyên và nông nghiệp thông minh. Đẩy mạnh nghiên cứu giống cây, con thích ứng khí hậu; hỗ trợ khởi nghiệp và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo ở nông thôn.

Cuối cùng, ngành nâng cao hiệu lực quản trị và huy động nguồn lực cho chuyển đổi xanh. Khai thông nguồn lực trong nước và quốc tế, nhất là tài chính về khí hậu, ODA thế hệ mới, vốn tư nhân cho đầu tư xanh. Chủ động tham gia các sáng kiến toàn cầu về phát thải ròng Net Zero, kinh tế carbon thấp; khẳng định vai trò và vị thế Việt Nam trong khu vực và thế giới.

Bích Hồng/Bnews/vnanet.vn