Ngành nông nghiệp và môi trường trong chuyển đổi xanh và phát triển bền vững đất nước

Bà con nông dân thành phố Cần Thơ ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất. (Ảnh: nhandan.vn)

Trong tiến trình đó, nông nghiệp và môi trường giữ vai trò then chốt - vừa bảo đảm sinh kế, an ninh lương thực, vừa kiến tạo nền tảng cho kinh tế xanh, tuần hoàn, phát thải thấp

Ngành Nông nghiệp và Môi trường - Trụ đỡ của phát triển đất nước

Nông nghiệp và phát triển nông thôn luôn giữ vai trò chiến lược, là trụ đỡ trong mọi biến động, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, góp phần giảm nghèo, ổn định xã hội, tiên phong trong đổi mới chính sách và tiếp tục là động lực phát triển trong giai đoạn công nghiệp hóa, đô thị hóa.

Song song, công tác bảo vệ môi trường và quản lý tài nguyên ngày càng khẳng định vị trí nền tảng bền vững cho quốc gia. Kinh tế nông nghiệp tăng trưởng ổn định, cơ cấu lại theo hướng giá trị gia tăng và bền vững.

Giai đoạn 2021-2024, GDP nông nghiệp tăng trưởng 3,57%/năm; kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản tăng trưởng 10,3%/năm, đạt 62,5 tỷ USD năm 2024, xuất siêu lập kỷ lục 18 tỷ USD - tăng gần 70% so với năm 2020. Nông sản Việt Nam đã hiện diện tại 196 quốc gia và vùng lãnh thổ, đứng thứ 2 Đông Nam Á và thứ 15 thế giới. Xây dựng nông thôn mới đi vào chiều sâu.

Tính đến tháng 6/2025, cả nước có 78,7% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, hoàn thành 98,4% mục tiêu giai đoạn 2021-2025; trong đó, 40,4% số xã đạt chuẩn nâng cao, 10,8% số xã đạt chuẩn kiểu mẫu và 43% số thôn, bản đặc biệt khó khăn đã đạt chuẩn nông thôn mới.

Thu nhập bình quân khu vực nông thôn đạt 54 triệu đồng/ người năm 2024, tăng 1,3 lần so với năm 2020; tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm từ 7,1% năm 2020 xuống còn 3,5% năm 2024.

Đời sống người dân nông thôn cải thiện rõ rệt, phương thức sản xuất bền vững hơn. Bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên và ứng phó với biến đổi khí hậu trở thành định hướng xuyên suốt của nền kinh tế. Nguyên tắc nhất quán là không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần.

Công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, bảo tồn đa dạng sinh học được đẩy mạnh; năng lượng tái tạo tăng trưởng gấp ba lần mục tiêu đề ra; kinh tế tuần hoàn từng bước được thể chế hóa.

Các phong trào “Sạch làng, đẹp ruộng”, “Thắp sáng làng quê” đã nâng cao ý thức cộng đồng, tạo diện mạo mới cho nông thôn. Kiểm kê khí nhà kính theo chuẩn quốc tế, cùng lộ trình giảm phát thải thể hiện quyết tâm hội nhập và thực hiện cam kết toàn cầu.

Tài nguyên đất, nước, khoáng sản được quy hoạch và sử dụng hợp lý, vừa tạo nguồn thu quan trọng, vừa gắn với mục tiêu an ninh quốc gia. Quản lý biển, hải đảo theo cách tiếp cận tổng hợp, liên ngành, liên vùng; năng lực dự báo, cảnh báo và phòng chống thiên tai ngày càng được nâng cao. Công nghệ viễn thám, dữ liệu đo đạc, bản đồ và hệ thống thông tin địa lý quốc gia được xây dựng đồng bộ, tích hợp, phục vụ Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số.

Chuyển đổi mạnh mẽ hướng tới xanh và bền vững

Trên nền tảng thành tựu đạt được, ngành bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu chuyển đổi toàn diện. Xu thế toàn cầu cho thấy, nông nghiệp không thể tiếp tục mô hình “nâu” thâm dụng tài nguyên, mà phải chuyển sang mô hình “xanh”, sinh thái, bền vững. Đây vừa là đòi hỏi tất yếu của thời đại, vừa là con đường duy nhất để nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng

Nông nghiệp xanh gắn kết ba trụ cột: kinh tế-môi trường-xã hội.

Về kinh tế, tập trung nâng cao năng suất, giảm lãng phí, tăng tỷ lệ tái chế.

Về môi trường, hướng tới phục hồi và duy trì độ phì nhiêu đất, hạn chế xói mòn và ô nhiễm hóa chất, sử dụng nước hiệu quả, ngăn chặn phá rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và giảm phát thải.

Về xã hội, tạo thêm việc làm “xanh”, nâng cao phúc lợi và thúc đẩy công bằng xã hội. Thời gian qua, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo, phối hợp với các địa phương, doanh nghiệp triển khai nhiều chương trình và sáng kiến như Chương trình “Cùng nông dân bảo vệ môi trường”, đề án ”Sức khỏe đất”, các hợp tác côngtư về đầu vào bền vững.

Nhận thức thay đổi rõ rệt, coi phụ phẩm nông, lâm, thủy sản là tài nguyên tái tạo. Mỗi năm, gần 160 triệu tấn phụ phẩm được phát sinh, trong đó hơn 50% trồng trọt và 90% thủy sản đã được tái sử dụng, tạo nguyên liệu cho năng lượng sinh khối, phân bón hữu cơ, góp phần giảm phát thải và gia tăng giá trị.

Chuyển đổi số đang trở thành động lực mới. Các công nghệ số như internet vạn vật, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo được ứng dụng sâu rộng trong giám sát và quản lý sản xuất, giúp tăng năng suất, giảm chi phí, nâng cao tính minh bạch và đáp ứng yêu cầu truy xuất toàn cầu

Thách thức đan xen, cơ hội bứt phá

Thời gian tới, nông nghiệp xanh của Việt Nam đứng trước nhiều thách thức đan xen cơ hội. Phát triển bền vững và chuyển đổi xanh đã trở thành xu thế tất yếu, kéo theo những tiêu chuẩn khắt khe hơn về môi trường, xã hội, chất lượng và an toàn thực phẩm; buộc nông sản Việt Nam phải chứng minh quy trình sản xuất phát thải thấp, không phá vỡ cân bằng sinh thái.

Cách mạng công nghiệp 4.0 vừa mở ra cơ hội đổi mới công nghệ, vừa tạo sức ép cạnh tranh gay gắt.

Trong nước, công nghiệp hóa và đô thị hóa làm gia tăng áp lực về tài nguyên, môi trường và lao động. Tuy nhiên, chuyển đổi xanh chính là cơ hội để bứt phá, vừa duy trì tăng trưởng, vừa bảo vệ môi trường. Đây là nhiệm vụ có ý nghĩa quyết định cho ngành trong giai đoạn tới.

Phát huy lợi thế quốc gia, dẫn dắt chuyển đổi xanh toàn diện

Bước vào kỷ nguyên mới, nông nghiệp và môi trường phải bứt phá, vận hành như một chỉnh thể thống nhất. Nông nghiệp cần phát huy lợi thế quốc gia, khẳng định vai trò chủ thể của nông dân, đồng thời đặt trọng tâm vào bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Ngành phải chuyển đổi theo hướng sinh thái, hiện đại và có sức cạnh tranh toàn cầu, trong đó giá trị được đo bằng chất lượng, giá trị gia tăng và thương hiệu. Nông thôn không chỉ là nơi để sinh sống, mà còn là không gian kinh tế chiến lược, “di sản sống” của văn hóa dân tộc, là vùng đất an toàn, hạnh phúc. Nông dân vừa là lực lượng sản xuất chuyên nghiệp, liên kết trong hợp tác xã, vừa từng bước chuyển dịch lao động sang các ngành phi nông nghiệp, gắn phát triển nông thôn với quá trình đô thị hóa.

Phát triển nông nghiệp xanh là xu hướng tất yếu, giúp Việt Nam đáp ứng nhu cầu tiêu dùng chất lượng cao, mở rộng thị trường quốc tế, giảm tác động biến đổi khí hậu, bảo vệ hệ sinh thái và bảo đảm sinh kế bền vững.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chuyển dịch mạnh mẽ, nông nghiệp Việt Nam không chỉ đơn thuần là “sản xuất lương thực”, mà phải tiến tới nông nghiệp sinh thái, hiện đại và giá trị cao - định hướng đã được khẳng định trong Nghị quyết số 19-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Đồng thời, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 xác định đây là động lực để tái cơ cấu nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, hướng tới thịnh vượng kinh tế, bền vững môi trường và công bằng xã hội, đóng góp vào mục tiêu toàn cầu về trung hòa các-bon và hạn chế sự gia tăng nhiệt độ Trái đất.

Để hiện thực hóa tầm nhìn, ngành cần tập trung vào 4 trụ cột chiến lược.

Một là, đổi mới tư duy từ “sản xuất nông nghiệp” đơn thuần sang “kinh tế nông nghiệp”; từ “phát triển đơn ngành” sang “hợp tác, phát triển đa ngành”, thúc đẩy tích hợp đa giá trị trong sản phẩm nông lâm thủy sản, sản xuất gắn với nhu cầu thị trường, nâng cao hiệu quả sản xuất, thu nhập cho người nông dân.

Thứ hai, chuyển đổi theo hướng xanh, bền vững, đa giá trị thay vì tập trung vào sản xuất nông sản đơn thuần; phát triển mô hình giảm đầu vào, bảo vệ môi trường, đồng thời khai thác dịch vụ hệ sinh thái nông nghiệp như du lịch nông nghiệp, bảo tồn đa dạng sinh học, hấp thụ các-bon và phát triển cảnh quan xanh.

Thứ ba, đầu tư khoa học, công nghệ như động lực then chốt; ưu tiên năng lượng tái tạo, tiết kiệm tài nguyên, công nghệ các-bon thấp, kinh tế tuần hoàn, công nghệ số; gắn với phục hồi hệ sinh thái và bảo vệ môi trường.

Thứ tư, thúc đẩy kinh tế xanh thành dòng chủ đạo trong sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng; hỗ trợ doanh nghiệp về tài chính, công nghệ và kỹ năng chuyển đổi mô hình sản xuất, kinh doanh xanh và bền vững; khuyến khích khởi nghiệp sáng tạo xanh; mở rộng hợp tác quốc tế, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, xây dựng thương hiệu quốc gia gắn với tiêu chuẩn xanh, bền vững.

Với sứ mệnh trụ cột của an ninh quốc gia và tiên phong trong chuyển đổi xanh, ngành nông nghiệp và môi trường sẽ tiếp tục phát huy lợi thế quốc gia, tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức để dẫn dắt quá trình chuyển đổi xanh toàn diện.

TRẦN ĐỨC THẮNG Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường