Ngành năng lượng hạt nhân thế giới trên đà phục hồi

Lò phản ứng số 2 tại nhà máy điện hạt nhân Vogtle ở Waynesboro, bang Georgia (Mỹ). Ảnh: Reuters/TTXVN

Theo báo Le Monde (Pháp), nhiều tín hiệu cho thấy năng lượng hạt nhân đang trở lại mạnh mẽ trên quy mô toàn cầu: hàng chục lò phản ứng mới khởi công, nhiều nước muốn tiếp cận hoặc quay lại điện hạt nhân, cùng sự bùng nổ của các dự án lò phản ứng cỡ nhỏ (SMR). Tuy vậy, con đường phía trước vẫn còn dài, phức tạp và nhiều ẩn số.

Trong hai năm gần đây, hầu như tháng nào cũng xuất hiện những thông báo mới từ ngành điện hạt nhân và các chính phủ: kéo dài hoạt động lò phản ứng cũ ở Bỉ hoặc Argentina, xây lò mới tại Pháp hay Ấn Độ, hoặc chuẩn bị dự án đầu tiên như ở Estonia. Italy - nơi từng đóng cửa toàn bộ lò phản ứng sau hai cuộc trưng cầu năm 1987 và 2011 - nay cũng đang xem xét quay trở lại với “điện hạt nhân bền vững”.

Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), trên thế giới hiện có 63 lò phản ứng đang được xây dựng và 416 lò đang vận hành tại 31 quốc gia. Trong đó, Pháp muốn duy trì 57 lò hiện có và xây thêm ít nhất 6 lò mới. Tại Hội nghị lần thứ 28 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP28) năm 2023 ở Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), 22 quốc gia đã ra tuyên bố chung với mục tiêu nhân 3 công suất điện hạt nhân toàn cầu vào năm 2050, vượt ngưỡng 1.100 GW. Từ đó đến nay, 9 nước khác tiếp tục tham gia.

Nhà máy điện hạt nhân Phúc Thanh, tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN

Trên bản đồ hạt nhân thế giới, Trung Quốc đang dẫn đầu với 32 trong số 63 lò đang xây dựng. Tập đoàn Rosatom (Nga) tiếp tục là nhà xuất khẩu lò phản ứng lớn nhất với 20 dự án ở nước ngoài, trong đó có các lò đầu tiên sắp hòa lưới tại Ai Cập, Bangladesh và Thổ Nhĩ Kỳ.

Tại Vương quốc Anh, chính phủ của Đảng Lao động đã thông qua kế hoạch xây dựng 2 lò phản ứng mới, với Công ty Điện lực Pháp (EDF) chịu trách nhiệm triển khai dự án Sizewell C. Còn Ba Lan điều chỉnh kế hoạch xây lò đầu tiên sang năm 2028, dự kiến vận hành vào năm 2036 – muộn hơn kế hoạch ban đầu 3 năm.

Trong kịch bản lạc quan nhất, IAEA dự báo công suất điện hạt nhân toàn cầu có thể đạt hơn 990 GW vào năm 2050, tức tăng 2,6 lần so với năm 2024. Tuy vậy, mức này vẫn thấp hơn đáng kể mục tiêu “nhân ba”.

Theo các chuyên gia, phong trào phát triển điện hạt nhân chủ yếu được thúc đẩy bởi chính phủ và ngành công nghiệp, vốn cần đảm bảo tương lai sống còn. Trong thập niên 2000, nhiều thông báo tương tự đã không trở thành hiện thực.

Dù vậy, năng lượng hạt nhân hiện có thêm động lực mới và mạnh mẽ: là nguồn điện phát thải thấp, có thể hỗ trợ các quốc gia đạt mục tiêu khí hậu. Ngân hàng Thế giới cũng đưa điện hạt nhân vào danh mục lựa chọn hỗ trợ những nước đang phát triển. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), đầu tư điện hạt nhân đã tăng 50% trong vòng 5 năm qua và có thể vượt 70 tỷ USD vào năm 2025, cho cả xây mới lẫn duy tu các lò hiện có.

Tuy nhiên, những người phản đối lưu ý rằng chuỗi cung ứng vẫn chịu ảnh hưởng lớn của Nga, khi Rosatom nắm hơn 40% công suất làm giàu uranium toàn cầu. Thăm dò dư luận năm 2024 của Viện Ipsos cho Tổng công ty điện lực Pháp (EDF) cho thấy mức ủng hộ điện hạt nhân đang gia tăng, với 46% người được hỏi “hoàn toàn” hoặc “phần nào” đồng tình với việc sản xuất điện từ hạt nhân, tăng so với năm 2021 – nhưng vẫn chưa phải xu thế áp đảo.

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) là một yếu tố mới làm tăng nhu cầu về điện hạt nhân, nhất là tại Mỹ. Các trung tâm dữ liệu tiêu thụ lượng điện khổng lồ, cần nguồn ổn định và điều khiển được. Chính phủ Mỹ đã công bố hợp đồng khoảng 80 tỷ USD với Westinghouse để xây 10 lò phản ứng; Google cũng ký thỏa thuận nhằm khởi động lại một nhà máy điện hạt nhân cũ vào năm 2029.

Riêng với các lò phản ứng SMR, đây được xem là hướng đi hứa hẹn nhất nhưng cũng chứa nhiều nghi ngại. SMR có thể nhỏ hơn nhiều lần so với lò truyền thống, phù hợp với các nước có hệ thống điện hạn chế. Tuy nhiên, đến nay chưa quốc gia nào đạt được quy mô sản xuất hàng loạt. Theo Tổ chức Năng lượng Hạt nhân thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), hiện có tới 127 thiết kế ở các mức độ hoàn thiện khác nhau. IAEA nhận định SMR có thể chiếm gần 1/4 công suất hạt nhân bổ sung vào năm 2050 – nhưng chỉ khi tất cả những cam kết hiện nay trở thành thực tế.

Hữu Chiến/vnanet.vn