'Ngai vàng của các vị thần' ở Thổ Nhĩ Kỳ

Kho báu khảo cổ tại núi Nemrut, ở độ cao hơn 2.100m và là đỉnh cao nhất của dãy Taurus phía Đông, hiện được UNESCO công nhận là Di sản thế giới. (Nguồn: Anadolu/Getty Images)

Núi Nemrut, cao hơn 2.000 m ở tỉnh Adıyaman (Thổ Nhĩ Kỳ), hiện ra với sườn núi từ rừng olive xanh thẫm chuyển sang triền đá trơ trụi, cho đến khi những pho tượng khổng lồ xuất hiện gần đỉnh. Các tượng đá đồ sộ xếp thành hàng trang nghiêm, mặt tượng mòn theo thời gian bởi động đất, băng giá và nắng gắt.

Điều gây kinh ngạc cho du khách là những chiếc đầu tượng khổng lồ chênh vênh ở độ cao hơn 2.000m, hiện thân cho ý tưởng của Vua Antiochus I muốn khắc dấu quyền lực của mình giữa các vị thần. Vua Antiochus I từng cai trị vương quốc Commagene phồn thịnh cách đây 2.000 năm, nơi các nền văn hóa Hy Lạp, Ba Tư, Assyria và Armenia giao thoa.

Từ tư tưởng đó, lăng mộ trên đỉnh Nemrut ra đời, cùng hệ thống tượng đá mô phỏng một “vũ trụ thần thoại” của vương quốc. Hình ảnh Antiochus I cũng được khắc giữa các vị thần, thể hiện khát vọng hiện diện vĩnh hằng. Qua thời gian, nhiều tượng bị mất đầu và nứt vỡ, nhưng vẫn lặng lẽ trấn giữ ngọn núi mà người dân địa phương gọi là “ngai vàng của các vị thần”.

Theo dấu thời gian

Dù trải qua nhiều thập kỷ tìm kiếm, vị trí chính xác của lăng mộ Antiochus vẫn là bí ẩn. (Nguồn: Getty Images)

Hành trình lên đỉnh Nemrut thu hút du khách bởi những kỳ quan khảo cổ giữa trời, nơi tái hiện thời kỳ thịnh vượng của vương quốc Commagene.

Lối lên núi tương đối thuận tiện, có thể đi bộ, đi xe đến gần đỉnh hoặc tham gia tour có hướng dẫn. Trên đường, cầu Septimius Severus bắc qua sông Cendere, lăng mộ Karakuş Tumulus tưởng niệm các nữ hoàng tộc và thành phố Arsemia với dòng chữ Hy Lạp cổ cùng phù điêu “cái bắt tay của các vị thần” đều hiện rõ dấu tích lịch sử.

Trước đoạn leo cuối, du khách thường dừng chân ngắm toàn cảnh, với ánh sáng rực rỡ “giờ vàng” chiếu xuống vùng đất từng là trung tâm vương quốc, trong khi làng Kahta bên dưới vẫn giữ nhiều nét truyền thống qua các thế hệ.

Núi Nemrut ở Đông Nam Thổ Nhĩ Kỳ là nơi lưu giữ bộ sưu tập tượng điêu khắc khổng lồ được dựng cách đây khoảng 2.000 năm để canh giữ lăng mộ Vua Antiochus I.(Nguồn: DIA/Getty Images)

Lên cao hơn, con đường dẫn tới bãi đậu xe và trung tâm tiếp đón du khách, hiếm ai ngờ nơi này từng là khu phức hợp linh thiêng cách đây hai thiên niên kỷ. Sau khi trả 10 Euro (12 USD), du khách leo bộ khoảng 25 phút qua gần 300 bậc đá, có đoạn khá dốc. Càng lên cao, không khí loãng dần, khung cảnh bên dưới lùi xa, nhường chỗ cho gò mộ nhân tạo khổng lồ chiếm trọn đường chân trời.

Trên đỉnh Nemrut, ba tầng Đông, Bắc và Tây trải dài như một sân khấu cổ. Tầng Bắc còn dang dở, trong khi tầng Đông cho thấy bố cục rước kiệu thần linh, phù điêu tổ tiên và bàn thờ nghi lễ. Năm tượng thần chính được đặt giữa hình tượng sư tử và đại bàng, kết hợp sức mạnh trần thế và ý nghĩa linh thiêng. Đặc biệt, tại tầng Tây, theo học giả Beste Tomay, bức phù điêu sư tử khắc các ngôi sao và trăng lưỡi liềm trên sân thượng Tây được xem là “lịch chiêm tinh lâu đời nhất thế giới”, đồng thời xác định ngày lên ngôi của Antiochos I là 7/7 năm 62 TCN.

Quần thể Nemrut thể hiện rõ sự giao thoa văn hóa Hy Lạp, Ba Tư và Armenia. Hệ thống tượng đá phản ánh điều đó: Zeus, Apollo, Heracles theo phong cách phương Đông, bên cạnh nữ thần sinh sản địa phương và Vua Antiochus I. Những tượng đài từng cao hơn 15 mét gợi khát vọng trường tồn của nhà vua.

Gò đất cao 50m được cho là nơi an nghỉ của Vua Antiochus I, dù lăng mộ thực sự vẫn là bí ẩn. Năm 1881, kỹ sư người Đức Karl Sester lần đầu đề cập địa điểm này. Sau đó, nhà khảo cổ Mỹ Theresa Goell dành nhiều thập kỷ đào tìm “phòng bí mật” nhưng không có kết quả. Một số ý kiến ví cấu trúc ngầm với sự tinh xảo của kim tự tháp Ai Cập. Năm 2006, Đại học Kỹ thuật Trung Đông (Ankara) khảo sát quần thể bằng công nghệ hiện đại mà không tác động di tích. Hướng dẫn viên Salih Abursu cho biết: “Không có cuộc khai quật nào từ năm 1987. Việc bảo vệ nguyên trạng giúp bí ẩn về căn phòng bí mật của Vua Antiochus vẫn còn đó và tránh được nguy cơ từ thời gian cũng như nạn trộm cổ vật”.

Gò đất trên đỉnh Nemrut được cho là nơi chôn cất Vua Antiochus I. (Nguồn: Getty Images)

Tận dụng sức hút của Di sản trên “đỉnh trời”

Ngày nay, Nemrut là công viên quốc gia được bảo tồn nghiêm ngặt và nằm trong danh sách Di sản thế giới của UNESCO. Ở độ cao hơn 2.000m, các tượng đá liên tục chịu tác động của gió, tuyết và thay đổi nhiệt độ. Để hạn chế hư hại, Thổ Nhĩ Kỳ đã mở rộng sử dụng kỹ thuật vôi nano, thử nghiệm từ năm 2022. Dung dịch canxi hydroxit dạng nano giúp gia cố vết nứt nhỏ, ngăn nước thấm mà vẫn giữ nguyên vẻ ngoài tượng, theo Giám đốc Phòng thí nghiệm bảo tồn Gaziantep, Ayşe Ebru Çorbacı. Dự án ban đầu được thực hiện phối hợp với Bảo tàng Adıyaman và triển khai quy mô lớn hơn trong năm 2025 sau kết quả khả quan.

Song song với bảo tồn, Nemrut vẫn là điểm du lịch văn hóa quan trọng. Theo Thống đốc Adıyaman Osman Varol, trước trận động đất năm 2023, nơi đây đón hơn 250.000 khách/năm; năm 2023 ghi nhận khoảng 150.000 lượt, mở đầu quá trình phục hồi du lịch. Năm 2025, lượng khách tiếp tục tăng, đặc biệt trong kỳ nghỉ lễ Ramadan Bayram. Giám đốc Bảo tàng Adıyaman Mehmet Alkan cho biết: “Nemrut đang đón một lượng du khách đáng kể. Ban đầu chúng tôi đón khoảng 700-800 người mỗi ngày, nhưng với kỳ nghỉ lễ kéo dài, con số này đã lên tới 2.000”.

Những chiếc đầu đá từng thuộc các tượng khổng lồ mô tả các vị thần và anh hùng, đặt cạnh tượng của Vua Antiochus. (Nguồn: Middle East Images)

Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao, chính quyền địa phương đã mở rộng hệ thống tiếp cận di tích, bao gồm các tuyến xe đưa đón, tour có hướng dẫn viên và dịch vụ lưu trú tại Kahta. Những điều chỉnh này giúp du khách tham quan thuận tiện, đồng thời giảm tải và bảo vệ các cấu trúc di tích trên đỉnh núi.

Bên cạnh bảo tồn, tỉnh Adıyaman khai thác tiềm năng du lịch của toàn bộ quần thể Commagene. Theo UNESCO, các địa điểm như Cendere Bridge, lăng Karakuş Tumulus, thành cổ Arsemia... nằm trong khu vực bảo tồn rộng lớn, trải dọc các thung lũng và cao nguyên quanh Kahta. Sự kết nối này tạo thành hành trình xuyên suốt, giúp du khách tiếp cận toàn cảnh lịch sử Commagene.

Tận dụng sức hút của Nemrut, Adıyaman phát triển thêm nhiều sản phẩm du lịch tại khu vực lân cận, như thung lũng Cendere hay các làng nông nghiệp truyền thống quanh Kahta. Nhiều cơ sở lưu trú nhỏ, nhà hàng địa phương và dịch vụ trải nghiệm văn hóa được khuyến khích phát triển, vừa tạo sinh kế cho cộng đồng, vừa phân bổ lượng khách ra ngoài Kahta, giảm áp lực lên quần thể di tích mùa cao điểm.

Nhờ kết hợp nghiên cứu bảo tồn, kỹ thuật hiện đại và khai thác du lịch có kiểm soát, Nemrut vẫn duy trì sức hấp dẫn, đồng thời giữ được sự nguyên vẹn của di tích hơn hai thiên niên kỷ tuổi.

(theo CNN)

Kha Ninh