Nền giáo dục trung thực xét tuyển học bạ vẫn công bằng

Về việc Bộ Giáo dục lấy ý kiến bỏ xét học bạ mới đây, là một giáo viên Toán THPT, tôi có mấy chia sẻ về việc này.

Trước hết, trong quá trình học tập, mọi học sinh luôn phải thi hoặc làm các bài kiểm tra như kiểm tra miệng, 15 phút, một tiết, học kỳ... Với những người dạy học sinh cuối cấp như chúng tôi, cụ thể như tôi dạy môn Toán, đề thi luôn được kiểm tra một cách sát sao, thường là lấy từ những đề thi thử cho học sinh làm bài giống như đề thi tốt nghiệp THPT.

Kết quả là, khi học sinh tham gia kỳ thi tốt nghiệp THPT, điểm thi không khác mấy so với điểm những bài thi các em từng làm trong năm học. Nghĩa là, chúng ta chia nhỏ kỳ thi lớn như tốt nghiệp THPT thành những kỳ thi nhỏ như thi học kỳ, cuối năm... Điểm thi của những kỳ kiểm tra/thi này chính là điểm được ghi trong học bạ của mỗi học sinh. Khi nền giáo dục trung thực, nếu muốn điểm trong học bạ đẹp, học sinh chẳng còn con đường nào khác ngoài học hành nghiêm túc.

Ngoài ra, học sinh có thể tham gia những kỳ thi đánh giá năng lực của 2 đại học quốc gia - giống như kỳ thi SAT, ACT của Mỹ. Để đạt điểm cao, học sinh phải học tập rất nghiêm túc và có tư duy tốt. Bởi vậy không có chuyện nếu không tổ chức kỳ thi tốt nghiệp, học sinh không thi cử gì. Nhiều người cho rằng nếu không thi (tốt nghiệp THPT), học sinh sẽ không học, vậy những nền giáo dục tiên tiến họ không tổ chức thi, học sinh của họ không học sao? Điều này hiển nhiên là vô lý.

Thí sinh thi tốt nghiệp THPT 2025 tại TPHCM. Ảnh: Nguyễn Huế

Một vấn đề quan trọng khác khiến nhiều người ủng hộ thi tốt nghiệp thay vì xét tuyển là vì nghĩ xét tuyển sẽ thiếu công bằng. Nghĩ như vậy có lẽ do chúng ta chưa biết rằng chuyện xét tuyển phức tạp hơn nhiều.

Năm ngoái, chị bạn tôi bên Mỹ có con trúng tuyển đại học Brown (thuộc khối các trường đại học top đầu của Mỹ). Cháu được trường này chấp nhận do có điểm các môn học đều A; điểm SAT và ACT đạt tối đa; các hoạt động ngoại khóa, bài luận và video giới thiệu về bản thân được đánh giá cao...

Chị bạn tôi cho biết: Kỹ năng lãnh đạo (leadership skill) là phải có nếu muốn vào các trường top và hành trình xây dựng kỹ năng này rất dài bởi trường đánh giá theo quá trình và thời gian mình bỏ ra chứ không phải theo số lượng hoạt động có mặt.

Ngoài ra, điều rất quan trọng là thí sinh cần có thư giới thiệu của 3 người, gồm một người trực tiếp quản lý học sinh trong trường, giáo viên trực tiếp giảng dạy học sinh đó lâu (tầm 2 năm trở lên) hoặc từng làm việc cùng một khoảng thời gian, ví dụ huấn luyện viên bóng đá, nghị viên thành phố, tổ dân phố nơi học sinh tham gia thiện nguyện…

Việc chọn lựa theo cách này, một mặt sẽ khiến học sinh phải luôn nỗ lực trong quá trình học tập, mặt khác có thể tuyển được thí sinh có chất lượng thật. Có những thí sinh đạt điểm SAT/ACT tuyệt đối; có điểm học bạ cao nhưng vẫn không được những trường lớn chấp nhận vì hoạt động ngoại khóa hoặc bài luận kém.

Cách này có thể đánh giá chính xác năng lực của một học sinh bởi đã xem xét, nhìn nhận quá trình dài học tập, rèn luyện của các em thể hiện qua học bạ, bài luận chứ không chỉ một hai bài thi.

Nước Mỹ đã có nền giáo dục phát triển nhờ việc tuyển sinh bằng xét tuyển chứ không phải thi tuyển khốc liệt. Họ đã làm việc này từ lâu, chúng ta nên lưu ý để có thể tham khảo. Hiện nay chỉ có một số ít nước như Trung Quốc, Hàn Quốc, Việt Nam… còn tổ chức những kỳ thi tốt nghiệp THPT khốc liệt.

Một khảo sát gần đây cho biết, người Hàn Quốc kiếm nhiều tiền hơn trước đây nhưng không hạnh phúc hơn. Rất có thể, những kỳ thi khốc liệt góp một phần vào sự không hạnh phúc đó. Tại Việt Nam, trước kia thời học sinh thường gắn với những tháng năm mơ mộng đáng nhớ, còn nay nhiều người nghĩ tới thời đi học có thể vẫn ám ảnh bởi những kỳ thi khốc liệt.

Tôi vẫn bảo lưu ý kiến của mình như trong bài viết từ 10 năm trước, rằng trước mắt, chúng ta có thể cho học sinh đỗ tốt nghiệp dù điểm thấp, nhưng phải ghi rõ kết quả trong bằng tốt nghiệp, trong học bạ. Ví dụ, thí sinh Trần Văn A: Điểm: 15; Xếp hạng: kém… Nhìn vào bằng tốt nghiệp như vậy, người học sẽ biết khả năng của mình thế nào, mình là ai, có thể thi vào đâu, thi đại học hay đi học nghề… Dần dần, chúng ta tiến tới việc loại bỏ kỳ thi tốt nghiệp và đại học - hai kỳ thi vừa tốn kém vừa không hiệu quả, thay vào đó là tuyển sinh dựa trên cơ sở điểm số và bài luận như các nước phát triển vẫn thực thi.

Anh Phạm