NATO cân nhắc 'phòng thủ chủ động'

Bước ngoặt phòng thủ

Chủ tịch Ủy ban Quân sự NATO, Đô đốc Giuseppe Cavo Dragone cho biết liên minh đang đánh giá khả năng áp dụng cách tiếp cận chủ động hơn nhằm ứng phó với các mối đe dọa chiến tranh hỗn hợp ngày càng gia tăng. Theo ông Dragone, NATO hiện chủ yếu phản ứng sau khi sự cố xảy ra, đặc biệt trong không gian mạng, khiến liên minh nhiều lần “bị chậm nhịp” trước tốc độ và mức độ tinh vi của các chiến thuật phá hoại hiện đại. Chính vì vậy, việc xem xét điều chỉnh tư duy phòng thủ truyền thống trở nên cần thiết trong bối cảnh môi trường an ninh châu Âu biến động nhanh chóng.

NATO xem xét điều chỉnh chiến lược quốc phòng.

Tuy nhiên, ông Dragone nhấn mạnh rằng mọi thảo luận về biện pháp chủ động, vẫn đang ở mức đánh giá chiến lược, chưa phải quyết định chính sách. NATO hoạt động trên cơ sở tuân thủ luật pháp quốc tế và nguyên tắc đồng thuận của 32 quốc gia thành viên, do đó bất kỳ sự thay đổi nào cũng phải trải qua quá trình cân nhắc kỹ lưỡng về khung pháp lý, quyền tài phán và tính phù hợp với mục tiêu phòng thủ tập thể. Các quan chức trong liên minh cho rằng mọi điều chỉnh, nếu có, cần đảm bảo không tạo ra tín hiệu leo thang hoặc bị hiểu nhầm như hành động tấn công phủ đầu.

Áp lực xem xét thay đổi xuất phát từ thực tế trong những năm gần đây, khi khu vực Baltic và Biển Bắc ghi nhận nhiều sự cố bất thường liên quan đến cáp biển, đường ống và hạ tầng trọng yếu bị hư hại trong điều kiện khó xác định thủ phạm. Cùng với đó, hàng loạt chiến dịch tấn công mạng nhắm vào cơ sở hạ tầng dân sự và quân sự trong khu vực càng làm dấy lên lo ngại rằng cách tiếp cận phòng thủ thuần túy có thể không còn đáp ứng được mức độ phức tạp của các mối đe dọa phi truyền thống.

Trước tình hình an ninh phức tạp, NATO đã triển khai nhiều biện pháp nhằm bảo vệ các hạ tầng trọng yếu, trong đó nổi bật là chiến dịch Baltic Sentry. Chiến dịch này tập trung giám sát đáy biển và các tuyến cáp quan trọng, kết hợp tàu tuần tra, máy bay tuần thám và thiết bị không người lái, nâng cao khả năng phát hiện sớm và giảm nguy cơ phá hoại. Đô đốc Dragone nhấn mạnh, Baltic Sentry vẫn nằm trong phạm vi phòng thủ truyền thống và không đại diện cho bất kỳ thay đổi nào trong học thuyết tác chiến của NATO.

Bài toán phòng vệ

Quan điểm trong NATO hiện phân hóa rõ rệt. Các nước Đông Âu, từng trực tiếp đối mặt với các sự cố hạ tầng và tấn công mạng, ủng hộ mạnh mẽ việc tăng cường răn đe sớm, cho rằng nếu liên minh tiếp tục duy trì tư duy phòng thủ thuần túy, các hành động “hỗn hợp” có thể tái diễn mà không được ngăn chặn hiệu quả. Ngược lại, nhiều quốc gia Tây Âu thận trọng hơn, cảnh giác với rủi ro pháp lý và tác động địa chính trị nếu khái niệm “tự vệ” mở rộng quá nhanh hoặc thiếu cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Tranh luận trong nội bộ NATO tập trung vào 2 vấn đề trọng tâm: liệu liên minh có thể và nên hành động khi chưa xác định chắc thủ phạm các vụ tấn công mạng hay phá hoại hạ tầng và mức độ rủi ro nào là chấp nhận được khi phản ứng mạnh mẽ. Nhiều quan chức nhấn mạnh thực tế kỹ thuật: việc truy nguồn các cuộc tấn công mạng hiếm khi đạt độ chắc chắn tuyệt đối, do đó mọi hành động “phủ đầu” tiềm ẩn nguy cơ đánh giá sai và dẫn tới hệ quả khó lường.

Mọi thảo luận về biện pháp chủ động vẫn đang ở mức đánh giá chiến lược, chưa phải quyết định chính sách.

Về mặt pháp lý, các chuyên gia khẳng định việc NATO thảo luận về phòng thủ chủ động không đồng nghĩa với vi phạm luật quốc tế. Luật pháp quốc tế không loại trừ hoàn toàn hành động phòng vệ trước, nhưng đặt ra tiêu chí chặt chẽ về tính cần thiết, tính tương xứng và minh bạch trong đánh giá. Vì vậy, nếu NATO theo đuổi hướng chủ động hơn, liên minh phải xây dựng bộ tiêu chí pháp lý rõ ràng, cơ chế chứng cứ minh bạch và quy trình quyết định có sự đồng thuận cao giữa các thành viên.

Giới phân tích chiến lược cảnh báo rằng bất kỳ thay đổi nào trong học thuyết phòng thủ của NATO không chỉ tác động trong khu vực châu Âu. Nếu được thực hiện, những điều chỉnh này có thể trở thành tham chiếu quan trọng cho các khối an ninh khác, nhất là khi chiến tranh hỗn hợp và các phương thức tác chiến phi truyền thống đang lan rộng trên phạm vi toàn cầu. Mọi bước đi của NATO vì vậy cần cân nhắc kỹ lưỡng tác động lan tỏa trong bối cảnh an ninh quốc tế phức tạp.

Song song với những tranh luận chiến lược và pháp lý, NATO vẫn thúc đẩy các biện pháp tăng cường an ninh trên thực địa. Liên minh mở rộng chia sẻ tình báo, siết chặt giám sát trên không và trên biển, đồng thời đầu tư mạnh vào hệ thống cảm biến dưới đáy biển và phương tiện không người lái theo dõi tuyến cáp. Các trung tâm phân tích dữ liệu chung cũng đang được phát triển nhằm nâng cao năng lực phát hiện sớm, qua đó giảm phụ thuộc vào những lựa chọn mang tính cưỡng chế cao.

Trong bối cảnh nhiều nước thành viên có mức độ thận trọng khác nhau, NATO sẽ phải cân bằng đồng thời 3 yếu tố: răn đe đủ mạnh để ngăn chặn các hành động phá hoại mới, tuân thủ nghiêm ngặt khung pháp lý quốc tế và duy trì sự ổn định chiến lược tại châu Âu. Đây sẽ là một bài toán không đơn giản, đòi hỏi đồng thuận cao và đánh giá kỹ lưỡng từng bước đi.

Các chuyên gia nhận định đây sẽ tiếp tục là chủ đề then chốt trong nghị trình chiến lược của NATO, đồng thời tạo ảnh hưởng đáng kể tới cấu trúc an ninh khu vực trong nhiều năm tiếp theo. Với tốc độ biến đổi nhanh của các mối đe dọa phi truyền thống, mọi lựa chọn của NATO không chỉ mang tính phòng vệ mà còn định hình cách các quốc gia đối phó thách thức an ninh mới trong tương lai.

Trần Minh