Nâng cao 'sức khỏe' đất trồng lúa: Nền tảng phát triển xanh và bền vững

Lúa gạo là sản phẩm nông nghiệp chủ lực. (Ảnh: Thanh Sang/TTXVN)

Chiếm khoảng 33,7% diện tích đất canh tác, theo Hội Khoa học đất Việt Nam, sản xuất lúa gạo không những đảm bảo an ninh lương thực mà còn giúp ổn định xã hội để phát triển nhanh các ngành kinh tế khác. Đặc biệt, xuất khẩu gạo đã tạo nên sức mạnh cho vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, sau một số năm thâm canh cao, việc bón nhiều phân vô cơ và tình hình biến đổi khí hậu phức tạp, đã làm suy giảm “sức khỏe” đất lúa. Vì vậy, phục hồi sự suy giảm độ phì nhiêu của đất lúa là yêu cầu cấp thiết, để đảm bảo chất lượng lúa gạo quốc gia và mục tiêu phát triển xanh, bền vững.

Một bộ phận đất lúa đang bị thoái hóa

Chia sẻ tại Diễn đàn “Sức khỏe đất trồng lúa - Nền tảng phát triển xanh và bền vững” diễn ra sáng 29/10, tại Hà Nội, Phó Giáo sư-Tiến sỹ Vũ Năng Dũng, Chủ tịch Hội Khoa học đất Việt Nam, nhấn mạnh lúa là cây trồng quan trọng hàng đầu của ngành nông nghiệp và luôn chiếm diện tích lớn nhất trong đất sản xuất nông nghiệp từ trước tới nay.

Thống kê năm 2023 của cơ quan chuyên môn cho thấy diện tích đất canh tác lúa trên cả nước chiếm tới 33,7% diện tích đất canh tác. Đáng chú ý, sản xuất lúa gạo gắn với đời sống và việc làm của 61,9% dân số ở khu vực nông thôn.

Nhiều năm qua, sản xuất lúa gạo không những đảm bảo an ninh lương thực quốc gia mà còn giúp ổn định xã hội để phát triển nhanh các ngành kinh tế khác, trong đó xuất khẩu gạo đã tạo nên sức mạnh cho vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

“Chúng ta tự hào vì một số nước trên thế giới bày tỏ ngưỡng mộ ngành sản xuất lúa gạo của Việt Nam. Từ năm 1978 đến nay, diện tích canh tác lúa có giảm song năng suất lúa không ngừng tăng lên từ 17,93 tạ/vụ lên 61,1 tạ/vụ (năm 2023), sản lượng thóc đạt 43,5 triệu tấn. Đây là thành tích vô cùng ấn tượng,” ông Dũng nhấn mạnh.

Theo ông Dũng, đạt được thành tích trên là nhờ sự đổi mới về chính sách, người nông dân Việt Nam cần cù, sáng tạo; đầu tư cho thủy lợi, xây dựng, cơ sở hạ tầng nông thôn ngày càng được nâng lên. Ngoài ra, thành công của ngành sản xuất lúa gạo còn có sự đóng góp lớn của các nhà khoa học, các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và hỗ trợ từ các ngành khác.

Tuy vậy, ông Dũng cũng thẳng thắn nêu thực tế, sau một số năm thâm canh cao, một bộ phận đất lúa đang bị suy thoái cả về lý tính, hóa tính và vi sinh vật trong đất, phần nào ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng của lúa gạo.

“Nhất là trong giai đoạn hiện nay do tác động của biến đổi khí hậu như xâm nhập mặn, lũ lụt, sạt lở đất, khô hạn. Trong canh tác lúa bón nhiều phân vô cơ, ít phân bón hữu cơ, sử dụng nhiều thuốc bảo vệ thực vật là những nguyên nhân chính,” ông nói.

Điều khiển thiết bị bay theo sơ đồ bố trí khảo nghiệm tại ruộng lúa. (Nguồn ảnh: TTXVN)

Ông Dũng cũng nhấn mạnh những nguyên nhân trên đã làm suy giảm sức khỏe đất lúa (như đất chặt, độ xốp giảm, chất hữu cơ trong đất giảm, độ chua của đất tăng lên). Hệ vi sinh vật trong đất xuất hiện vi nấm, vi khuẩn có hại cho bộ rễ lúa.

“Vì vậy, phục hồi sự suy giảm độ phì nhiêu của đất lúa cần phải được xác định là chiến lược lâu dài, tác động tích cực lên cả tính chất lý tính, hóa tính và hệ vi sinh vật trong đất, đảm bảo làm nền tảng đề phát triển bền vững ngành sản xuất lúa gạo trong tương lai. Nhiệm vụ này cũng là vấn đề thời sự rất cần thiết. Đất lúa khỏe, năng suất và chất lượng gạo sẽ tốt, con người sẽ khỏe mạnh hơn,” ông Dũng nói.

Chú trọng “bồi bổ” dinh dưỡng cho đất lúa

Với tinh thần trên, Chủ tịch Hội Khoa học đất Việt Nam Vũ Năng Dũng nhấn mạnh mục đích của Diễn đàn “Sức khỏe đất trồng lúa - Nền tảng phát triển xanh và bền vững” là góp phần xác định các tiêu chí cho việc đánh giá sức khỏe đất lúa, tìm các giải pháp lâu dài để phục hồi sự phì nhiêu của đất.

Trong thời gian tới, ông Dũng nhấn mạnh ngành nông nghiệp, trồng trọt cần xây dựng quy trình phân bón hợp lý, nghiên cứu các loại phân bón mới nhằm canh tác lúa bền vững trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp; truyền thông làm hành động cho cộng đồng hiểu hơn về sức khỏe của đất, cũng như sản xuất bền vững.

Để cải thiện “sức khỏe” cho đất lúa, ông Trần Minh Tiến - Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) đề xuất các địa phương, cơ quan chuyên môn đẩy mạnh mạnh tuyên truyền người nông dân các biện pháp quản lý nước hợp lý; bón phân cân đối (dinh dưỡng, hữu cơ - vô cơ), tái sử dụng tối đa rơm rạ, sử dụng giống chịu mặn, luân canh cây trồng hợp lý.

Ngoài ra, đại diện VAAS cũng kiến nghị xây dựng cơ sở dữ liệu chất lượng đất; xây dựng thang đánh giá sức khỏe đất lúa; mạng lưới quan trắc diễn biến chất lượng đất lúa; nghiên cứu ảnh hưởng của các nguyên tố trung và vi lượng; giải pháp hạn chế ảnh hưởng của các nguyên tố độc hại trong đất lúa; phát triển bộ chẩn đoán tính chất đất ngoài đồng ruộng. Đặc biệt, ông Tiến nhấn mạnh giải pháp phát triển hệ thống “bác sỹ đất.”

Đề cập đến việc quản lý, sử dụng bền vững tài nguyên đất lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long (vùng vựa lúa số 1 của cả nước), ông Võ Quang Minh - đại diện Hội Khoa học đất Việt Nam, đề xuất các địa phương cần tái cơ cấu ngành lúa gạo (giảm diện tích lúa độc canh; phát triển mô hình xen canh, đa canh; tăng cường lúa chất lượng cao); áp dụng khoa học công nghệ và nông nghiệp thông minh (nông nghiệp thông minh, chính xác; phát triển giống lúa thích ứng; thúc đẩy một triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp).

Đại diện Hội Khoa học đất Việt Nam cũng đề cập đến phương án liên kết chuỗi giá trị và thị trường (xây dựng chuỗi giá trị lúa gạo, thương hiệu gạo Đồng bằng sông Cửu Long); quản lý tài nguyên bền vững (quản lý tài nguyên nước, bảo vệ đất phù sa); phát triển sinh kế đa dạng cho nông dân thông qua việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi và đào tạo kỹ năng.

Một số giải pháp khác được ông Minh đề cập là bảo vệ và cải tạo đất (bón phân hữu cơ, quản lý nước, bảo vệ đất trồng lúa); tăng cường áp dụng các biện pháp kỹ thuật trong sản xuất (như thâm canh, tăng vụ hợp lý, áp dụng kỹ thuật tiên tiến, luân canh cây trồng, xen canh, phát triển nông nghiệp thông minh); tuân thủ pháp luật trong sử dụng tài nguyên đất.

“Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp trên sẽ giúp duy trì và nâng cao năng suất đất trồng lúa, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và bảo vệ môi trường nông nghiệp; góp phần nâng cao thu nhập và đời sống cho người dân tại các địa phương trên cả nước,” ông Minh nhấn mạnh./.

(Vietnam+)