Năm thách thức chuyển đổi xanh

Chuyển đổi xanh đối mặt với những thách thức về nguồn vốn đầu tư và nhân lực.

Thế giới đang đứng trước thời điểm bước ngoặt: từ phát triển dựa trên khai thác tài nguyên và tiêu thụ năng lượng hóa thạch, sang phát triển dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Biến đổi khí hậu, khủng hoảng năng lượng, suy giảm đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường không còn là vấn đề môi trường thuần túy, mà còn ảnh hưởng đến phát triển bền vững và an ninh toàn cầu.

Đối với Việt Nam, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo là yêu cầu khách quan, là lựa chọn chiến lược để phát triển nhanh, bền vững, chuyển đổi nền kinh tế từ “nâu” sang “xanh”.

CHUYỂN ĐỔI XANH LÀ XU THẾ PHÁT TRIỂN VÀ ĐÒI HỎI CỦA THỊ TRƯỜNG

Theo các chuyên gia, việc thực hiện chuyển đổi xanh ở Việt Nam sẽ mở ra nhiều cơ hội lớn. Phân tích vấn đề này, nghiên cứu đăng trong kỷ yếu hội thảo quốc gia về “đột phá phát triển khoa học công nghệ thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững” vừa diễn ra cuối tuần qua, PGS.TS. Nguyễn Thế Chinh, Phó Chủ tịch Hội kinh tế môi trường Việt Nam nhấn mạnh sự chỉ đạo của Đảng về chuyển đổi xanh và cụ thể hóa bằng Chính sách pháp luật của Nhà nước là cơ hội tốt để triển khai thực hiện trong thực tiễn của các Bộ, Ban ngành, địa phương và doanh nghiệp. Như vậy xét về mặt pháp lý, có cơ sở để triển khai thực hiện chuyển đổi xanh.

Đặc biệt, việc thực hiện ưu tiên phát triển khoa học công nghệ, nhất là nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” là cơ hội tốt cho thực hiện chuyển đổi xanh. Bởi chuyển đổi xanh đòi hỏi phải có sự đầu tư cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để tạo ra một nền tảng cho hoạt động sản xuất kinh doanh tốt, tạo ra các sản phẩm chất lượng cao nhằm đạt các tiêu chí xanh có tính cạnh tranh trên thị trường quốc tế và trong nước.

Chuyển đổi xanh mang lại nhiều cơ hội lớn cho các doanh nghiệp.

Cùng với đó, việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 68-NQ/TW về Phát triển kinh tế tư nhân tạo cơ hội tốt cho thực hiện chuyển đổi xanh, bởi với quan điểm ,mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp của Nghị quyết sẽ tạo cơ hội để huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân đầu tư cho chuyển đổi xanh.

Không những thế, chuyển đổi xanh là xu thế chung của các quốc gia trên thế giới. Trong xu thế đó, Việt Nam có nhiều cơ hội để thực hiện mục tiêu của mình từ trao đổi học thuật, nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm cũng như chuyển giao công nghệ thực hiện chuyển đổi xanh.

Nhìn nhận ở góc độ nhu cầu xã hội, PGS.TS Nguyễn Thế Chinh cho rằng chuyển đổi xanh gắn với sản phẩm hàng hóa xanh, thân thiện môi trường. Xã hội phát triển hiện nay đang có nhu cầu rất lớn đối với sản phẩm xanh. Nhu cầu này không chỉ của các thị trường khó tính như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản…, các nước mới nổi như Trung Quốc mà còn cả thị trường trong nước khi đời sống của người dân ngày càng nâng cao.

NHỮNG THÁCH THỨC CHUYỂN ĐỔI MÔ HÌNH TỪ “NÂU” SANG “XANH”

Chuyển đổi xanh là xu thế, đòi hỏi tất yếu trong phát triển bền vững, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (NetZero) vào năm 2050. Chuyển đổi xanh được hiểu là chuyển đổi trạng thái phát triển “kinh tế nâu” sang “kinh tế xanh”, tăng trưởng xanh, tăng trưởng cao và bền vững.

Tuy nhiên để thực hiện chuyển đổi xanh, cùng với những cơ hội là những thách thức không nhỏ, đòi hỏi chúng ta phải có cách nhìn nhận thấu đáo để nắm bắt được cơ hội và vượt qua thách thức, hướng mục tiêu phát triển nhanh và bền vững.

Phân tích vấn đề này, Phó Chủ tịch Hội kinh tế môi trường Việt Nam chỉ ra 5 thách thức trong thực hiện chuyển đổi xanh hiện nay.

Thứ nhất, việc nhận thức đầy đủ về chuyển đổi xanh trong xã hội từ các cấp lãnh đạo, người hoạch định chính sách, doanh nghiệp và người dân là thách thức cần phải có những giải pháp để nâng cao nhận thức cho từng đối tượng cụ thể.

Thứ hai, giữa các chính sách, pháp luật để thực hiện chuyển đổi xanh còn có những bất cập trong việc triển khai thực hiện, nhất là những chính sách ưu đãi, hỗ trợ, thực hiện vay vốn… để thực hiện chuyển đổi xanh. Chính vì vậy cần có sự rà soát trong hệ thống chính sách pháp luật để tạo điều kiện thuận lợi cho triển khai thực hiện chuyển đổi xanh.

Nhận diện những thách thức trong chuyển đổi xanh.

Thứ ba, phát triển và chuyển giao công nghệ để thực hiện chuyển đổi xanh. Theo chuyên gia này, thực hiện chuyển đổi xanh đòi hỏi phải có sự thay đổi công nghệ, nhất là công nghệ trong sản xuất để tạo ra chất lượng sản phẩm cao, thân thiện môi trường và hiệu quả kinh tế.

Thứ tư, chuyển đổi xanh đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao để thực hiện triển khai, vận hành công nghệ mới, công nghệ hiện đại và chuyển đổi số. Thực tế hiện nay Việt Nam đang thiếu nguồn nhân lực này. Đây là thách thức lớn cần phải được bù đắp đủ yêu cầu trong quá trình thực hiện chuyển đổi xanh.

Thứ năm, vấn đề nguồn lực tài chính của doanh nghiệp và người dân đầu tư chuyển đổi mô hình “nâu” sang “xanh”. Hiện nay các doanh nghiệp của Việt Nam chủ yếu doanh nghiệp vừa và nhỏ, các nông trại, các hộ gia đình cơ bản còn hoạt động sản xuất theo mô hình truyền thống. Để thực hiện chuyển đổi xanh đòi hỏi phải có nguồn lực tài chính cho quy hoạch thiết kế lại, đầu tư mới theo các tiêu chí của chuyển đổi xanh, nguồn vốn để đầu tư thường chiếm tỷ trọng cao… Vì vậy thách thức về nguồn lực tài chính là rất lớn.

Cùng quan điểm chia sẻ những thách thức này, đại diện Trường đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh nêu rõ: để hiện thực hóa các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, Việt Nam phải đối mặt với nhiều rào cản kỹ thuật, thể chế và năng lực triển khai cụ thể.

Bên cạnh các yếu tố về cấu trúc năng lượng còn phụ thuộc lớn và nhiên liệu hóa thạch; hiệu suất công nghệ trong sản xuất công nghiệp còn thấp; khoảng trống trong dữ liệu và năng lực giám sát phát thải…, chuyên gia này cũng chỉ ra những thách thức trong thiếu hụt nhân lực kỹ thuật cho các ngành công nghệ xanh; cơ chế tài chính xanh còn hạn chế.

Ở góc độ nhân lực, nhu cầu nhân lực trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo, vật liệu xanh, quản trị môi trường và đo kiểm carbon đang tăng mạnh, nhưng hệ thống đào tạo đại học, đào tạo nghề chưa theo kịp. Hiện có một số cơ sở đào tạo có chương trình chính quy liên quan trực tiếp đến năng lượng tái tạo và công nghệ môi trường. Nhiều chương trình vẫn dừng ở mức “giới thiệu khái niệm”, chưa đào tạo kỹ năng thực hành hoặc tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế.

Điều này tạo ra khoảng cách lớn giữa nhu cầu nhân lực cho chuyển đổi xanh và năng lực cung ứng của hệ thống giáo dục, khoa học công nghệ, khiến việc triển khai các dự án quy mô lớn (điện gió, xử lý rác thải, đô thị xanh…) thường phụ thuộc chuyên gia nước ngoài.

Về cơ chế tài chính xanh, tỷ lệ tín dụng xanh trong tổng dư nợ của hệ thống ngân hàng hiện còn thấp, trong khi việc phát hành trái phiếu xanh và chứng chỉ carbon mới ở giai đoạn thử nghiệm. Bên cạnh đó, rủi ro tài chính xanh chưa được định giá chính xác do thiếu cơ sở dữ liệu ngành. Ví dụ, chi phí tránh phát thải ở các lĩnh vực năng lượng, giao thông, công nghiệp chưa được lượng hóa đầy đủ.

Do đó, nếu không hoàn thiện hạ tầng tài chính và dữ liệu, các dự án công nghệ xanh sẽ tiếp tục gặp khó khăn trong tiếp cận vốn đầu tư dài hạn…

Ngoai ra, theo phân tích của Trường đại học Bách khoa, chuyển đổi xanh là lĩnh vực liên ngành, đòi hỏi cần có sự phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương.

Tổng thể, những thách thức trên cho thấy quá trình chuyển đổi xanh tại Việt Nam không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà là một quá trình đổi mới thể chế, công nghệ và con người.

Chuyển đổi xanh là một quá trình tái cấu trúc sâu rộng toàn bộ mô hình phát triển kinh tế xã hội, trong đó khoa học, công nghệ và giáo dục đại học đóng vai trò nền tảng và động lực trung tâm. Đây không chỉ là một yêu cầu về môi trường, mà là bước chuyển quan trọng hướng đến nâng cao năng suất, đổi mới mô hình tăng trưởng và củng cố năng lực cạnh tranh quốc gia

Tùng Dương