Năm 2026 sẽ tiếp tục chứng kiến những biến động mạnh mẽ ở khu vực Đông Bắc Á?

Tình hình Đông Bắc Á 2025 cần được đánh giá trong bối cảnh thế giới đã có nhiều biến động với sự dịch chuyển trong quan hệ nước lớn, căng thẳng leo thang ở một số khu vực, chính sách “nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Mỹ Donald Trump…

Thủ tướng Nhật Bản Takaichi Sanae và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh: Reuters.

Bất ổn tại Nhật Bản và Hàn Quốc

Đầu tiên, nhìn lại tình hình Nhật Bản, có thể nói hoàn cảnh để bà Takaichi Sanae khắc tên mình vào lịch sử chính trường Nhật Bản với tư cách nữ thủ tướng đầu tiên không hề êm thuận, mà đầy rẫy biến cố. Do liên minh cầm quyền giữa đảng Tự do dân chủ Nhật Bản (LDP) và đảng Công Minh (Komei) liên tục thất bại trong các cuộc bầu cử quan trọng, mà gần nhất là cuộc bầu cử Thượng viện ngày 20/7/2025, dẫn tới việc Thủ tướng Ishiba Shigeru phải “nửa đường đứt gánh”.

Trong cuộc bầu cử Chủ tịch LDP diễn ra hôm 4/10, bà Takaichi đã xuất sắc vượt lên để thay thế ông Ishiba, nhưng ngay sau khi đắc cử, bà Takaichi đã phải đối mặt với sự tan vỡ của liên minh cầm quyền. Ngoài ra, nhà nữ lãnh đạo và chính phủ của mình phải giải quyết hàng loạt các thách thức như: vấn đề thuế quan của Mỹ, vật giá leo thang... và đặc biệt là những căng thẳng trong quan hệ với Trung Quốc liên quan đến vấn đề Đài Loan.

Còn tại Hàn Quốc, đã xảy ra một cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng, bùng phát từ lệnh thiết quân luật được Tổng thống tiền nhiệm Yoon Suk Yeol ban bố và thu hồi trong đêm 3/12/2024. Sau những căng thẳng kéo dài, thậm chí cả bạo lực lan rộng, ông Yoon bị Tòa án Hiến pháp Hàn Quốc cách chức, mở đường cho một cuộc bầu cử Tổng thống trước thời hạn. Tại bầu cử, nhà lãnh đạo đảng Dân chủ đối lập Lee Jae Myung đắc cử, tạo cơ sở cho việc chấm dứt cuộc khủng hoảng chính trị kéo dài hơn 6 tháng.

Tuy nhiên, chính phủ của ông Lee đang phải đối phó với hàng loạt vấn đề như bất ổn chính trị chưa được giải quyết tận gốc, kinh tế suy thoái, hàng rào thuế quan của Mỹ, nợ công kỷ lục, khủng hoảng nhân khẩu học.... và đặc biệt là mối quan hệ liên Triều rơi vào trạng thái đóng băng do quan điểm “việc duy trì hòa bình dựa vào sức mạnh hạt nhân là quan điểm bất biến” của CHDCND Triều Tiên.

Thêm vào đó, gần cuối năm, quan hệ Trung - Nhật đã bất ngờ căng thẳng, gây những thiệt hại không chỉ cho một phía. Đồng thời, do chương trình hạt nhân - tên lửa của Triều Tiên với hàng loạt các vụ phóng thử rầm rộ, bao gồm cả tên lửa liên lục địa và tên lửa siêu vượt âm, và các bước gia tăng sức mạnh quân sự của Hàn Quốc, bán đảo Triều Tiên tiếp tục là điểm nóng, mặc dù chưa xảy ra xung đột vũ trang như một số khu vực khác, nhưng mọi sự yên ổn trong khu vực chỉ mang tính thời điểm.

Nguyên nhân hữu cơ của diễn biến

Nguyên nhân chính của những bất ổn ở khu vực Đông Bắc Á chỉ có một từ khóa đó là lợi ích, bao gồm cả lợi ích quốc gia và lợi ích chính trị. Có thể lấy quan hệ Nhật - Trung làm ví dụ. Căng thẳng song phương bùng phát được cho là do phát ngôn của Thủ tướng Takaichi tại Quốc hội về vấn đề Đài Loan. Cụ thể, trong cuộc trả lời chất vấn tại Quốc hội vào hôm 7/11, Thủ tướng Takaichi cho rằng trường hợp Đài Loan bị tấn công có thể được xem là mối đe dọa đối với Nhật Bản và có thể áp dụng “tình trạng khủng hoảng liên quan tới sự tồn vong của quốc gia”, theo đó, Tokyo có thể thực thi “quyền tự vệ tập thể”, tức là quyền tham gia chiến tranh.

Bà Takaichi đưa ra ý kiến này là nhằm bảo vệ việc tăng chi tiêu cho quốc phòng trong dự toán ngân sách nhà nước, theo yêu cầu của phía Mỹ, cũng như những nhu cầu nội tại của Nhật Bản. Thế nhưng, tác dụng phụ của nó lại là những phản ứng gay gắt từ phía Trung Quốc, khi phát ngôn này được cho là ảnh hưởng tới chính sách của Bắc Kinh. Trong cuộc điện đàm tối 24/11 với Tổng thống Donald Trump, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đã khẳng định lại một lần nữa quan điểm bất biến của Trung Quốc về Đài Loan, trong đó nhấn mạnh “việc Đài Loan trở về với Trung Quốc là yếu tố cấu thành quan trọng của trật tự quốc tế sau chiến tranh”.

Ngay từ các phát ngôn nêu trên, có thể thấy vấn đề lợi ích nổi lên một các rõ ràng. Vấn đề này cũng được chứng thực trong chính sách hiện nay của Hàn Quốc đối với Triều Tiên. Việc hạ nhiệt quan hệ với Triều Tiên sẽ góp phần giúp Hàn Quốc tập trung xử lý tốt quan hệ nhiều mặt với các nước khác trong khu vực như Nhật Bản, Trung Quốc... Do đó, đối với Hàn Quốc, chính sách hòa giải hiện nay là cách sáng suốt nhất để đưa đất nước thoát hẳn ra khỏi cuộc khủng hoảng vừa qua.

Bên cạnh đó, có một yếu tố nữa, đó là sự hiện diện của Mỹ trong khu vực. Mặc dù luôn phàn nàn là đang phải chịu những chi phí bất công, nhưng Washington chưa bao giờ từ bỏ sự ảnh hưởng và sự hiện diện quân sự tại khu vực Đông Bắc Á và Bán đảo Triều Tiên - nơi có mặt đối thủ cạnh tranh chiến lược của Mỹ hiện nay là Trung Quốc. Đây cũng là cái cớ cho những phản ứng bất ngờ từ Bình Nhưỡng, dẫn tới những căng thẳng hiện hữu. Tuy nhiên, cũng vẫn có những điểm sáng nhất định trong bức tranh Đông Bắc Á 2025. Đó là sự ấm lên trong quan hệ Hàn - Nhật.

Điểm tích cực và những dự báo không tích cực

Trong thời gian qua, đặc biệt là sau khi Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung nhậm chức, quan hệ Nhật - Hàn đã có những cải thiện rõ rệt. Trở lại với cuộc gặp thượng đỉnh giữa Thủ tướng tiền nhiệm của Nhật Bản Ishiba Shigeru và Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung diễn ra hôm 23/8. Tại hội đàm, ông Ishiba Shigeru và ông Lee Jae Myung đã tập trung trao đổi ý kiến và đạt được thỏa thuận về hàng loạt các vấn đề mang tính chiến lược trong quan hệ hai nước như việc thực hiện kế hoạch “ngoại giao con thoi” song phương của lãnh đạo 2 nước nhằm tạo dựng mối quan hệ tin cậy, các biện pháp tăng cường hợp tác kinh tế, giao lưu nhân dân...

Những thỏa thuận này đã được chính phủ mới của Thủ tướng Takaichi tiếp nối, mà điểm nhấn hoạt động “ngoại giao con thoi”, theo đó, ông Lee dự định sẽ thăm Nhật Bản vào tháng 1/2026. Trên thực tế Nhật Bản và Hàn Quốc đều đang có những “mối lo chung” và chia sẻ nhiều lợi ích mang tính chiến lược. Do đó, việc tăng cường hợp tác Hàn - Nhật theo quan điểm “gác lại quá khứ, hướng tới tương lai”, được coi là cách duy nhất đúng để đối phó với những thách thức về kinh tế, an ninh - quốc phòng và sẽ mang lại lợi ích to lớn cho 2 quốc gia láng giềng ở khu vực Đông Bắc Á này.

Lợi ích từ việc hợp tác kinh tế song phương cũng là điều khá rõ ràng, khi Nhật Bản và Hàn Quốc đều đang phải đối diện với những khó khăn và thiệt hại to lớn do hàng rào thuế quan của Mỹ gây ra. Thậm chí, có chung nhiều ngành kinh tế chiến lược đang bị chao đảo với “cơn bão thuế” từ Nhà Trắng như công nghiệp ô tô, ngành thép, công nghiệp bán dẫn, nông sản…

Tuy nhiên, đến đây vẫn có một chữ “nhưng”. Mặc dù vẫn coi trọng vai trò Mỹ, nhưng tình thế hiện nay, cùng những chính sách khó đoán định của Nhà Trắng dưới thời Tổng thống Donald Trump, buộc Tokyo và Seoul phải có những thay đổi cơ bản, và những thay đổi này sẽ tác động tới thứ tự của quan hệ ba bên Mỹ - Nhật - Hàn, cũng như sức ảnh hưởng và vai trò trung tâm của Mỹ. Kèm theo đó là thái độ của Bình Nhưỡng đối với quan hệ liên Triều, quan hệ Hàn - Nhật, Hàn - Mỹ và Hàn - Nhật - Mỹ. Nhìn từ những động thái này, giới quan sát nhận định những đợt sóng ngầm tại khu vực Đông Bắc Á chưa thể ngưng lại trong năm 2026.

Tuấn Nhật/VOV-Tokyo