Năm 2026 ngành thủy sản Việt Nam sẽ phải đối mặt 'cú sốc' MMPA

Các chuyên gia từ Chứng khoán Phú Hưng (PHS) và Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cảnh báo rằng, dù kim ngạch xuất khẩu có thể cán mốc 11 tỷ USD cả năm nay, rào cản thương mại mới sẽ làm phức tạp hóa bức tranh ngành.

Trong đó, đặc biệt phải nhắc đến Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú biển (MMPA) dẫn tới khả năng một số mặt hàng thủy sản Việt Nam có thể sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ kể từ ngày 01/01/2026.

Quý III/2025, tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam trong quý đạt 2,7 tỷ USD, tăng 10% so với cùng kỳ năm trước.

Bức tranh kinh doanh quý III/2025 của ngành thủy sản nổi bật với sự chủ động trong điều chỉnh cơ cấu sản xuất và thị trường, giúp lấp đầy khoảng trống nguồn cung toàn cầu giữa bối cảnh chiến tranh thương mại leo thang. Theo báo cáo cập nhật của PHS, tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam trong quý đạt 2,7 tỷ USD, tăng 10% so với cùng kỳ năm trước, góp phần đưa tổng giá trị 10 tháng đầu năm lên hơn 9,5 tỷ USD – mức tăng 15% so với cùng kỳ.

Trong đó, tôm tiếp tục đứng đầu với hơn 3,9 tỷ USD, tăng 22% – mức tăng mạnh nhất trong ba năm qua, trong khi cá tra đạt khoảng 1,8 tỷ USD. Sự phục hồi này phần lớn nhờ các doanh nghiệp lớn linh hoạt chuyển dịch sản phẩm sang thị trường cao cấp như Mỹ, tận dụng lợi thế từ các biện pháp hạn chế nhập khẩu từ Trung Quốc.

Điển hình cho sự thích ứng thành công là Công ty Cổ phần Nam Việt (HoSE: ANV), với lợi nhuận sau thuế quý III tăng vọt 915% so với cùng kỳ, đạt mức ấn tượng nhờ chiến lược xuất khẩu cá rô phi. Doanh thu của ANV cũng tăng 49% so với cùng kỳ, hoàn thành 73% kế hoạch cả năm và vượt 170% mục tiêu lợi nhuận.

Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng đạt được mức tăng trưởng đột phá như ANV. Công ty Cổ phần Vĩnh Hoàn (HoSE: VHC) ghi nhận doanh thu quý III đạt 3.471 tỷ đồng, tăng 5,89% so với cùng kỳ, nhưng mảng cá tra chính của đơn vị giảm 7,9% xuống 1.760 tỷ đồng do áp lực cạnh tranh sau Phiên xét xử hành chính (POR) 20 và nhu cầu chững lại tại Mỹ – thị trường chiếm tỷ trọng lớn. Lợi nhuận sau thuế tăng 35,05% lên 455 tỷ đồng, song hơn 80% mức tăng này đến từ lãi tỷ giá và hoàn nhập dự phòng đầu tư tài chính, chứ không phải từ hoạt động kinh doanh cốt lõi. Phụ phẩm và sản phẩm Collagen & Gelatin là điểm sáng với tăng trưởng hai chữ số, giúp bù đắp phần nào.

Tương tự, Công ty Cổ phần Thực phẩm Sao Ta (HoSE: FMC) đối mặt với sức ép nặng nề hơn từ các biện pháp phòng vệ thương mại. Doanh thu thuần quý III tăng 4,87%, lợi nhuận sau thuế tăng 18% so với cùng kỳ, trong khi lợi nhuận gộp vọt 36,4% lên 743 tỷ đồng nhờ biên lợi nhuận gộp mở rộng từ 9,8% lên 10,85%. Thế nhưng, khoảng 26% lợi nhuận gộp bị bào mòn bởi thuế đối ứng, dẫn đến tăng trưởng khiêm tốn hơn dự kiến. Thị trường Mỹ, chiếm trên 40% doanh thu, tiếp tục là gánh nặng với các loại thuế CBPG, chống lẩn tránh và đối ứng – trong đó, mức thuế chống bán phá giá sơ bộ có thể lên 35,29% đối với tôm. FMC đã chủ động trích lập dự phòng cho các khoản này, và kỳ vọng phán quyết cuối cùng của POR 19 vào tháng 12/2025 sẽ mang lại điều chỉnh tích cực, mở ra cơ hội hoàn nhập và thúc đẩy lợi nhuận.

Nhìn xa hơn, triển vọng quý IV/2025 và năm 2026 của ngành thủy sản được đánh giá thận trọng. VASEP dự báo xuất khẩu quý IV sẽ chững lại mạnh do tác động từ mức thuế đối ứng cơ sở 20% áp dụng cho hàng hóa thông quan sau ngày 5/10/2025, cùng nguy cơ CBPG mới đối với tôm sang Mỹ. Điều này làm gay gắt hóa sự cạnh tranh giữa các nhà xuất khẩu trong đàm phán với nhà phân phối, dù VHC đã tuyên bố sẽ chuyển toàn bộ chi phí thuế quan cho khách hàng. Tổng thể có thể thấy mục tiêu 11 tỷ USD cả năm 2025 vẫn khả thi nhờ đà tăng từ 9,5 tỷ USD sau 10 tháng, nhưng quý I/2026 có thể suy giảm do chuỗi phản ứng từ thuế quan và MMPA.

Đạo luật MMPA của Mỹ bắt đầu từ ngày 1/1/2026.

Theo đánh giá mới nhất của NOAA, 12 nghề cá Việt Nam – liên quan đến cá mú, ghẹ, cá thu, cá ngừ, tôm hùm và một số loài khác không đạt chuẩn, ảnh hưởng đến giá trị xuất khẩu lên đến 3,6 tỷ USD toàn cầu, trong đó Việt Nam là một trong các nhà cung cấp lớn. Việt Nam đã kêu gọi Mỹ xem xét lại quyết định này, nhấn mạnh 14 nghề cá khác đã được công nhận tương đương, nhưng rủi ro vẫn hiện hữu, đặc biệt với hải sản khai thác.

Tuy vậy PHS nhận định rủi ro này không ảnh hưởng trực tiếp đến các doanh nghiệp tập trung vào cá tra, cá rô phi và tôm thẻ chân trắng như VHC, ANV và FMC, vốn có nền tảng tăng trưởng vững chắc nhờ đa dạng hóa thị trường và bộ đệm lợi nhuận.

Như vậy, dù quý III/2025 chứng kiến hàng loạt doanh nghiệp thủy sản báo lãi lớn: từ ANV với đà tăng đột phá đến VHC và FMC với khả năng phục hồi, ngành vẫn cần theo dõi sát sao các diễn biến thuế quan và MMPA vào cuối năm nay.

Tuy nhiên, PHS khuyến nghị nhà đầu tư giữ quan điểm thận trọng, chờ đợi thông tin chính thức về thuế quan và MMPA để định hướng chiến lược dài hạn.

Bảo Loan