Mỹ và Trung Quốc nỗ lực 'hạ nhiệt có kiểm soát'

Việc đoàn đàm phán cấp cao do Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong dẫn đầu làm việc kín tại Rosenbad, trụ sở Chính phủ Thụy Điển, sau hơn năm giờ trao đổi trong ngày đầu và nối tiếp sang ngày thứ hai, cho thấy ưu tiên của cả hai phía là tránh một cú sốc thuế quan khi hạn chót ngày 12/8 đang đến gần.

Ở tầng mục tiêu gần, cả Washington lẫn Bắc Kinh đều hướng tới gia hạn thêm 90 ngày “đình chiến thuế quan” đã khởi động từ cuối mùa xuân, một kịch bản được nhiều nguồn coi là xác suất cao nhất sau vòng Stockholm. Gia hạn này, nếu đạt được, sẽ giữ mặt bằng thuế tạm thời, khoảng 30% phía Mỹ với hàng hóa Trung Quốc và 10% phía Trung Quốc với hàng Mỹ, qua hết quý III năm nay, tạo “vùng đệm” cần thiết cho doanh nghiệp lập kế hoạch sản xuất, vận chuyển và phòng ngừa rủi ro chi phí.

Trong các phân tích trước và trong vòng đàm phán, hãng tin Reuters và AP đều lưu ý việc gia hạn trần thuế có thể mở đường cho một cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình vào cuối năm, nơi những vấn đề sâu hơn mới có cơ hội đặt lên bàn. Một chi tiết được xem là “gỡ mìn” để tránh làm gãy nhịp thương lượng là việc phía Mỹ tạm dừng một số động thái siết kiểm soát xuất khẩu công nghệ sang Trung Quốc trong thời gian diễn ra đàm phán. Dù chỉ mang tính kỹ thuật, động tác này phát đi tín hiệu rằng, Nhà Trắng muốn giữ kênh đối thoại thông suốt trong các lĩnh vực nhạy cảm như chip trí tuệ nhân tạo (AI), bán dẫn và nguyên liệu đầu vào. Nó không đồng nghĩa với thay đổi chiến lược, nhưng là phép thử cho cách hai bên xử lý “đường ranh” giữa an ninh công nghệ và lợi ích thương mại ngắn hạn.

Bàn đàm phán cũng xuất hiện những chủ đề phi thuần thương mại, trong đó nổi bật là “trục fentanyl”. Theo phân tích của chuyên gia Gabriel Wildau, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn và quan hệ công chúng Teneo (Mỹ), một thỏa thuận hẹp xoay quanh việc kiểm soát tiền chất fentanyl - đổi lấy điều chỉnh mức thuế phụ trội 20% mà phía Mỹ từng gắn trực tiếp với chủ đề này - là kịch bản có thể xuất hiện nếu đôi bên muốn có “quả ngọt” sớm.

Đại diện phái đoàn Mỹ và Trung Quốc gặp nhau tại Stockholm, Thụy Điển. Ảnh: Reuters

Dù vậy, ông Gabriel Wildau cũng nhận định khó có chuyện cắt giảm thuế lớn ngay ở Stockholm; nếu có nới lỏng, mặt bằng thuế cuối cùng với hàng Trung Quốc nhiều khả năng cũng chỉ tiệm cận “ngưỡng 15-20%” mà Mỹ vừa chốt với các đối tác khác. Nhận định này thực tế phản ánh đúng logic chính trị nội bộ Mỹ hiện nay: Giảm rủi ro ngắn hạn nhưng không “mềm tay” tới mức thay đổi thông điệp cứng rắn với Bắc Kinh. Đặt Stockholm vào bức tranh rộng hơn, dễ thấy Washington đã cố “khóa trần” ở các hướng khác để tập trung năng lượng chính trị cho hồ sơ Trung Quốc.

Chỉ một ngày trước vòng đàm phán, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) công bố khuôn khổ thỏa thuận thương mại đặt mức 15% cho hầu hết hàng EU vào Mỹ, qua đó né được nguy cơ leo thang lên 30% và tạo một lớp ổn định mới cho thương mại xuyên Đại Tây Dương. Việc “xong” mặt trận châu Âu khiến kỳ vọng về Stockholm thực tế hơn: Mỹ có thể vừa duy trì áp lực hệ thống lên Trung Quốc, vừa tránh tạo cú sốc đồng thời cho doanh nghiệp và người tiêu dùng trong nước. Với thị trường, thông điệp này giúp đồng euro và chứng khoán châu Âu khởi sắc, còn với giới hoạch định chính sách, nó là “tấm đệm” tâm lý hữu dụng trước khi bước vào thương lượng khó với Bắc Kinh.

Tuy vậy, “hạ nhiệt có kiểm soát” không đồng nghĩa với quay trở lại thời kỳ tiền 2018. Chính Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer, người xuất hiện cùng Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent tại Rosenbad, đã chủ động hạ kỳ vọng, nhấn mạnh trọng tâm của đợt này là rà soát thực thi các cam kết đã đạt và duy trì nhịp đối thoại cho các bước tiếp theo. Điều đó có nghĩa là những câu hỏi hệ thống - từ mô hình công nghiệp định hướng xuất khẩu và công suất dư thừa của Trung Quốc, tới kiến trúc kiểm soát công nghệ của Mỹ - vẫn còn ở phía trước. Và bất kỳ nhượng bộ nào chạm tới lõi chính sách của mỗi bên đều khó có thể diễn ra trong một, hai vòng đối thoại.

Từ góc độ doanh nghiệp, một gia hạn 90 ngày, nếu đạt, sẽ là tín hiệu đủ để “điều chỉnh mềm” dây chuyền, lịch giao hàng và tồn kho quý IV/2025 ở các ngành dệt may, điện tử lắp ráp, linh kiện ôtô. Nhưng đây là con dao hai lưỡi: Vùng đệm quá dài có thể làm giảm động lực cải cách và chấp nhận nhượng bộ cấu trúc; vùng đệm quá ngắn lại không đủ thời gian để các chuỗi cung ứng tái cấu hình.

Ở tầng địa - kinh tế, “đất hiếm”, khoáng sản chiến lược và giấy phép chip AI là mạch ngầm của toàn bộ tiến trình. Các thỏa thuận tạm thời từ tháng 5 và 6 giữa hai bên đã cố gắng duy trì dòng chảy nguyên liệu quan trọng và giảm bớt các điểm nghẽn ở một số mặt hàng công nghệ cao, qua đó hạn chế rủi ro “đứt gãy toàn phần”.

Tại Stockholm, việc tạm hoãn một số động thái siết kiểm soát xuất khẩu của Mỹ vừa giúp bảo toàn kênh đối thoại, vừa thử phản ứng của Bắc Kinh về mức độ “đòn bẩy” nguyên liệu đầu vào mà Trung Quốc sẵn lòng sử dụng. Câu hỏi cốt lõi ở đây là cả hai có thể tìm được một đường biên “răn đe đủ dùng” mà không kích hoạt phản đòn chính sách mạnh hơn từ phía kia hay không. Chính trị nội bộ Mỹ, như nhiều lần trong quá khứ, vẫn là biến số khó lường. Trong lúc đoàn đàm phán làm việc ở Stockholm, Quốc hội Mỹ tiếp tục bàn thảo các sáng kiến pháp lý nhắm tới Trung Quốc, còn lịch hoạt động ngoại giao khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương dày đặc khiến bất kỳ sự kiện ngoài kinh tế nào cũng có thể “nhiễu” tín hiệu đàm phán. Đây là lý do vì sao nhiều nhà quan sát, kể cả phía Mỹ, đều hạ thấp khả năng có đột phá lớn tại Stockholm, coi đợt này như phép thử tính kỷ luật trong thực thi và quản trị rủi ro, hơn là bước ngoặt chiến lược.

Nhưng kể cả trong kịch bản cơ sở - gia hạn 90 ngày, kèm một số bước nhỏ về thực thi như hợp tác chống fentanyl, làm rõ quy trình cấp phép công nghệ, mở đầu mối xử lý nhanh va chạm kỹ thuật - các ngành hàng vẫn phải chấp nhận thực tế mới: “Hòa bình thuế quan” dài hạn chưa xuất hiện. Những gì được bàn ở Stockholm nhiều khả năng chỉ là cách hai bên quản trị độ nóng, nén biến động và giữ cho chuỗi cung ứng không trượt vào vùng hoảng loạn. Phần còn lại - từ mô hình tăng trưởng của Trung Quốc, vị thế của doanh nghiệp nhà nước, đến thiết kế lại các công cụ kiểm soát công nghệ của Mỹ theo hướng minh bạch, có mục tiêu và dự báo được - đều đòi hỏi ý chí chính trị vượt ra ngoài tính toán theo quý. Trong bức tranh này, một điểm đáng theo dõi là cách Mỹ sử dụng “chuẩn 15%” vừa thỏa thuận với EU như một “trần kỳ vọng” tham chiếu cho các đối tác khác, bao gồm Trung Quốc. Nếu logic “trần 15%” được áp dụng rộng, không gian thương lượng với Bắc Kinh có thể dịch chuyển từ tranh cãi giảm về 0% sang câu chuyện giữ dưới, hay quanh, một ngưỡng cố định, đổi lại là những cam kết cụ thể về mua hàng, đầu tư hoặc thực thi trong các mảng nhạy cảm. Điều đó lý giải vì sao một thỏa thuận hẹp về fentanyl, hoặc một rổ khoáng sản chiến lược, được nhiều chuyên gia coi là “cầu nối” khả dĩ để duy trì nền ổn định mong manh cho tới khi hội đàm cấp lãnh đạo có thể diễn ra.

Tựu trung, Stockholm cho thấy chiến tranh thương mại kiểu mới không còn là câu chuyện thuần thuế quan. Nó đan xen an ninh chuỗi cung ứng, tiêu chuẩn công nghệ, năng lực chống chịu của thị trường lao động và tính bền vững tài khóa. “Hạ nhiệt có kiểm soát” vì thế là lựa chọn hợp lý nhất lúc này: không rút hết nhiệt khỏi bếp lửa cạnh tranh, điều khó khả thi và cũng không phù hợp với quán tính chính sách hiện tại, nhưng cũng không để ngọn lửa vượt tầm kiểm soát. Từ nay đến sau hạn chót 12/8, mỗi tín hiệu - từ tốc độ cấp phép công nghệ ở Washington, cách Bắc Kinh sử dụng đòn bẩy đất hiếm, đến thái độ của thị trường trước các tin tức về gia hạn - đều sẽ góp phần quyết định liệu khoảng lặng sau Stockholm trở thành cầu nối cho một thỏa thuận hẹp, hay chỉ là “giờ nghỉ giữa hiệp” trước vòng leo thang tiếp theo.

Dù theo kịch bản nào, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách cần chuẩn bị cho một trạng thái “bất ổn có quản trị” thay vì trông chờ vào một cú “hòa bình” toàn diện.

Khổng Hà