Mỹ tấn công Iran: Đòn đánh chiến lược hay canh bạc mạo hiểm?

Tổng thống Donald Trump tuyên bố là đã “xóa sổ” các mục tiêu hạt nhân của Iran sau cuộc tấn công hôm 21/6. (Nguồn: NDTV World)

Với hành động ném bom vào các cơ sở hạt nhân quan trọng hàng đầu và được bảo vệ vô cùng nghiêm ngặt này của Iran hôm 21/6, nước Mỹ đã chính thức tuyên bố tham chiến trong cuộc xung đột với Iran do Israel phát động hơn một tuần trước, mở ra một chương mới đầy bất trắc trong cục diện an ninh Trung Đông.

Đòn tấn công - nếu đúng như lời Tổng thống Donald Trump tuyên bố là đã “xóa sổ” các mục tiêu - không chỉ mang tính răn đe, mà còn nhằm giành lợi thế chiến lược ngay trước thời điểm Iran có thể khẩn trương làm giàu uranium phục vụ chương trình vũ khí hạt nhân.

Tuy nhiên, trong khi kết quả thực địa chưa được kiểm chứng, giới phân tích lại đang lo ngại về hệ lụy kéo theo từ quyết định quân sự táo bạo này của ông chủ Nhà Trắng thứ 47 của nước Mỹ.

Phản ứng của Iran: Trả đũa là điều chắc chắn

Ngay sau vụ tấn công, chính quyền Tehran tuyên bố không để yên và để ngỏ khả năng trả đũa Mỹ bằng cách tấn công các căn cứ quân sự tại khu vực, đặc biệt ở Iraq, Bahrain, hoặc vùng Vịnh. Mô hình trả đũa này không mới - nó từng được Iran áp dụng sau vụ Mỹ không kích sát hại tướng Qasem Soleimani năm 2020 - nhưng trong bối cảnh hiện nay, nguy cơ leo thang là rất lớn.

Iran hiện đang đứng giữa hai áp lực: một bên là sự khiêu khích quân sự và đe dọa hạt nhân, bên kia là yêu cầu phải giữ thế cân bằng khu vực và duy trì quan hệ chiến lược với Trung Quốc và các nước Vùng Vịnh. Việc Tehran lựa chọn đáp trả “có chừng mực” hay “toàn diện” sẽ định đoạt hướng đi của cuộc khủng hoảng mới. Nếu xảy ra sai lầm tính toán - như một tên lửa gây thương vong lớn cho binh lính Mỹ - vòng xoáy xung đột khó tránh khỏi.

Bài học Yemen và logic của đối đầu

Một số nhà phân tích cho rằng Iran có thể nhìn vào cách ông Trump xử lý tình hình tại Yemen đầu năm nay: leo thang nhanh nhưng cũng rút lui chóng vánh khi hiệu quả chiến dịch không như kỳ vọng. Kịch bản này có thể khuyến khích Tehran chọn cách phản công mạnh hơn, với hy vọng khiến Mỹ phải lùi bước.

Trong trường hợp đó, một cuộc đối đầu trực diện Mỹ-Iran, điều mà cả hai từng tìm cách né tránh có thể xảy ra. Điều nguy hiểm là Iran tuy đã bị tổn thất nặng về tên lửa tầm xa trong các đợt không kích Israel, song vẫn còn khả năng tấn công bằng tên lửa tầm ngắn, đặc biệt là vào các cơ sở Mỹ ở khu vực.

Bên cạnh đó, mối đe dọa từ việc Iran phong tỏa Eo biển Hormuz - tuyến đường chiếm khoảng 30% hoạt động thương mại dầu mỏ toàn cầu - vẫn luôn hiện hữu, dù được cho là “lựa chọn cuối cùng”. Tuy nhiên, khả năng này không cao vì Iran không muốn mất sự ủng hộ từ Trung Quốc và các nước Vùng Vịnh và chiến lược lâu nay của Tehran là chấm dứt cô lập bằng cách xây dựng quan hệ với các đối tác khu vực. Chính vì vậy, đến nay thị trường dầu chỉ tăng giá 10% kể từ khi chiến sự bắt đầu ngày 13/6.

Vị trí các khu vực trong cơ sở hạt nhân Fordow của Iran. (Nguồn: NY Post)

Trật tự khu vực trước nguy cơ đổ vỡ

Dù Mỹ đã phát tín hiệu rằng các đòn không kích không nhằm mở rộng chiến tranh - miễn là Iran không trả đũa - nhưng thực tế chính trường và chiến lược khu vực lại không đơn giản như vậy. Một cú đánh nhắm thẳng vào năng lực hạt nhân của Iran chắc chắn không thể không bị Tehran xem là hành vi gây chiến, nhất là khi Israel cũng đang chủ động tạo thế áp đảo quân sự và liên tục không kích vào lãnh thổ Iran.

Kịch bản xấu nhất là Iran bị dồn vào chân tường, buộc phải tăng tốc chương trình vũ khí hạt nhân thay vì kiềm chế. Khi đó, nỗ lực ngoại giao - vốn là giải pháp duy nhất giúp kiềm chế Iran một cách bền vững - sẽ trở thành quá khứ. Cộng đồng quốc tế từng đánh giá cao thỏa thuận hạt nhân năm 2015 hay còn gọi là Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) giữa Iran và nhóm P5+1 nhưng cơ hội để hồi sinh một cơ chế tương tự sau đợt không kích này là rất mong manh.

Không chỉ dừng ở đó, nhiều nhà quan sát khu vực cho rằng, những gì xảy ra hôm nay có thể tạo ra một Iran “hậu chiến” cực đoan hơn, quyết liệt hơn - tương tự như Iraq sau Chiến tranh Vùng Vịnh 1991. Một chế độ tuy có thể suy yếu nhưng vẫn kiểm soát được bộ máy an ninh và quyết tâm sở hữu vũ khí hạt nhân sẽ là thách thức lớn hơn rất nhiều so với một Iran hiện tại bị ràng buộc bởi cam kết quốc tế.

Những rủi ro chiến lược cho nước Mỹ

Từ góc nhìn chiến lược dài hạn, sự can dự quân sự sâu hơn của Mỹ vào Iran đặt ra bài toán lớn cho chính Washington. Một lần nữa, Mỹ đứng trước nguy cơ bị sa lầy tại Trung Đông, phân tán nguồn lực trong khi đang có những động thái tập trung cho Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương. Kịch bản hậu chiến Iraq - với hậu quả là làn sóng chống Mỹ lan rộng, sự trỗi dậy của các nhóm cực đoan có thể làm nghiều người liên tưởng đến vụ 11/9 - vẫn còn là bài học đau đớn cho nước Mỹ.

Ilan Goldenberg, Phó Chủ tịch cấp cao và Giám đốc chính sách tại tổ chức J Street, từng là cố vấn đặc biệt về Trung Đông của Phó Tổng thống Kamala Harris và Trưởng nhóm Iran tại Bộ Quốc phòng Mỹ cho rằng, không loại trừ khả năng, một Iran bị dồn vào chân tường sẽ chuyển sang hình thức đáp trả cực đoan như khủng bố xuyên quốc gia, thậm chí ám sát các quan chức Mỹ. Những đòn đánh phi đối xứng như vậy, dù khó lường và thiệt hại không lớn bằng chiến tranh tổng lực, nhưng lại có tác động sâu sắc đến tâm lý xã hội và chính trị nội bộ nước Mỹ.

Một câu hỏi nhức nhối cũng dần lộ diện: nếu cuộc chiến này tiếp tục kéo dài và không được lòng dân Mỹ, liệu liên minh Washington - Tel Aviv có bị đặt lại dấu hỏi? Việc công chúng Mỹ - cả cánh tả lẫn hữu - ngày càng hoài nghi vai trò và chi phí của việc bảo vệ lợi ích Israel sẽ ảnh hưởng đến chính sách Trung Đông của Nhà Trắng trong những năm tới cũng là những câu hỏi Washington không thể không tính đến.

Chọn lựa khó khăn giữa hòa bình và chiến tranh

Tất nhiên, không thể loại trừ khả năng Tehran nhượng bộ, chấp nhận các điều khoản để hạ nhiệt đối đầu dưới áp lực toàn diện của Mỹ và Israel, chấm dứt xung đột trong vài tuần tới. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy các can thiệp quân sự vào khu vực Trung Đông thường khởi đầu nhanh nhưng kết thúc chậm, trong trường hợp nếu có thể kết thúc.

Câu hỏi lớn hiện nay không chỉ là Iran sẽ phản ứng thế nào, mà còn là liệu Mỹ có thể duy trì được sự kiềm chế trong lúc đã bước một chân vào vũng lầy xung đột. Trong thời đại địa chính trị đa cực, mỗi bước đi tại “chảo lửa” Trung Đông đều có thể tạo ra hệ lụy vượt xa những tính toán ban đầu, không chỉ với các bên tham chiến, mà còn với cả trật tự quốc tế.

Trong bối cảnh đó và khi tất cả các bên liên quan đều đang có những tính toán chiến lược cho riêng mình, thì khi tiếng bom tạm lắng xuống, điều cần thiết hơn bao giờ hết là sự tỉnh táo của các bên liên quan, đặc biệt là từ cả Washington, Tel Aviv và Tehran.

Đức Trí