Mỹ nới trừng phạt, Belarus thả ngay hơn 100 tù nhân

Một xe chở tù nhân được Belarus phóng thích mà Ukraine tiếp nhận. Ảnh: Kyiv Post

Theo báo New York Times, trong bước đi mới nhất của quá trình tan băng với Mỹ, ngày 13/12 Belarus đã phóng thích hơn 100 tù nhân, trong đó có hai lãnh đạo đối lập và một đồng chủ nhân giải Nobel, sau khi chính quyền Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ dỡ bỏ các lệnh trừng phạt đối với phân bón kali - một trong những nguồn thu ngoại tệ lớn nhất của Minsk.

Thỏa thuận với Tổng thống Belarus, Aleksandr Lukashenko, mang đậm dấu ấn ngoại giao “giao dịch” của Tổng thống Trump: tập trung vào thương mại và sẵn sàng làm việc với các nhà lãnh đạo cứng rắn.

Dù phạm vi còn hạn chế, việc nới lỏng trừng phạt này là một bước nữa trong chuỗi động thái nhằm chấm dứt sự cô lập của Mỹ nhằm vào ông Lukashenko, đặc biệt là sau khi Belarus cho phép Nga sử dụng lãnh thổ để phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine vào năm 2022. Động thái này nối tiếp một quá trình xích lại gần nhau kéo dài nhiều tháng giữa Washington và Minsk, trong đó hàng trăm tù nhân chính trị đã được thả và các mối liên kết kinh tế từng bước được khôi phục.

Các tù nhân được phóng thích sau khi ông John Coale, đặc phái viên Mỹ về Belarus, tiến hành các cuộc đàm phán với Tổng thống Lukashenko vào ngày 12 và 13/12 tại thủ đô Minsk.

Theo phía Ukraine, bà Maria Kolesnikova và ông Viktor Babariko - hai lãnh đạo đối lập hàng đầu của Belarus - nằm trong số các tù nhân được trả tự do tại khu vực biên giới Belarus – Ukraine.

Một phát ngôn viên của Đại sứ quán Mỹ tại Belarus, hiện đặt tại Vilnius (Litva), xác nhận rằng 123 tù nhân - nhiều người bị giam vì hoạt động chính trị - đã được thả. Trong số này có các công dân Australia, Anh, Litva, Ba Lan và Mỹ.

Phát ngôn viên của ông Lukashenko cho biết qua tin nhắn rằng phần lớn tù nhân được đưa sang Ukraine vì “theo thỏa thuận, người Belarus bị bắt và binh sĩ Nga bị thương sẽ được thả”, đồng thời nói thêm rằng “đây là yêu cầu từ phía Ukraine”.

Phía Ukraine cho biết họ đã tiếp nhận 114 tù nhân được thả, tất cả đều được kiểm tra y tế trước khi tiếp tục được đưa sang Litva và Ba Lan.

Ông Ales Bialiatski —- nhà hoạt động nhân quyền và đồng chủ nhân giải Nobel Hòa bình năm 2022 - cũng đã được trả tự do, và cùng với 8 người khác đến Vilnius, thủ đô Litva vào cùng ngày 13/12.

Giới chức Ukraine cho biết 5 công dân Ukraine và 104 công dân Belarus đã đến lãnh thổ Ukraine trong ngày, nơi họ được đón tiếp bởi Tướng Kyrylo Budanov, người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quân sự Ukraine.

Các cuộc gặp giữa đặc phái viên Coale và ông Lukashenko - cùng với việc trao đổi tù nhân - phản ánh quá trình tan băng chậm nhưng đều đặn trong quan hệ giữa Washington và Belarus.

Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko phát biểu tại Minsk, ngày 6/11/2024. Ảnh: THX/TTXVN

Ông Coale nói với báo giới hôm 13/12 rằng các cuộc đàm phán “rất hiệu quả”.

“Chúng tôi đã nói về tương lai, về cách tiến lên trên con đường xích lại gần nhau giữa Mỹ và Belarus để bình thường hóa quan hệ. Đó là mục tiêu của chúng tôi”, ông Coale cho biết.

Dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, Mỹ đã ban hành hàng loạt lệnh trừng phạt nhằm vào Belarus, bao gồm các ngân hàng, tổ chức tài chính, các mặt hàng xuất khẩu như kali, dầu mỏ, gỗ, vàng và kim cương, cũng như trực tiếp nhắm vào ông Lukashenko và các cộng sự.

Tuy nhiên, Tổng thống Trump lại có cách tiếp cận khác. Trong cuộc gặp đặc phái viên Coale ngày 13/12, Tổng thống Belarus, Lukashenko đã dành nhiều lời khen ngợi cho ông Trump.

Năm 2024, chính quyền ông Biden từng thừa nhận rằng chính sách cô lập tối đa đã không làm suy yếu quyền lực của ông Lukashenko. Và chỉ vài tuần sau khi ông Trump nhậm chức, một quan chức cấp cao Bộ Ngoại giao Mỹ đã lặng lẽ tới Belarus để gặp nhà lãnh đạo này.

Từ tháng 7/2024 đến tháng 11/2025, Minsk đã thả ít nhất 430 tù nhân, trong đó chính quyền Tổng thống Trump đóng vai trò trung gian trong việc trả tự do cho khoảng 70 người.

Trước năm 2022, Belarus - quốc gia không giáp biển - từng sử dụng cảng Klaipeda của Litva để xuất khẩu phân bón kali. Khi cuộc xung đột Ukraine khiến Litva cắt tuyến đường này, Minsk trao cho Moskva quyền kiểm soát lớn hơn đối với nguồn cung toàn cầu của loại phân bón then chốt này.

Hiện tại, phần lớn kali của Belarus được xuất khẩu qua Nga - một tuyến đường tốn kém hơn nhiều đối với Belaruskali, công ty quốc doanh sản xuất khoảng 20% nguồn cung kali toàn cầu và cũng là đơn vị nộp thuế lớn nhất của Belarus.

Chính quyền Mỹ muốn Belarus đóng vai trò xây dựng hơn trong an ninh quốc tế, bao gồm việc ngăn dòng người di cư trái phép qua biên giới với Ba Lan và Litva, cũng như trấn áp các hoạt động buôn lậu bằng khinh khí cầu.

Các cuộc đàm phán giữa chính quyền Tổng thống Trump và Minsk diễn ra trong bối cảnh hoạt động ngoại giao dồn dập nhằm chấm dứt cuộc chiến Ukraine. Ông Coale cho biết ông cũng đã thảo luận vấn đề này với ông Lukashenko.

Nhà lãnh đạo Belarus từ lâu đã tìm cách tham gia vào các nỗ lực hòa giải. Washington nói rằng họ đã sử dụng ông như một kênh chuyển thông điệp tới Tổng thống Nga Vladimir Putin.

“Họ là bạn lâu năm và có đủ mức độ quan hệ để thảo luận những vấn đề như vậy", đặc phái viên Coale nói. “Dĩ nhiên, Tổng thống Putin có thể tiếp nhận một số lời khuyên và bỏ qua những lời khác. Nhưng đây là một cách để hỗ trợ tiến trình".

Thu Hằng/Báo Tin tức và Dân tộc