Mục tiêu giảm lượng khí thải nhà kính của EU: Một thỏa hiệp mong manh

Đây được coi là bước khởi đầu đáp lại lời kêu gọi của Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres trước thềm Hội nghị lần thứ 30 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP 30) vào tháng 11 tới tại Brazil. Tuy nhiên, mục tiêu 2040 bị hoãn lại phản ánh chia rẽ sâu sắc giữa các quốc gia thành viên EU và sự suy giảm tham vọng khí hậu của châu Âu.

Lính cứu hỏa chiến đấu với “giặc lửa” trong vụ cháy rừng trên đảo Crete (Hy Lạp) hồi tháng 7. Ảnh: Tân Hoa xã

Khoảng cách lớn trong cam kết

Ủy viên Khí hậu EU Wopke Hoekstra khẳng định EU “sẽ tiếp tục đóng vai trò lãnh đạo” về khí hậu sau cuộc họp các bộ trưởng Môi trường tại Brussels (18-9). Tuy vậy, chưa đầy hai tháng trước COP 30 (diễn ra từ ngày 10 đến 21-11 tại Belém, Brazil) và 10 năm sau Thỏa thuận Paris 2015, EU mới đưa ra “tuyên bố ý định” thay vì cam kết chắc chắn, với mục tiêu cắt giảm phát thải 66,25 - 72,5% vào năm 2035, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng 79% của giới vận động môi trường, trong khi kế hoạch khí hậu quốc gia (NDC) vẫn chưa hoàn thiện. Giám đốc khu vực châu Âu của WRI, Stientje van Veldhoven, cảnh báo khoảng chênh lớn trong mức độ cam kết này có thể gửi thông điệp mâu thuẫn, làm xói mòn niềm tin nhà đầu tư, ảnh hưởng đến việc làm, an ninh năng lượng và sức cạnh tranh.

Bế tắc vẫn xoay quanh đề xuất của Ủy ban châu Âu (EC) về việc giảm 90% khí thải nhà kính vào năm 2040, hướng tới trung hòa carbon năm 2050. Đan Mạch, Chủ tịch luân phiên EU, muốn thông qua ngay tại cuộc họp bộ trưởng, song Pháp và Ba Lan trì hoãn, đẩy sang thượng đỉnh EU cuối tháng 10 tới. Trong cuộc họp, các bộ trưởng không đưa ra quyết định về mục tiêu 2040 mà chỉ bày tỏ quan điểm, qua đó bộc lộ những chia rẽ lớn. Phần lớn các quốc gia Tây và Bắc Âu, trong đó có Đức, Áo, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Thụy Điển, Phần Lan và Đan Mạch ủng hộ giảm 90%. Họ viện dẫn những thiệt hại nặng nề do biến đổi khí hậu gây ra: Mùa hè 2025, khoảng 24.400 người đã tử vong vì nắng nóng và hơn 1 triệu hecta rừng bị cháy rụi - con số kỷ lục trong 23 năm.

Ngược lại, nhóm Trung và Đông Âu gồm Ba Lan, Hungary, CH Séc và Slovakia phản đối khi cho rằng mục tiêu này là “không thực tế”. Ba Lan tuyên bố chỉ có thể chấp nhận mức tối đa 83%, còn Hungary kêu gọi không chất thêm gánh nặng cho các nền kinh tế yếu hơn. Các nước này yêu cầu đánh giá tác động chi tiết, cơ chế hỗ trợ tài chính và quyền điều chỉnh mục tiêu theo tình hình. Trong khi Pháp có lập trường trung dung, kêu gọi “tham vọng khí hậu mạnh mẽ” nhưng tránh cam kết con số 90%. Ngoài ra, sức ép chính trị nội bộ cũng gia tăng khi tại Đức, Pháp và Italia, các đảng cánh hữu và cực hữu coi chính sách chuyển đổi xanh là “vật tế thần”, làm dấy lên lo ngại về tính khả thi của những mục tiêu quá tham vọng.

Xung đột về ưu tiên kinh tế

Cuộc tranh luận về khí hậu của EU cũng là một cuộc xung đột về các ưu tiên kinh tế. Các quốc gia thành viên phía Đông như Ba Lan, CH Séc và Hungary vẫn phụ thuộc vào than đá và công nghiệp nặng cho rằng, việc khử cacbon nhanh chóng có nguy cơ dẫn đến sự sụp đổ của các nền kinh tế. Phản đối của Ba Lan bắt nguồn từ sự công bằng: Theo Quy định Chia sẻ nỗ lực (ESR) của EU, các quốc gia giàu có phải chịu mức cắt giảm khí thải cao hơn (tới 50% so với mức năm 2005) so với các quốc gia nghèo hơn (khoảng 10%). Ngược lại, Đan Mạch, Đức và Hà Lan lại thúc đẩy các mục tiêu chặt chẽ hơn khi viện dẫn lý do khoa học cấp thiết. Một nghiên cứu năm 2023 của Climate Analytics cho thấy, mục tiêu giảm 55% khí thải hiện tại của EU cho năm 2030 không đạt được "phần công bằng" trong các mục tiêu của Thỏa thuận Paris, thay vào đó cần phải cắt giảm 65%.

Đối với các nhà đầu tư, sự do dự của EU tạo ra cả rủi ro lẫn cơ hội. Những lĩnh vực liên quan đến nhiên liệu hóa thạch, chẳng hạn như các tiện ích phụ thuộc vào than, đang phải đối mặt với sự bất ổn kéo dài. Ví dụ, cổ phiếu PGE thuộc sở hữu nhà nước của Ba Lan đã giảm 12% trong năm qua do việc đẩy nhanh các dự án năng lượng tái tạo. Trong khi đó, cổ phiếu của các công ty như Vestas Wind Systems - một công ty hàng đầu trong lĩnh vực điện gió ngoài khơi (có trụ sở tại Đan Mạch) đã tăng vọt. Tuy nhiên, con đường phía trước còn rất dài. Nếu EU không thắt chặt các mục tiêu cắt giảm khí thải đến năm 2030, quá trình chuyển đổi năng lượng tái tạo có thể bị trì hoãn.

Cùng với đó, sự chậm trễ của EU cũng mang lại những hậu quả thực tế. Ô nhiễm không khí từ khí thải công nghiệp ước tính có thể gây ra 456.000 ca tử vong sớm mỗi năm - con số này có thể gia tăng nếu tiếp tục bị ràng buộc vào nhiên liệu hóa thạch. Các nhóm xã hội dân sự như CAN Europe cảnh báo, chiến lược hiện tại của EU khiến mục tiêu hạn chế nhiệt độ toàn cầu dưới 1,5°C có nguy cơ xa vời và những tác động khí hậu dễ dàng dẫn đến thiệt hại kinh tế khó lường.

Sự bế tắc này phản ánh một căng thẳng lớn hơn: Làm thế nào để dung hòa “tham vọng xanh” của EU với những lo ngại kinh tế của các quốc gia thành viên vốn đang phải vật lộn với lạm phát, chi phí năng lượng và chủ nghĩa dân túy chính trị. Việc hoãn các cuộc thảo luận về mục tiêu khí hậu năm 2040 chỉ làm trầm trọng thêm sự bất ổn, khiến kế hoạch năm 2035 bị đình trệ.

Cánh cửa cơ hội vẫn mở

Trong nhiều thập kỷ, EU tự hào là người tiên phong hành động ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu. Hệ thống Giao dịch khí thải, các mục tiêu năng lượng tái tạo và Thỏa thuận Xanh của EU thường là những yếu tố dẫn dắt các quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, vị thế lãnh đạo không phải là một danh hiệu bất biến; nó phải được xây dựng liên tục. Với việc Trung Quốc và Mỹ thể hiện ưu tiên khí hậu của riêng mình theo những cách khác nhau, uy tín của châu Âu hiện đang bị đe dọa.

Các nhà lãnh đạo EU vẫn còn một khoảng thời gian ngắn để lấy lại động lực. Tại hội nghị COP 30 diễn ra vào tháng 11 tới, liên minh này phải quyết định không chỉ về con số mà còn về một câu chuyện chính trị: Liệu châu Âu có tiếp tục đóng vai trò tiên phong toàn cầu về khí hậu, hay sẽ tụt hậu bởi những tranh cãi nội bộ?

Một mục tiêu rõ ràng của EU sẽ gửi đi tín hiệu đúng đắn. Nhưng quan trọng hơn, điều này sẽ khẳng định rằng châu Âu vẫn coi hành động ứng phó với biến đổi khí hậu là một cơ hội, chứ không phải là gánh nặng. Những chia rẽ về khí hậu của EU không chỉ là những tranh cãi mang tính hành chính mà còn là phép thử cho khả năng dẫn dắt quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu của liên minh này.

Thùy Dương (theo The Guardian, Ainvest, Chronicle.Iu, Franceinfo)