Một quy chuẩn kỹ thuật quốc gia sẽ áp dụng thống nhất cho một sản phẩm

Chấm dứt tình trạng mỗi ngành, mỗi địa phương áp dụng một tiêu chuẩn khác nhau

Ngày 14/6, Quốc hội đã thông qua Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật sửa đổi với sự đồng thuận cao. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật năm 2025 là bước hoàn thiện khung pháp lý quan trọng, giúp Việt Nam nâng cao chất lượng quốc gia, đáp ứng yêu cầu hội nhập sâu rộng và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Với cách tiếp cận toàn diện và minh bạch, Luật tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực then chốt này.

Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, một trong những thay đổi căn bản của Luật là hệ thống hóa và làm rõ khái niệm, phạm vi, nguyên tắc áp dụng, cũng như cách thức công bố tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật.

Điều 3 được sửa đổi, mở rộng, quy định rõ 23 khái niệm cơ bản như "tiêu chuẩn", "quy chuẩn kỹ thuật", các hoạt động thử nghiệm, giám định, đánh giá sự phù hợp, công bố hợp chuẩn - hợp quy và tổ chức đánh giá sự phù hợp.

Ngày 14/6, Quốc hội đã thông qua Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật sửa đổi.

Đáng chú ý, Luật xác định rõ tiêu chuẩn mang tính tự nguyện, còn quy chuẩn kỹ thuật là bắt buộc và chỉ có một quy chuẩn kỹ thuật quốc gia áp dụng thống nhất cho một sản phẩm, trừ khi có quy định đặc thù khác. Điều này chấm dứt tình trạng mỗi ngành, mỗi địa phương áp dụng các tiêu chuẩn, quy chuẩn riêng biệt gây mâu thuẫn, chồng chéo, khó khăn cho doanh nghiệp.

Luật cũng lần đầu tiên luật hóa khái niệm "hàng rào kỹ thuật trong thương mại", góp phần làm rõ giới hạn và nguyên tắc xây dựng, áp dụng tiêu chuẩn không trở thành rào cản bất hợp lý trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng với các FTA.

Với mục tiêu xây dựng hạ tầng chất lượng đồng bộ và hiện đại, Luật 2025 mở rộng khung chính sách và nguyên tắc quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Điều 6 nêu rõ: Nhà nước định hướng – thị trường chủ đạo – doanh nghiệp trung tâm – xã hội tham gia, thể hiện tư duy cải cách thể chế mạnh mẽ, chú trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Điều 7 và 7a thiết lập hệ thống chính sách cụ thể nhằm tăng cường đầu tư ngân sách, hỗ trợ nghiên cứu, phát triển tổ chức đánh giá sự phù hợp, đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng văn hóa tiêu chuẩn trong cộng đồng và tôn vinh đóng góp của tổ chức, cá nhân. Bộ Khoa học và Công nghệ được giao là đầu mối quản lý thống nhất, xây dựng Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia và điều phối cam kết quốc tế về hàng rào kỹ thuật.

Đáng chú ý, Luật cho phép mở rộng hình thức hợp tác công – tư trong phát triển dịch vụ tiêu chuẩn, khuyến khích hiệp hội, doanh nghiệp và người Việt Nam ở nước ngoài tham gia xây dựng tiêu chuẩn quốc gia.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, một điểm mới nổi bật trong Luật là quy định về xây dựng Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia tại Điều 8a. Đây là công cụ mang tính dài hạn nhằm định hướng tổng thể, đồng bộ hóa hạ tầng tiêu chuẩn kỹ thuật, tích hợp từ trung ương đến địa phương, gắn với các mục tiêu phát triển bền vững, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

Chiến lược nhấn mạnh đến các tiêu chuẩn phục vụ công nghệ chiến lược, xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao, xây dựng tiêu chuẩn hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, từ đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Luật mới đã khắc phục tình trạng chậm cập nhật của hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật bằng việc quy định rõ kế hoạch xây dựng, rà soát, sửa đổi tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật (Điều 14, Điều 19, Điều 29, Điều 35). Tất cả được gắn với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế.

Cá nhân có quyền tham gia xây dựng tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật

Luật sửa đổi Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật năm 2025 bổ sung Điều 11a và 27a, quy định quyền, trách nhiệm của tổ chức, cá nhân tham gia xây dựng tiêu chuẩn. Đây là bước tiến quan trọng trong dân chủ hóa xây dựng văn bản kỹ thuật, khuyến khích đóng góp của doanh nghiệp, hiệp hội, chuyên gia và người tiêu dùng, đồng thời ưu tiên xét tặng giải thưởng cho các cá nhân, tổ chức có thành tích xuất sắc.

Luật đã sửa đổi toàn diện Chương IV, trong đó quy định lại toàn bộ nội dung về đánh giá sự phù hợp, chứng nhận hợp chuẩn, công bố hợp quy… Các quy định mới (Điều 40 đến 45, 48, 50-52) nhấn mạnh yêu cầu minh bạch, công bằng, không phân biệt đối xử giữa sản phẩm nội địa và nhập khẩu; bảo mật thông tin và kết quả đánh giá; tôn trọng quyền lựa chọn của doanh nghiệp về tổ chức chứng nhận.

Đặc biệt, Luật cho phép đánh giá sự phù hợp có thể thực hiện bởi tổ chức trong nước, quốc tế hoặc tự thực hiện, tạo ra cơ chế linh hoạt, giảm chi phí cho doanh nghiệp nhưng vẫn đảm bảo tính nghiêm ngặt về kỹ thuật.

Điều 57 về thừa nhận lẫn nhau kết quả đánh giá sự phù hợp cũng là một nội dung rất đáng chú ý. Việt Nam sẽ tiếp tục mở rộng các thỏa thuận công nhận lẫn nhau (MRA) và cho phép thừa nhận đơn phương kết quả đánh giá của các tổ chức uy tín quốc tế. Điều này giúp giảm rào cản kỹ thuật, tiết kiệm thời gian và chi phí kiểm nghiệm lại khi xuất – nhập khẩu sản phẩm, đồng thời củng cố niềm tin của thị trường quốc tế đối với hàng hóa Việt Nam.

Luật đã bãi bỏ 12 điều và một chương (Chương VI), đồng thời thay thế hoặc điều chỉnh hàng loạt thuật ngữ và điều khoản không còn phù hợp, như bỏ cụm từ "hiệu chuẩn", thay thế "chứng nhận" bằng "đánh giá"… Điều này thể hiện quyết tâm tinh giản bộ máy pháp lý, đồng thời làm rõ vai trò, chức năng của từng chủ thể liên quan, bảo đảm luật dễ hiểu, dễ thực thi.

"Việc sửa đổi, bổ sung toàn diện Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật lần này là một bước tiến thể chế mang tính nền tảng, góp phần khắc phục những hạn chế cũ, đồng thời mở đường cho một hệ sinh thái tiêu chuẩn hiện đại, đồng bộ, hội nhập và lấy doanh nghiệp làm trung tâm", đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ nói.

Trong bối cảnh kinh tế số, chuyển đổi xanh và áp lực hội nhập ngày càng lớn, Luật mới chính là "hạ tầng mềm" giúp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy sáng tạo, phát triển bền vững, đồng thời khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ tiêu chuẩn hóa quốc tế.

Luật sửa đổi năm 2025 không chỉ đặt doanh nghiệp ở vị trí trung tâm của hệ thống tiêu chuẩn, mà còn khuyến khích sự tham gia của tổ chức xã hội, hiệp hội ngành hàng và các chuyên gia trong quá trình xây dựng, sửa đổi tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Các tổ chức, cá nhân có thể đề xuất xây dựng tiêu chuẩn mới, tham gia Ban kỹ thuật tiêu chuẩn quốc gia và được ghi nhận, tôn vinh nếu có đóng góp nổi bật.

Đồng thời, Luật bổ sung các quy định nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận, áp dụng tiêu chuẩn. Nhà nước sẽ đầu tư ngân sách hỗ trợ xây dựng tiêu chuẩn cho sản phẩm chủ lực, tiêu chuẩn hóa dây chuyền sản xuất, đào tạo chuyên gia đánh giá sự phù hợp, thúc đẩy hợp tác công tư trong xây dựng tiêu chuẩn cơ sở.

Tô Hội