Một người Mỹ say mê làm sách về chiến tranh Việt Nam

Bà cũng là một học giả, giám tuyển, tác giả độc lập chuyên viết về lịch sử và nghệ thuật châu Á và có một mối quan tâm đặc biệt đối với mỹ thuật trong chiến tranh của Việt Nam.

Đi tìm kiếm tư liệu khắp Việt Nam

Nhà xuất bản Kim Đồng vừa phát hành cuốn art book (sách nghệ thuật) “Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và thơ”. Cuốn sách do nhà báo, giám tuyển người Mỹ Sherry Buchanan cùng Nam Anandaroopa Nguyen - một nhà nghiên cứu nghệ thuật người Mỹ gốc Việt biên soạn, dịch giả Phan Thanh Hảo chuyển ngữ. Phiên bản tiếng Anh của cuốn sách “Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và thơ” đã được Asia Ink và Nhà xuất bản Đại học Chicago xuất bản vào năm 2008, được Quỹ hỗ trợ nghệ thuật Quốc gia tài trợ.

Nhà báo Sherry Buchanan trong dịp đến Hà Nội, tháng 9/2024, để giới thiệu bản tiếng Việt của cuốn sách “Đường mòn Hồ Chí Minh”.

“Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và thơ” không phải là cuốn sách đầu tiên của nhà báo Sherry Buchanan về đề tài chiến tranh Việt Nam được xuất bản. Trước đó, bà đã từng xuất bản một số tác phẩm gây chú ý như: “Những đóa hoa bằng thép - Những người phụ nữ trong chiến tranh Việt Nam”; “Trần Trung Tín - Tranh và thơ từ Việt Nam”; “Đường mòn Hồ Chí Minh - Con đường máu, những nữ chiến sĩ bảo vệ đường, di sản”, “Kí họa trong chiến hào - Nhật kí chiến tranh của một người lính trẻ trong chiến dịch Điện Biên Phủ”.

Từng ấy cuốn sách về chủ đề chiến tranh Việt Nam và nghệ thuật Việt Nam trong thời chiến đã cho thấy phải có một sức hút nào đó vô cùng mạnh mẽ, Sherry Buchanan mới dành nhiều thời gian để đi khắp Việt Nam tìm hiểu, khai thác tư liệu và xuất bản thành sách giới thiệu với thế giới xung quanh chủ đề này. Các tác phẩm của bà đều được xuất bản bằng tiếng Anh trước khi được dịch và xuất bản tại Việt Nam.

Biết đến mỹ thuật kháng chiến Việt Nam qua một số bức tranh của Trần Trung Tín như “Thiếu nữ, súng và hoa”, “Này bạn, đừng buồn”, “Mẹ và con”… Sherry Buchanan đã xúc động đến mức quyết định thực hiện hành trình tìm hiểu, sưu tầm và giới thiệu đến thế giới những tác phẩm nghệ thuật chiến tranh Việt Nam. Bắt đầu với cuốn “Trần Trung Tín - Hội họa và thơ ca từ Việt Nam”, sau đó là “Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và Thơ” là một kết quả trong hành trình nghệ thuật đó.

Để có được cuốn sách nghệ thuật “Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và thơ” ra mắt độc giả, Sherry Buchanan đã cùng với người bạn đồng hành là Việt kiều Nam Anandaroopa Nguyen thực hiện hành trình tìm hiểu, sưu tầm và giới thiệu đến thế giới tác phẩm về nghệ thuật chiến tranh Việt Nam ra đời trong những năm khói lửa chiến tranh.

Sherry Buchanan và Nam Anandaroopa Nguyen đã đi khắp Việt Nam trong gần hai thập niên (1998-2015), phỏng vấn hàng chục họa sĩ chiến trường, sưu tầm các bức ký họa, tranh màu nước và các tài liệu chưa từng công bố để giới thiệu cho thế giới hiểu sâu sắc hơn về mỹ thuật tại chiến trường Việt Nam với các tên tuổi như Huỳnh Phương Đông, Lê Lam, Nguyễn Văn Trừ, Nguyễn Thanh Châu… Chính vì thế, đây còn là nguồn tư liệu quý giá, chân thực giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về cuộc kháng chiến dưới một góc nhìn đầy cảm xúc, nhân bản, giàu hình ảnh dưới lăng kính và sự thấu hiểu, chia sẻ của những học giả người nước ngoài.

“Có rất nhiều điều để chia sẻ về văn hóa Việt Nam!”

Sherry Buchananchia sẻ: “Tôi là một nhà báo có trụ sở tại Hồng Kông, làm việc cho tờ International Herald Tribune vào đầu những năm 90. Khi đến thăm Việt Nam, tôi đã bị sốc trước sự khác biệt giữa nghệ thuật và văn hóa mà tôi khám phá ở đó và những gì tôi đã thấy trên bản tin truyền hình ở Hoa Kỳ khi tôi còn học đại học. Tôi không thể tin được. Tôi không thể tin được văn hóa đại chúng Hoa Kỳ sau chiến tranh đã mô tả sai lệch Việt Nam như thế nào, đặc biệt là vai trò của phụ nữ trong chiến tranh…”.

Bà Nguyễn Thị Kim Huế (bên trái) người từng tham gia bảo vệ đèo Mụ Giạ, tỉnh Quảng Bình, tiếp đón nhà báo Sherry Buchanan tại nhà riêng bên Quốc lộ 12A. (Bản quyền ảnh: Sherry Buchanan, Asia Ink).

Có lẽ, đây chính là lý do quan trọng nhất Sherry Buchanan quyết tâm tìm hiểu về Việt Nam, về 2 cuộc chiến tranh trên đất nước này, về vai trò của những người phụ nữ trong chiến tranh cũng như mỹ thuật trong thời chiến.

“Về mặt tích cực, tôi đã khám phá ra một thế giới thẩm mỹ, văn hóa, âm nhạc, thơ ca, nghệ thuật và tôi nghĩ: “Đây là điều tôi muốn chia sẻ!”. Đó là cách tôi bắt đầu. Cuốn sách đầu tiên của tôi là về một nghệ sĩ Việt Nam đã vẽ tranh ở Hà Nội trong thời chiến. Tôi đã đến Thames & Hudson và họ nói: “Dự án tuyệt vời, chúng tôi cần nguồn tài trợ!”. Là một người thích chữ nghĩa, tôi chưa bao giờ thực sự xuất bản sách nghệ thuật, tôi nghĩ: “Nghe có vẻ nhiều. Tôi sẽ tự xuất bản nó!”. Và tôi đã tạo ra dấu ấn của riêng mình tại Asia Ink. Thật trùng hợp, một người phụ trách tại Bảo tàng Anh cũng có cùng niềm đam mê với nghệ thuật Việt Nam được tạo ra trong thời chiến. Vì vậy, chúng tôi đã tổ chức một triển lãm về các bức vẽ chiến tranh của Việt Nam vào năm 2002 và thu hút 75.000 du khách. Đó là sự khởi đầu. Tôi tiếp tục vì có rất nhiều điều để chia sẻ về văn hóa Việt Nam…”, Sherry Buchananchia sẻ.

Năm 2002, Sherry Buchanan xuất bản cuốn sách đầu tiên về nghệ thuật thời chiến Việt Nam, đó là cuốn “Trần Trung Tín - Hội họa và thơ ca từ Việt Nam”. Sau đó, với triển lãm các bức vẽ chiến tranh Việt Nam tại Bảo tàng Anh có tên: “Việt Nam bên kia chiến tuyến: Những hình ảnh từ cuộc chiến 1965-1975” đã tạo những ấn tượng đặc biệt với công chúng châu Âu và Bắc Mỹ. Bà tiếp tục kiên định trên hành trình của mình với “Zippo Việt Nam” - mà như bà nói đó là “nghệ thuật chiến hào” của những người lính Mỹ với tình dục, ma túy, nhạc rock and roll… và “Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và thơ” - là những bức vẽ trữ tình tuyệt đẹp do các nghệ sĩ chiến tranh Bắc Việt Nam tạo ra trong cùng hoàn cảnh. Những tác phẩm ra đời trong chiến tranh, giữa lằn ranh của sự sống và cái chết thực sự đã khiến bà càng trở nên mê đắm mỹ thuật thời chiến của Việt Nam.

Trong năm 2024, có 2 cuốn sách khá đặc biệt của Sherry Buchanan được xuất bản ở Việt Nam, đó là “Kí họa trong chiến hào - Nhật kí chiến tranh của một người lính trẻ trong chiến dịch Điện Biên Phủ” và “Đường mòn Hồ Chí Minh - Con đường máu, những nữ chiến sĩ bảo vệ đường, di sản”. Trong đó, “Kí họa trong chiến hào - Nhật kí chiến tranh của một người lính trẻ trong chiến dịch Điện Biên Phủ” là cuốn nhật ký và ký họa của họa sĩ, phóng viên Phạm Thanh Tâm trên chiến trường Điện Biên Phủ năm 1954. Đây là tư liệu đặc biệt quý giá mà Sherry Buchananđã có được trên hành trình đi tìm kiếm tư liệu về hội họa trong chiến tranh của Việt Nam.

Nhà báo, họa sĩ Phạm Thanh Tâm đã trao cho Sherry Buchanan cuốn nhật ký về 55 ngày đêm trên chiến trường Điện Biên Phủ và những bức ký họa đặc biệt của ông, sau đó bà biên tập, viết lời giới thiệu, in ấn thành sách xuất bản lần đầu tiên bằng tiếng Anh vào năm 2005. Cuốn sách khi ra đời đã được đánh giá là “đã mang đến một cái nhìn đặc biệt về trận chiến oai hùng của thế kỷ XX”.

Còn cuốn “Đường mòn Hồ Chí Minh - Con đường máu, những nữ chiến sĩ bảo vệ đường, di sản” ra mắt trong khuôn khổ “Hội sách 2024” tại Hà Nội. Cuốn sách kể về các nữ chiến sĩ dũng cảm bảo vệ đường mòn Hồ Chí Minh dưới mưa bom của Mỹ mà bà đã được nghe kể từ những nhân chứng lịch sử là những chiến sĩ đã tham gia bảo vệ tuyến đường huyết mạch của đất nước trên khắp Việt Nam mà bà đã có cơ hội gặp gỡ và trò chuyện với họ.

Nguyệt Hà