Một cuộc chiến, nhiều mặt trận

Các cơ sở hạ tầng bị phá hủy hoặc hư hại nghiêm trọng. Ảnh: Izvestia

Dải Gaza và Bờ Tây - Mục tiêu kép trong sáng kiến “Đại Israel”

Đầu tháng 8, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn với Fox News rằng Israel có kế hoạch “loại bỏ Hamas”, giành quyền kiểm soát toàn bộ Dải Gaza, sau đó chuyển giao khu vực này cho một thực thể “phi Hamas”. Chỉ một ngày sau đó, Nội các an ninh Israel đã phê chuẩn kế hoạch tiến chiếm Gaza.

Từ giữa tháng 8, chiến lược quân sự của Israel bắt đầu mang dáng dấp của một cuộc vây hãm. Các cuộc không kích dồn dập được thực hiện tại Zeitoun, Shejaiya và Sabra; các chiến dịch truy quét diễn ra tại Jabalia; trong khi hàng chục nghìn quân dự bị được điều động. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) xác nhận đã bắt đầu triển khai bộ binh vào vùng ngoại ô Thành phố Gaza, coi đây là giai đoạn tiếp theo trong chiến dịch tổng thể. Tuy nhiên, trong bối cảnh hạ tầng dân sự bị phá hủy nghiêm trọng và nguồn lương thực khan hiếm, bất kỳ dấu hiệu ổn định nào cũng đang bị phủ bóng bởi nguy cơ của một thảm họa nhân đạo. Nhiều tổ chức quốc tế cảnh báo về nguy cơ nạn đói diện rộng, đồng thời ghi nhận số thương vong dân sự ngày càng gia tăng.

Tình hình tại Gaza không thể tách rời với những động thái mang tính chuyển biến cấu trúc tại Bờ Tây. Ngày 23 tháng 7, Quốc hội Israel đã thông qua một tuyên bố mở rộng chủ quyền đến các vùng Judea, Samaria và Thung lũng Jordan. Tiếp đó, ngày 20 tháng 8, chính quyền Israel phê chuẩn dự án E1, kế hoạch xây dựng hơn 3.400 đơn vị nhà ở tại Bờ Tây, khiến cộng đồng quốc tế lo ngại viễn cảnh nhà nước Palestine bị xóa sổ.

Giới quan sát nhận định, khi nhìn toàn cảnh, động thái của chính quyền Israel ở Gaza và Bờ Tây không phải là hai tiến trình tách biệt, mà là những phần bổ trợ cho một chiến lược thống nhất. Tại Gaza, mục tiêu kiểm soát quân sự sâu rộng mà không có lộ trình rõ ràng cho việc “giao lại chìa khóa” cho một chính quyền dân sự; còn tại Bờ Tây, là một loạt thay đổi mang tính thực địa nhằm củng cố chủ quyền lâu dài.

Thiếu vắng một cơ chế hợp pháp và khả thi cho việc quản trị dân sự, Gaza thời “hậu Hamas” đối mặt nguy cơ trở thành một “vùng chân không quyền lực”, nơi mọi thắng lợi quân sự dễ dàng bị làm lu mờ bởi sự đổ vỡ chính trị. Trong khi đó, tại Bờ Tây, những chuyển động mang tính chiến lược như dự án E1 hay tuyên bố mở rộng chủ quyền của Quốc hội Israel đang làm xói mòn tính trung lập của các cuộc đàm phán về quy chế lãnh thổ, dịch chuyển chúng khỏi bàn ngoại giao và đặt chúng vào thực địa. Càng thu hẹp khoảng cách giữa hai mặt trận này, cơ hội cho một thỏa thuận chấm dứt chiến tranh thông qua thể chế thay vì chiến thắng quân sự lại càng trở nên mong manh.

Chiến dịch quân sự của IDF tuy chưa được gọi chính thức là “chiếm đóng”, nhưng các diễn biến trên thực địa cho thấy mức độ can thiệp sâu rộng. Lực lượng thiết giáp đã tiến vào khu vực Sabra, gần trung tâm Thành phố Gaza, trong khi các đợt pháo kích và không kích được sử dụng để mở đường. Giới chức quân sự Israel xem đây là giai đoạn chuẩn bị cho một chiến dịch quy mô lớn hơn. Khoảng 60.000 quân dự bị đã được huy động từ đầu tháng 9, báo hiệu một chiến dịch kéo dài thay vì một chiến dịch ngắn hạn.

Làn sóng phản đối ngày càng gia tăng

Cuộc leo thang quân sự này diễn ra đồng thời với những động thái ngoại giao đáng chú ý. Ngày 18/8, Hamas thông báo với các nhà trung gian Ai Cập và Qatar rằng họ sẵn sàng chấp nhận một lệnh ngừng bắn tạm thời: tạm dừng chiến sự trong 60 ngày, trả tự do cho 10 con tin còn sống và giao lại thi thể của 18 người thiệt mạng, để đổi lấy việc Israel nới lỏng chính sách về tù nhân và viện trợ nhân đạo. Israel từ chối đề xuất này, yêu cầu toàn bộ con tin phải được trả lại. Thủ tướng Benjamin Netanyahu ra lệnh “rút ngắn thời gian kiểm soát các thành trì cuối cùng” và “đánh bại Hamas”.

Quân đội Israel triển khai chiến dịch quân sự tại Dải Gaza. Ảnh: Global Look Press

Chiến lược này rõ ràng mang một thông điệp chính trị: hoặc Hamas phải nhượng bộ trong các cuộc đàm phán, hoặc Israel có thể biện minh cho việc chiếm giữ Thành phố Gaza bằng sức mạnh. Tuy nhiên, ở đây tồn tại một mâu thuẫn cơ bản giữa logic quân sự và chính trị. Không có cấu trúc chính trị rõ ràng cho thời kỳ hậu chiến, ai sẽ quản lý Gaza, với vai trò và trách nhiệm ra sao, chiến dịch quân sự của Israel có nguy cơ lặp lại bài toán chưa có lời giải của những chiến dịch trước.

Lời tuyên bố công khai của Thủ tướng Netanyahu vào tháng 8 về cam kết với khái niệm “Đại Israel” đã khơi dậy làn sóng phản ứng từ các thủ đô Ả Rập, không chỉ ở cấp độ ngoại giao, mà cả về định hướng chiến lược. Dưới góc nhìn của những nước này, sự kết hợp giữa hành động quân sự ở Gaza và mở rộng các khu định cư ở Bờ Tây không còn là tình thế, mà là chiên lược có chủ đích. Thực tế, gần 2 năm xung đột vẫn chưa loại bỏ được mối đe dọa từ Hamas, trong khi giới quân sự cũng không hoàn toàn nhất trí. Theo kênh truyền hình Kan, Bộ Tổng tham mưu Israel đã cảnh báo rằng một cuộc chiếm đóng toàn diện sẽ gây thương vong nặng nề và có thể ảnh hưởng đến số phận các con tin. Họ đề xuất một phương án khác: bao vây Gaza và dần dần “bẻ gãy” cấu trúc của Hamas thay vì tấn công trực diện.

Phe đối lập liên tục đưa ra cảnh báo. Lãnh đạo phe đối lập Yair Lapid từng nhận định: “Một cuộc chiếm đóng mới ở Gaza là một ý tưởng tồi”. Áp lực chính trị đối với Chính phủ Israel ngày một tăng, cả trong nước, lẫn trên trường quốc tế. Các đối tác phương Tây đang nghiêm túc thảo luận về khả năng công nhận Nhà nước Palestine tại kỳ họp Đại hội đồng Liên hợp quốc vào tháng 9. Đây được xem là một phản ứng mang tính cân bằng chiến lược, vừa lên án chủ nghĩa cực đoan của Hamas, vừa phản đối các hoạt động quân sự cứng rắn của Israel. Và chính vì vậy, càng tiến gần đến chiến thắng quân sự tại Gaza, viễn cảnh một giải pháp hai nhà nước lại càng trở nên cụ thể hơn trên bình diện quốc tế.

Trong bối cảnh xung đột kéo dài và tổn thất ngày càng gia tăng, nhu cầu cấp thiết hiện nay không chỉ là xác định bên kiểm soát thực địa, mà là tìm kiếm một lối ra chính trị khả thi và bền vững. Không thể bỏ qua thực tế rằng các chiến dịch quân sự của Israel đang diễn ra trong điều kiện nhân đạo khẩn cấp: cơ sở hạ tầng bị phá hủy, nguồn cung y tế và thực phẩm bị gián đoạn và hàng trăm nghìn dân thường tại Gaza đang sống trong tình trạng mất an ninh trầm trọng.

Một giải pháp hòa bình không thể chỉ là kết thúc giao tranh, mà phải bao gồm việc tái thiết dân sự, bảo đảm quyền con người và khôi phục lòng tin giữa các bên. Điều này đòi hỏi cam kết rõ ràng không chỉ từ các lực lượng tại chỗ, mà còn từ cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các quốc gia có ảnh hưởng, để xây dựng một cơ chế hậu xung đột có tính chính danh, khả thi và toàn diện.

Hùng Anh (CTV)