Một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc: Bước chuyển lớn từ chủ trương đến hành động

Hiện thị trường có ba bộ sách giáo khoa theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 được đưa vào giảng dạy. (Ảnh: Vân Trang)

Sau khi Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị được ban hành, chủ trương xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất, dùng chung trên toàn quốc đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận xã hội, chuyên gia giáo dục và đội ngũ làm sách. Làm thế nào để kế thừa thành quả của các bộ sách hiện hành, phát huy trí tuệ tập thể, đồng thời bảo đảm tính khoa học, khả thi và sự đồng thuận xã hội – đó là những câu hỏi đặt ra cho ngành giáo dục trong quá trình thực hiện một nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược và lâu dài này.

Nghị quyết số 71-NQ/TW về “Tiếp tục đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” đã xác định rõ một trong những nhiệm vụ trọng tâm: “Xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất, dùng chung trong cả nước, bảo đảm chất lượng, kế thừa, khoa học và phù hợp với thực tiễn”.

Đây là bước chuyển quan trọng sau gần một thập kỷ thực hiện chủ trương xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa theo tinh thần Nghị quyết 88/2014/QH13. Nếu như trước đây, nhiều bộ sách giáo khoa cùng song hành nhằm khuyến khích sự sáng tạo, đa dạng hóa nguồn học liệu, thì nay, yêu cầu thống nhất trở lại đặt ra đòi hỏi một cách tiếp cận mới – vừa kế thừa, vừa đổi mới, vừa khắc phục những bất cập của giai đoạn trước.

Sáng 22/10, Quốc hội nghe Bộ trưởng GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn trình bày tờ trình về 3 dự án: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục; Luật Giáo dục đại học (sửa đổi); Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi). Về Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết, dự thảo thể chế hóa một số nội dung quan trọng của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 71 như quy định giáo dục trung học cơ sở là giáo dục bắt buộc, phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em từ 3-5 tuổi; quy định một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc; không tổ chức hội đồng trường trong cơ sở giáo dục công lập...

Cụ thể, Nhà nước cung cấp một bộ sách giáo khoa sử dụng thống nhất trong phạm vi toàn quốc. Chính phủ quy định việc miễn phí sách giáo khoa cho học sinh; thực hiện các giải pháp xã hội hóa phù hợp về sách giáo khoa, bảo đảm tính bền vững và đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục, bảo đảm phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước, thực tiễn hiện nay.

Theo đánh giá của các chuyên gia, việc có nhiều bộ sách giáo khoa đã tạo nên một môi trường cạnh tranh tích cực, thúc đẩy đổi mới phương pháp biên soạn, nâng cao chất lượng và tính cập nhật của học liệu. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cũng cho thấy không ít khó khăn: Chênh lệch chất lượng giữa các bộ sách, bất cập trong lựa chọn và sử dụng sách ở địa phương, chi phí đầu tư và đào tạo giáo viên tăng cao. Vì vậy, chủ trương thống nhất bộ sách giáo khoa là sự điều chỉnh hợp lý, dựa trên tổng kết thực tiễn và nhu cầu đồng bộ hệ thống giáo dục quốc dân.

Nhiều chuyên gia, nhà giáo đã đưa ra các phương án để có thể xây dựng bộ sách giáo khoa thống nhất, dùng chung trên toàn quốc. Trong đó, ba phương án phổ biến là: Biên soạn bộ sách giáo khoa hoàn toàn mới, tách biệt với các bộ hiện hành; lựa chọn một trong ba bộ sách giáo khoa hiện hành làm cơ sở, rồi nâng cấp, sửa đổi thành bộ sách giáo khoa thống nhất; chọn lọc những cuốn sách tốt nhất ở từng môn từ các bộ sách giáo khoa hiện hành để hợp thành một bộ sách giáo khoa mới.

Mỗi phương án đều có ưu và nhược điểm riêng. Nếu chọn biên soạn mới hoàn toàn, bộ sách có thể đạt được sự nhất quán về cấu trúc, triết lý và phương pháp tiếp cận, song sẽ cần nhiều thời gian, kinh phí và nhân lực. Ngược lại, nếu kế thừa các bộ sách hiện hành, sẽ tiết kiệm nguồn lực, đồng thời tận dụng thành quả và kinh nghiệm của hàng nghìn tác giả, nhà giáo đã tham gia biên soạn. Tuy nhiên, việc lựa chọn và tích hợp các cuốn sách khác nhau cũng đặt ra yêu cầu cao về tính khách quan, minh bạch và khoa học trong thẩm định.

Điều quan trọng, chất lượng và sự thống nhất của bộ sách giáo khoa vẫn phải là ưu tiên số một, được đặt lên trên hết, trước hết. Mục tiêu không chỉ là có một bộ sách “dùng chung”, mà phải là một bộ sách “chuẩn mực” về nội dung, cấu trúc, phương pháp sư phạm và giá trị giáo dục.

Theo PGS.TS Lê Huy Hoàng, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, dù lựa chọn phương án nào, quá trình biên soạn cũng cần bảo đảm sự khách quan, minh bạch và khoa học, nhất là khi kế thừa các bộ sách giáo khoa hiện hành; chất lượng và sự thống nhất của bộ sách phải là ưu tiên số một, được đặt lên trên hết, trước hết; chủ trương đổi mới của Nghị quyết số 71-NQ/TW phải được thể hiện đầy đủ trong tư tưởng, cấu trúc, nội dung, phương pháp sư phạm và học liệu trong cả bộ sách.

Một bộ sách giáo khoa thống nhất không nên được hiểu đơn giản là sự thay thế hoặc phủ định các bộ sách hiện hành. Trái lại, kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp, sáng tạo và thực tiễn từ giai đoạn trước chính là nền tảng để xây dựng một bộ sách hoàn thiện hơn.

Theo nhiều nhà giáo có kinh nghiệm biên soạn, trong các bộ sách hiện hành đều có những điểm mạnh đáng trân trọng từ cách tiếp cận năng lực, tích hợp liên môn, đến hình thức trình bày sinh động, hiện đại, gần gũi với học sinh. Việc kế thừa có chọn lọc không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực mà còn thể hiện tinh thần tôn trọng trí tuệ tập thể, công sức của đội ngũ tác giả và giáo viên cả nước.

Bên cạnh đó, hệ thống dữ liệu học liệu số của các bộ sách hiện hành cũng là nguồn tư liệu quý giá để xây dựng bộ sách thống nhất theo hướng mở, đa phương tiện, hỗ trợ dạy – học trong kỷ nguyên số. Từ sách giấy đến sách điện tử, từ hình ảnh, video đến bài giảng tương tác, tất cả có thể được tích hợp để hình thành một hệ sinh thái học liệu toàn diện, phục vụ người học trên phạm vi toàn quốc.

Để đạt được sự đồng thuận xã hội, quá trình xây dựng bộ sách thống nhất cần bảo đảm tính khoa học, khách quan và minh bạch ở mọi khâu: Từ xác định triết lý, mục tiêu giáo dục; xây dựng cấu trúc chương trình; tổ chức nhóm tác giả; đến quy trình thẩm định, thử nghiệm và phát hành.

Theo các chuyên gia, cần hình thành Hội đồng quốc gia biên soạn và thẩm định sách giáo khoa thống nhất gồm các nhà khoa học, nhà giáo, chuyên gia tâm lý học, xã hội học, đại diện địa phương, giáo viên thực tế… Việc huy động trí tuệ nhiều tầng lớp sẽ giúp bảo đảm bộ sách vừa có tính chuẩn mực khoa học, vừa gần gũi, phù hợp với thực tiễn vùng miền và nhu cầu người học.

Quy trình thẩm định cũng cần công khai, minh bạch, có cơ chế phản biện độc lập và lấy ý kiến rộng rãi của giáo viên, học sinh, phụ huynh trước khi ban hành chính thức. Chỉ khi xã hội tin tưởng rằng bộ sách được xây dựng bằng tinh thần khoa học, công tâm và minh bạch, thì sự đồng thuận mới có thể được củng cố.

Một bộ sách giáo khoa thống nhất của thế kỷ XXI không chỉ là những cuốn sách in trên giấy. Đó còn là nền tảng tri thức số hóa, kết nối với các thiết bị, nền tảng học tập trực tuyến và công cụ hỗ trợ giảng dạy hiện đại. Vì thế, việc biên soạn bộ sách thống nhất cần đặt trong bối cảnh chuyển đổi số của giáo dục, để vừa đảm bảo tính kế thừa, vừa mở đường cho tương lai.

Mọi cải cách giáo dục đều chỉ có thể bền vững khi có sự đồng thuận xã hội. Việc xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất là vấn đề hệ trọng, tác động sâu rộng đến hàng chục triệu học sinh, giáo viên, phụ huynh và toàn xã hội. Vì thế, quá trình triển khai cần được truyền thông rõ ràng, minh bạch, lắng nghe phản hồi và điều chỉnh phù hợp.

Thành công của bộ sách thống nhất toàn quốc nằm ở chỗ nó thể hiện được tinh thần đổi mới giáo dục của thời đại, khơi gợi được hứng thú học tập, bồi dưỡng nhân cách, năng lực và lòng yêu nước cho học sinh Việt Nam.

Từ chủ trương của Nghị quyết 71-NQ/TW đến hành động cụ thể, việc xây dựng bộ sách giáo khoa thống nhất không chỉ là công việc kỹ thuật hay học thuật, mà là một nhiệm vụ chính trị, văn hóa và xã hội sâu sắc. Một bộ sách thống nhất sẽ giúp đảm bảo chuẩn mực tri thức quốc gia, tạo sự công bằng trong tiếp cận học liệu giữa các vùng miền, đồng thời là công cụ hữu hiệu để lan tỏa tư tưởng đổi mới, sáng tạo và hội nhập quốc tế trong giáo dục Việt Nam.

Điều quan trọng nhất là, trong mọi giai đoạn từ thiết kế, biên soạn đến sử dụng – tinh thần “chất lượng, thống nhất, khoa học và nhân văn” phải luôn được đặt lên hàng đầu. Đó chính là nền tảng vững chắc để Việt Nam xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất, hiện đại, tiên tiến và mang đậm bản sắc dân tộc, phục vụ tốt nhất cho thế hệ học sinh hôm nay và mai sau.

Gia Bảo