Mỏ đất hiếm đặc biệt của Trung Quốc tạo lợi thế chiến lược trước phương Tây

Đất hiếm được bốc tại cảng để chuẩn bị xuất khẩu của Trung Quốc. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo AFP, ẩn sâu trong lòng đất đỏ của miền Nam Trung Quốc là một nguồn năng lượng tiềm tàng: một cụm khoáng sản đất hiếm quan trọng bậc nhất thế giới. Được ví như một "El Dorado" (một huyền thoại về một thành phố vàng bí ẩn ở Nam Mỹ) hiện đại, khu vực này đang được khai thác ngày đêm dưới sự bảo vệ nghiêm ngặt, tạo nên một đòn bẩy chiến lược giúp Bắc Kinh thống trị chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu.

"Trái tim" của ngành công nghiệp đất hiếm

Vùng đồi núi tỉnh Giang Tây hiện là nơi tập trung phần lớn các mỏ đất hiếm của Trung Quốc. Đây là nguồn nguyên liệu thiết yếu để sản xuất từ những vật dụng hàng ngày như điện thoại thông minh cho đến các công nghệ quân sự cao cấp như hệ thống dẫn đường tên lửa.

Sự phát triển của ngành công nghiệp này được minh chứng qua những con số biết nói từ Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS). Số lượng các điểm chế biến đất hiếm tại Trung Quốc đã tăng vọt từ 117 điểm vào năm 2010 lên tới 2.057 điểm vào năm 2017. Hiện nay, trong số 3.085 điểm khai thác và chế biến trên toàn quốc được USGS ghi nhận, phần lớn đều tập trung tại các huyện đồi núi thuộc tỉnh Giang Tây.

Tại thị trấn Banshi, nhịp độ sản xuất chưa bao giờ hạ nhiệt. Một cư dân địa phương chia sẻ: "Nơi đây luôn tấp nập suốt 24 giờ một ngày, 7 ngày một tuần". Ngay sát các khu mỏ đang hoạt động, những khu công nghiệp rộng lớn mới cũng đang được khởi công, bao gồm cả các cơ sở chế biến chuyên sâu, cho thấy quy mô sản xuất vẫn tiếp tục mở rộng.

Lợi thế từ "đất hiếm nặng"

Ngành công nghiệp đất hiếm Trung Quốc được phân chia thành hai trung tâm chiến lược với vai trò khác biệt:

Bayan Obo (Nội Mông): Nằm ở rìa sa mạc Gobi, chuyên về đất hiếm "nhẹ", được sử dụng chủ yếu làm nam châm trong các vật dụng dân dụng.

Cám Châu (Giang Tây): Chuyên về các nguyên tố đất hiếm "nặng" như dysprosium, yttrium và terbium.

Dù khó khai thác hơn nhưng các nguyên tố đất hiếm "nặng" tại Giang Tây lại có giá trị chiến lược đặc biệt. Chúng là thành phần không thể thay thế trong nam châm chịu nhiệt, động cơ máy bay chiến đấu, hệ thống laser và dẫn đường tên lửa. Riêng tại huyện Long Nam (Longnan), USGS thống kê có tới 886 địa điểm khai thác, chiếm hơn 30% tổng số điểm của cả tỉnh Giang Tây.

Địa chất tại đây là một món quà của thiên nhiên: qua hàng triệu năm, nước mưa phong hóa đá magma đã để lại các nguyên tố quý hiếm tập trung ngay sát bề mặt. Kết hợp với địa hình thoai thoải và lượng mưa cao, Giang Tây trở thành vị trí lý tưởng nhất thế giới để khai thác các nguyên tố này.

Quá trình vươn lên của Trung Quốc không chỉ dựa vào tài nguyên mà còn nhờ vào chiến lược quản lý tập trung. Năm 1992, nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình từng khẳng định: "Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm". Kể từ đó, Bắc Kinh đã nỗ lực không ngừng để thống trị từ khâu khai thác đến chế biến và đổi mới công nghệ.

Để bảo vệ nguồn tài nguyên chiến lược, Trung Quốc đã mạnh tay trấn áp tình trạng "khai thác hỗn loạn". Từ năm 2010, các phương pháp khai thác gây thiệt hại không thể phục hồi cho môi trường – đã bị bãi bỏ. Thay vào đó, ngành công nghiệp này được hợp nhất vào hai "gã khổng lồ" nhà nước. Tại Cám Châu, một con phố được đặt tên là "Đại lộ Đất hiếm", nơi trụ sở mới đồ sộ của Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc đang được hoàn thiện, minh chứng cho sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ.

Áp lực lên chuỗi cung ứng toàn cầu

Sự thống trị của Trung Quốc đã tạo ra một làn sóng lo ngại về an ninh kinh tế trên toàn cầu. Mỹ hiện đang gấp rút thiết lập các chuỗi cung ứng thay thế, dù các chuyên gia cảnh báo quá trình này phải mất nhiều năm.

Tương tự, Liên minh châu Âu (EU) vào đầu tháng 12 đã công bố gói an ninh kinh tế nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. EU dự kiến chi gần 3 tỷ euro để hỗ trợ các dự án khai thác và tinh chế nội khối, đồng thời đề xuất thành lập Trung tâm Nguyên liệu thô thiết yếu châu Âu theo mô hình của Nhật Bản.

Dù các cường quốc phương Tây đang nỗ lực tìm lối đi riêng, nhưng với hạ tầng khổng lồ và nguồn tài nguyên đặc thù tại Giang Tây, "mỏ vàng" đất hiếm vẫn đang tiếp tục củng cố vị thế không thể thay thế của Trung Quốc trên bàn cờ chiến lược quốc tế.

Công Thuận/Báo Tin tức và Dân tộc