Miệt mài 'góp nhặt' ký ức ông cha

Rất nhiều người từng ít để ý đến công việc của những người làm công tác bảo tàng cũng như giá trị của những gì họ mang lại cho đời sống xã hội. Nhưng suy nghĩ ấy dần thay đổi khi có dịp đến Bảo tàng Hà Tĩnh, được tận mắt chiêm ngưỡng và tham dự một số triển lãm trong những năm gần đây.

Bảo vật quốc gia chuông chùa Rối và các thạp sành được phát hiện tại Hà Tĩnh có niên đại thời Trần (Thế kỷ 13).

Tại triển lãm chuyên đề “Bãi Cọi – Nơi gặp gỡ các nền văn hóa”, sinh viên Trần Ngọc Sơn (Khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQGHN) chia sẻ: “Tôi quê ở Nghi Xuân, vốn đã tìm hiểu nhiều về lịch sử quê hương nhưng sau khi tham quan chuyên đề này, tôi mới thực sự hiểu sâu hơn. Những hiện vật chứng minh Hà Tĩnh có bề dày lịch sử từ 5.000 – 6.500 năm, là nơi giao thoa các nền văn hóa lớn, đặt nền móng hình thành những nhà nước đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. Với chúng tôi, đây không chỉ là kiến thức mà còn là niềm tự hào, là động lực để phấn đấu học tập và cống hiến.”

Mộc bản Trường học Phúc Giang (Trường Lưu)- Di sản tư liệu ký ức thế giới châu Á - TBD.

“Bãi Cọi – Nơi gặp gỡ các nền văn hóa” là một trong 17 cuộc triển lãm mà Bảo tàng Hà Tĩnh tổ chức trong 5 năm qua. Mỗi triển lãm là một câu chuyện, hàng trăm hiện vật tiêu biểu được kể lại với hàng ngàn du khách trong, ngoài tỉnh và cả bạn bè quốc tế, góp phần khẳng định giá trị truyền thống ngàn đời của vùng đất dưới chân núi Hồng.

Nguồn hiện vật, tư liệu giá trị và phong phú là cơ sở để Bảo tàng Hà Tĩnh thực hiện nhiều triển lãm.

Đằng sau những hiện vật “biết nói” là bao công sức, mồ hôi của những người làm công tác bảo tàng. Ông Trần Hồng Dần – nguyên Giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh (2008 - 2012) nhớ lại: “Trước năm 1976, Hà Tĩnh đã có cơ sở lưu giữ hiện vật chiến tranh, nhưng phải đến năm 1991, Bảo tàng tỉnh mới chính thức thành lập. Khi ấy chỉ có gần 1.000 hiện vật, vừa ít về số lượng, vừa thiếu các giai đoạn lịch sử. Trong điều kiện thiếu thốn, chúng tôi vẫn miệt mài đi khắp nơi tìm kiếm, thuyết phục người dân, tổ chức để mang hiện vật về lưu giữ. Chỉ có đam mê các thế hệ cán bộ, nhân viên bảo tàng mới làm được như vậy”.

Cán bộ Bảo tàng Hà Tĩnh sưu tầm sắc phong cổ trong một chuyến đi về các làng cổ Thạch Hà.

Cùng các chuyên gia Hàn Quốc khảo sát dòng sông Lam và điền dã nghiên cứu giếng cổ Chăm Pa tại xã Hồng Lộc.

Tinh thần ấy được các thế hệ kế tiếp duy trì và phát huy. Ông Trần Phi Công – Phó Giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh kể: “Năm 2003, ngư dân Cẩm Lĩnh và Thạch Kim trong lúc đánh cá ở đảo Hòn Mắt đã vớt được 3 khẩu súng thần công. Ban đầu, họ định bán cho người buôn đồ cổ. Chúng tôi phải mất cả tháng trời tìm đến, kiên trì thuyết phục, tham mưu để tỉnh chi trả tiền công cho ngư dân mới thuyết phục được họ giao nộp. Hay như chiếc chuông Chùa Rối, phát hiện từ năm 1989 ở Cẩm Thịnh, phải sau hàng chục năm vận động, đến 2019 bảo tàng mới đưa về bảo quản. Đến nay, cả hai hiện vật ấy đã được công nhận là bảo vật quốc gia”.

Mỗi hiện vật với cán bộ bảo tàng không chỉ là minh chứng của lịch sử mà còn là câu chuyện cá nhân đầy mồ hôi, công sức. Họ phải vượt qua muôn vàn khó khăn, từ thiếu thốn phương tiện, đến sự dè dặt của người dân, để đưa những kỷ vật ấy về đúng chỗ – nơi nó được trân trọng, gìn giữ và phát huy giá trị.

Một trong 3 khẩu súng thần công - Bảo vật quốc gia suýt trở thành hàng "đồng nát" nếu không có sự phát hiện kịp thời và thuyết phục người dân giao nộp Bảo tàng Hà Tĩnh.

Không chỉ dừng lại ở công việc sưu tầm, Bảo tàng Hà Tĩnh còn phối hợp với nhiều tổ chức quốc gia, quốc tế tiến hành hàng chục cuộc khảo cổ tại các di chỉ như Thạch Lạc, Bãi Cọi, Bãi Phôi Phối… Nhờ đó, kho hiện vật ngày càng phong phú, góp phần làm sáng rõ hơn lịch sử lâu đời của quê hương.

Đến nay, Bảo tàng đã lưu giữ hơn 11.000 hiện vật, phản ánh hầu hết các giai đoạn phát triển của Hà Tĩnh. Riêng giai đoạn 2021–2025, đơn vị đã sưu tầm được gần 1.400 tài liệu, hiện vật và hơn 1.600 ảnh tư liệu, vượt 140% chỉ tiêu đề ra. Trong số đó có nhiều cổ vật quý hiếm: gốm men ngọc thời Lý - Trần, gốm hoa lam Chu Đậu thế kỷ XV, tiền cổ thời Bắc Tống, mộ cổ thời Trần, cùng nhiều hiện vật phản ánh đời sống sản xuất, phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, thời bao cấp, kháng chiến chống Mỹ...

Song hành với bảo tồn, Bảo tàng Hà Tĩnh còn chú trọng nghiên cứu khoa học. Hàng chục báo cáo được công bố tại Hội nghị Thông báo khảo cổ học toàn quốc; nhiều đề tài nghiên cứu về bảo tồn, phát huy di sản được triển khai; hàng loạt ấn phẩm, tập sách chuyên khảo đã ra đời, trở thành nguồn tư liệu quan trọng cho các nhà nghiên cứu và công chúng.

Bảo tàng Hà Tĩnh trở thành địa chỉ quen thuộc của nhiều học sinh, sinh viên học tập, nghiên cứu.

Không chỉ gìn giữ, bảo tàng còn nỗ lực đưa di sản đến gần với Nhân dân. Thông qua triển lãm lưu động, trưng bày chuyên đề, tọa đàm khoa học, bảo tàng đã trở thành địa chỉ quen thuộc của học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu, du khách trong và ngoài nước. Những nỗ lực ấy đã được tỉnh ghi nhận bằng nhiều phần thưởng cao quý như: danh hiệu Tập thể lao động xuất sắc (2021), Cờ thi đua xuất sắc (2022), Bằng khen của UBND tỉnh (2023)…

Bảo tàng Hà Tĩnh.

Ông Đậu Khoa Toàn - Giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh cho biết: “Chúng tôi đang tập trung xây dựng Đề án “Nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản và phục chế tài liệu, hiện vật Bảo tàng Hà Tĩnh giai đoạn 2026–2030”. Đây sẽ là bước đi mới, mở rộng cơ hội tiếp cận tư liệu, hiện vật không chỉ ở trong tỉnh mà còn ở các cơ sở trong và ngoài nước. Qua đó, làm phong phú thêm kho tàng di sản, dày thêm câu chuyện ký ức văn hóa quê hương và lan tỏa rộng rãi tới nhân dân, du khách bốn phương”.

Thiên Vỹ