Miễn thuế thu nhập cá nhân cho nhà khoa học sẽ tạo cú hích thúc đẩy nghiên cứu khoa học

Chính phủ đã ban hành Nghị định số 263/2025/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học và công nghệ công lập, nhân lực, nhân tài và giải thưởng trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo lãnh đạo một số cơ sở giáo dục đại học đây là căn cứ để người trẻ phấn đấu, góp phần thúc đẩy phát triển khoa học và công nghệ của đất nước.

Tiêu chí xét chọn minh bạch, tiệm cận chuẩn quốc tế

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trung Cang - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kiên Giang cho rằng, các tiêu chí xét chọn nhà khoa học trẻ tài năng và kỹ sư trẻ tài năng đã phân loại tương đối chi tiết cho từng đối tượng như khoa học tự nhiên, kỹ thuật, khoa học xã hội và nhân văn. Điều đó giúp nhà khoa học trẻ xác định rõ con đường phát triển và phấn đấu.

Không chỉ yêu cầu số lượng về bài báo khoa học, tiêu chí còn coi trọng sáng chế, giải pháp hữu ích, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và tác động kinh tế - xã hội. Đây là bước tiến phản ánh xu hướng gắn nghiên cứu với thực tiễn. Việc lấy chuẩn công bố quốc tế, sáng chế được bảo hộ, tham gia hội nghị quốc tế, cho thấy tiêu chí đã tiệm cận với chuẩn mực của nhiều quốc gia phát triển.

Ngoài ra, những chính sách ưu tiên trong Nghị định dành cho nhà khoa học và kỹ sư trẻ tài năng có nhiều điểm tích cực, thể hiện rõ sự quan tâm và chiến lược trọng dụng nhân tài khoa học - công nghệ của Nhà nước. Những chính sách này đều mang tính đột phá nếu được triển khai nghiêm túc, vì chúng vừa khuyến khích sáng tạo, vừa mở đường cho thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, để khả thi, cần đi kèm cơ chế minh bạch, tiêu chí đánh giá rõ ràng, giám sát độc lập, đồng thời phải có nguồn lực đủ mạnh để thực hiện.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trung Cang - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kiên Giang. Ảnh website nhà trường.

Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Phan Duy Anh (sinh năm 1990), giành Giải thưởng "Khuê Văn Các" năm 2024 (giải thưởng tôn vinh các nhà khoa học trẻ Việt Nam không quá 35 tuổi, có thành tích xuất sắc trong lĩnh vực khoa học xã hội), hiện là giảng viên Bộ môn Lý luận Chính trị, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ, tiêu chí trong Nghị định ở mức khá cao so với thực tiễn tại Việt Nam.

Điều này thể hiện trên các phương diện về chỉ số định lượng như số lượng bài báo, sáng chế, giải thưởng. Đặc biệt, có sự phân biệt rõ ràng giữa lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn và kỹ thuật, phù hợp với đa dạng ngành nghề.

Cùng với đó, việc chú trọng, khuyến khích ứng dụng thực tiễn và khởi nghiệp với tiêu chí nhấn mạnh hiệu quả kinh tế - xã hội như ứng dụng sáng chế, doanh thu từ startup công nghệ hoàn toàn phù hợp với mục tiêu chuyển đổi số và kinh tế xanh của Việt Nam.

Việc xác định khung độ tuổi dưới 35 nhằm hướng tới đội ngũ nhà khoa học trẻ đang trong giai đoạn phát triển sự nghiệp giúp họ dễ tiếp cận đào tạo nâng cao và có cơ hội hợp tác, trao đổi nghiên cứu quốc tế.

Tiến sĩ Phan Duy Anh, giảng viên Bộ môn Lý luận Chính trị, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: NVCC.

Miễn thuế thu nhập cá nhân tạo động lực nghiên cứu cho nhà khoa học

Việc miễn thuế thu nhập cá nhân cho nhà khoa học không chỉ là sự đãi ngộ về vật chất, mà còn mang ý nghĩa khuyến khích tinh thần sáng tạo và cống hiến cho tri thức. Khi gánh nặng thuế được giảm bớt, các nhà khoa học có thêm động lực tập trung vào nghiên cứu, thử nghiệm và ứng dụng kết quả vào thực tiễn.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân, Trưởng phòng, Phòng Đào tạo Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá, các tiêu chí dành cho nhà khoa học trẻ tài năng, kỹ sư tài năng khá sát với thực tiễn.

Bên cạnh đó, những chính sách hỗ trợ được quy định rõ ràng trong Nghị định là bước đi tích cực, phù hợp xu hướng quốc tế. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là bảo đảm viện nghiên cứu, trường đại học đủ nguồn lực để triển khai, giúp chính sách thực sự đi vào cuộc sống một cách hiệu quả.

Tại nhiều quốc gia phát triển, trường đại học, viện nghiên cứu cũng áp dụng chính sách hỗ trợ tương tự, nhưng đi kèm cơ chế khoán kinh phí minh bạch. Thông thường, họ tổ chức đấu thầu, lựa chọn dự án rồi phân bổ ngân sách để chi trả các ưu đãi.

Ở Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc hay Mỹ, nguồn kinh phí này được quản lý hiệu quả và sử dụng đúng mục đích. Tại Việt Nam, việc ban hành chính sách là cần thiết, song phải xác định rõ nguồn ngân sách để triển khai.

Nhà nước nên có cơ chế đặt hàng để đơn vị nghiên cứu khoa học - công nghệ tham gia đấu thầu hoặc nhận nhiệm vụ. Họ sẽ được phân bổ ngân sách cụ thể để chi trả chế độ ưu đãi cho nhà khoa học, kỹ sư và nhân tài. Thực tế hiện nay, phần lớn trường đại học và viện nghiên cứu hoạt động theo cơ chế tự chủ, phải tự cân đối kinh phí, nên nếu thiếu nguồn ngân sách Nhà nước thông qua đặt hàng hoặc đấu thầu, chính sách sẽ khó triển khai hiệu quả.

Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân, Trưởng phòng, Phòng đào tạo, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: NVCC

"Khi chính sách đi vào thực tiễn, tôi kỳ vọng nhiều nhà khoa học trẻ, trong đó có cả trí thức Việt Nam ở nước ngoài mạnh dạn trở về đóng góp cho nền khoa học nước nhà. Nếu trước đây họ còn e ngại vì thủ tục hành chính phức tạp, thì nay có thể yên tâm tham gia nghiên cứu, tạo ra những sản phẩm đột phá cho đất nước.

Ngoài ra, khi chính sách đi kèm với cơ chế thông thoáng hơn, quy trình giải ngân nhanh và hệ thống tiêu chí định lượng rõ ràng như trong nghị định sẽ là điều kiện thuận lợi để khoa học Việt Nam phát triển và có những chuyển biến tích cực trong 10-15 năm tới", thầy Nhân bày tỏ.

Bên cạnh những chính sách ưu đãi trên, từ ngày 1/10/2025, một số khoản thu nhập mới chính thức được miễn thuế thu nhập cá nhân theo quy định tại Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (Luật số 93/2025/QH15). Trong đó, người nộp thuế sẽ không phải nộp thu nhập cá nhân đối với thu nhập từ tiền lương, công khi thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước; Thu nhập từ quyền tác giả khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa.

Ảnh minh họa: Trường Đại học Kiên Giang.

Theo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kiên Giang, đây là bước tiến quan trọng, có thể tác động mạnh mẽ đến động lực và hành vi của đội ngũ nhà khoa học. Việc miễn thuế làm tăng giá trị thực nhận giúp họ yên tâm cống hiến mà không phải lo ngại phần thu nhập bị trừ đi. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thu nhập từ nghiên cứu khoa học vốn chưa thật sự cao so với công sức bỏ ra.

Nếu thu nhập từ quyền sở hữu trí tuệ khi nhà khoa học góp vốn thành lập doanh nghiệp khoa học và công nghệ cũng được miễn/giảm thuế trong giai đoạn đầu, sẽ tạo đòn bẩy để các nhóm nghiên cứu mạnh dạn khởi nghiệp. Đây là cách gắn kết phòng thí nghiệm - thị trường - doanh nghiệp, đưa kết quả nghiên cứu vào đời sống nhanh hơn.

Tuy nhiên, cần quy định rõ ràng về nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước để tránh trường hợp lợi dụng danh nghĩa ngân sách nhà nước để "né" thuế.

Khánh Hòa