'Mẫu ngự trời Nam' – Vở chèo ngợi ca khát vọng độc lập và tình mẹ Việt Nam

Khúc ca về một thời mở nước

Vở chèo Mẫu ngự trời Nam được xây dựng trên kịch bản của TS Khúc Minh Tuấn, chuyển thể từ tiểu thuyết Dạ khúc Quỳnh Hoa. Đây là tác phẩm được Bộ VHTTDL đặt hàng, Nhà hát chèo Việt Nam dàn dựng.

Trong không khí cả nước tưng bừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2.9, vở chèo được ra mắt như thêm bản hùng ca tái hiện trang sử vàng của dân tộc, tôn vinh công lao hiển hách của dòng họ Khúc trong buổi đầu dựng nền độc lập, tự chủ cho đất nước; đặt nền móng cho một nước Việt độc lập sau hơn một nghìn năm Bắc thuộc.

Vở chèo tái hiện trang sử vàng của dân tộc

Bên cạnh việc khắc họa hình ảnh các bậc quân vương lẫy lừng như: Khúc Thừa Dụ, Khúc Hạo... vở diễn đã dành sự tri ân và tôn vinh đặc biệt khi xây dựng hình ảnh Công chúa Quỳnh Hoa Thánh Mẫu – Khúc Thị Ngọc. Bà không chỉ là con gái Tiên chúa Khúc Thừa Dụ, mà còn là một nữ anh hùng đã hiến dâng trọn đời cho non sông đất nước.

Khúc Thị Ngọc là biểu tượng nhân văn sâu thẳm: người phụ nữ Việt Nam vừa gắn bó với đồng ruộng, sông nước, vừa gánh vác việc quốc gia, sẵn sàng hi sinh để bảo vệ thành trì non sông. Bà trở thành nhân vật trung tâm để vở diễn khai thác thông điệp: trong bất kỳ biến cố nào, tình mẹ và tình dân tộc luôn hòa làm một, nuôi dưỡng sức mạnh Việt.

Hình ảnh Công chúa Quỳnh Hoa Thánh Mẫu – Khúc Thị Ngọc - người phụ nữ Việt Nam vừa gắn bó với đồng ruộng, vừa gánh vác việc quốc gia

Đạo diễn bám chắc “chất chèo” nhưng giàu sáng tạo

Điểm nổi bật trong cách dàn dựng của đạo diễn, NSND Lê Tuấn Cường là sự bám sát đặc trưng chèo truyền thống: hệ thống làn điệu, nhịp phách, lối kể chuyện xen hài – bi, sự ước lệ cách điệu trong ngôn ngữ sân khấu. Vở diễn không sa đà vào minh họa hiện thực mà khai thác triệt để nghệ thuật ẩn dụ, ước lệ để tái hiện không khí lịch sử.

Đạo diễn cũng cho thấy sự tinh tế trong việc kết hợp mảng miếng hài hước của chèo, giúp khán giả thư giãn và gần gũi, đồng thời tạo độ cân bằng cho những cảnh bi tráng.

Bên cạnh đó, nhiều cảnh độc thoại nội tâm của Khúc Thị Ngọc (nghệ sĩ tài năng trẻ Hà Thảo thể hiện) được xử lý rất thành công. Nhân vật vừa như tự đối thoại với mình, vừa như nói cùng nhân dân, để lộ hết nỗi đau, sự lo âu, cũng như khát vọng mạnh mẽ về một nền tự chủ bền vững.

Kịch tính của vở chèo mang đến sự hấp dẫn cho khán giả

Khác với việc chú trọng các hình tượng nam nhân như đế vương thìMẫu ngự trời Nam lại thành công trong khắc họa hình tượng người phụ nữ Việt Nam kiên cường, bất khuất và sẵn sàng hi sinh vì đất nước và người thân trong gia đình. Là một người con gái nhưng Khúc Thị Ngọc không nề hà nhận nuôi Khúc Thiện và con của Trần Thị.

Bà sẵn sàng đối diện với hiểm nguy để cứu con nuôi mà không nghĩ tới bản thân. Những việc làm của Khúc Thị Ngọc không chỉ mang ý nghĩa là một người phụ nữ Việt Nam mà còn thể hiện ý nghĩa của tinh thần gắn bó, đoàn kết và quyết tâm của dòng họ Khúc tỏng công cuộc giành độc lập cho đân tộc.

Bên cạnh nhân vật trung tâm Khúc Thị Ngọc, vở diễn còn có nhân vật Trần Thị (NSƯT Kim Liên thể hiện ), một người phụ nữ không mang hào quang quý tộc, nhưng lại tỏa sáng bằng sự hi sinh thầm lặng.

Cảnh diễn để lại ấn tượng sâu sắc nhất là khi Trần Thị chấp nhận bị giặc hãm hiếp trước mặt chồng hoặc cảnh Trần Thị trao lại con cho Khúc Thị Ngọc nuôi như một sự gửi gắm niềm tin, một tình mẫu tử chuyển tiếp đã làm không ít khán giả rưng rưng lệ.

NSƯT Kim Liên vai Trần Thị đã rất thành công khi làm mới một mẫu nhân vật trong chèo truyền thống bằng lối hát - nói - khóc - cười đan xen, vừa chân thực vừa thấm đẫm chất chèo, khiến bi kịch cá nhân trở thành biểu tượng chung của người phụ nữ Việt Nam trong chiến tranh.

Ngoài NS Hà Thảo (Khúc Thị Ngọc) và NSƯT Kim Liên (Trần Thị), vở diễn còn quy tụ dàn diễn viên tài năng: NSƯT Tuấn Tài, NSƯT Tất Dũng, NSƯT Chử Long, Quang Trưởng, Xuân Chương, Văn Phương, NS Phan Hiển, NS Ngọc Anh… Mỗi nhân vật, từ Khúc Thừa Dụ, Khúc Hạo, Quách Ấn, Khúc Long… đều góp phần làm rõ bức tranh lịch sử, khẳng định công lao của dòng họ Khúc với dân tộc.

Không thể không nhắc đến ê-kíp sáng tạo: nhạc sĩ NSƯT Đào Tuấn Hải với phần âm nhạc giàu tính dân gian; họa sĩ NSND Nguyễn Đạt Tăng với thiết kế sân khấu giàu biểu tượng; NSƯT Hoài Anh biên đạo múa; NSƯT Lộc Huyền hướng dẫn võ thuật… Tất cả cùng nhau tạo nên một vở chèo vừa “giữ gốc”, vừa “bắt rễ” vào nhu cầu thẩm mỹ của công chúng hôm nay.

Khán giả hào hứng thưởng thức vở diễn

Khúc ngân dài của bản sắc Việt

NSND Minh Thu sau khi xem buổi tổng duyệt, đã xúc động chia sẻ: “Lâu lắm rồi tôi mới được xem một vở chèo hay và rất hấp dẫn đến thế. Các thế hệ nghệ sĩ, ngay cả các nghệ sĩ trẻ đã diễn xuất rất tốt. Vở diễn giữ được gốc chèo nhưng vẫn hiện đại trong cách dàn dựng, khơi dậy lòng yêu nước, lòng tự tôn dân tộc. Thông qua công lao đóng góp của một dòng họ nhưng cho thấy vai trì của người đứng đầu vô cùng quan trọng trong việc quy tụ nhân dân”.

Ý kiến này không chỉ là sự ghi nhận, mà còn là minh chứng cho thành công của Mẫu ngự trời Nam trong việc kết nối khán giả hôm nay với một loại hình sân khấu cổ truyền đó là chèo.

Các nghệ sĩ chèo của Nhà hát đầy tài năng sung sức

Có thể nói, Mẫu ngự trời Nam là một minh chứng cho khả năng bảo tồn và phát triển chèo truyền thống: giữ nguyên “chất chèo”, nhưng giàu sáng tạo trong cách khai thác đề tài lịch sử – dã sử. Đây không chỉ là một vở diễn nghệ thuật, mà còn là một khúc ngân dài khẳng định: lòng yêu nước và sức mạnh dân tộc được nuôi dưỡng từ tình mẹ, từ sự hi sinh của những con người bình dị đã hóa anh hùng trong dòng chảy lịch sử.

Trong hành trình 80 năm từ ngày độc lập, việc khán giả hôm nay xúc động trước câu chuyện về Khúc Thị Ngọc chính là lời nhắc nhở: sự trường tồn của dân tộc luôn gắn liền với tình mẫu tử, với lòng nhân ái và với khát vọng tự chủ không bao giờ tắt trong trái tim người Việt.

THÚY HIỀN