'Mắt thần' AI và hành trình từ sợ bị phạt đến văn minh giao thông

Cú hích thay đổi hành vi giao thông đô thị

Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Bình Dương, Quảng Ninh… có hàng chục nghìn “mắt thần” AI đang hoạt động 24/7, len lỏi khắp các tuyến phố, ngã tư, cao tốc. Từ những góc phố nhỏ đến đại lộ lớn, camera giao thông thông minh âm thầm làm nhiệm vụ: ghi nhận, phân tích, nhận diện từng biển số, từng hành vi, từ vượt đèn đỏ, đi sai làn, dừng đỗ tùy tiện cho đến không đội mũ bảo hiểm hay lướt điện thoại khi lái xe.

Nếu như trước đây, việc xử lý vi phạm phụ thuộc phần lớn vào cảnh sát giao thông trực tiếp trên đường thì nay công nghệ đã làm thay điều đó. Mỗi vi phạm được ghi lại sắc nét đến từng khung hình, mỗi mức phạt “nguội” trở nên khách quan, công bằng, minh bạch hơn bao giờ hết.

Camera giao thông AI hướng tới đô thị thông minh và quản trị hiện đại.

Ban đầu, không ít người dân tỏ ra khó chịu: “đi đâu cũng bị soi”, “chỉ lơ đãng chút là bị phạt”. Nhưng rồi, khi những hình ảnh vi phạm được công khai, khi thấy người khác bị xử lý còn mình thì thoát nhờ tuân thủ luật, tâm lý xã hội dần chuyển biến. Sự sợ hãi ban đầu biến thành sự tự giác, bởi “mắt thần” không chỉ phạt, mà còn giúp người ta tự soi lại chính mình. Một cú hích âm thầm nhưng mạnh mẽ, thay đổi hành vi giao thông của cả cộng đồng.

Hiệu quả của công nghệ được chứng minh rõ ràng. Chỉ sau nửa ngày thí điểm tại phố Phạm Văn Bạch (Yên Hòa, Hà Nội), hai camera AI thế hệ mới đã phát hiện 343 trường hợp không đội mũ bảo hiểm, 1.452 trường hợp vượt đèn đỏ và 3 trường hợp đi ngược chiều. Tất cả dữ liệu này được đối chiếu với hệ thống đăng ký xe, lập hồ sơ điện tử và gửi thông báo vi phạm tự động. Không cần cảnh sát phải đứng giữa ngã tư, mọi quy trình xử phạt đều được số hóa và giám sát chặt chẽ.

Ngay ngày hôm sau, tại đúng nút giao ấy, người dân đã thay đổi thấy rõ. Gần như không còn cảnh phóng nhanh vượt ẩu, ai nấy đều dừng xe đúng vạch, đội mũ bảo hiểm cẩn thận. Ông Nguyễn Văn Chiến (phường Yên Hòa, Hà Nội) thừa nhận: “Trước đó, ở đây vi phạm như cơm bữa, bây giờ ai cũng chấp hành, đơn giản vì biết “mắt thần” luôn dõi theo. Theo tôi, trong một thời gian nữa người dân sẽ tự giác và trở thành thói quen khi tham gia giao thông. Cũng giống như việc đội mũ bảo hiểm bây giờ vậy”.

Các chuyên gia giao thông cho rằng đây là bước ngoặt của công tác quản lý trật tự đô thị. Ông Khương Kim Tạo, nguyên Phó Chánh văn phòng Ủy ban ATGT Quốc gia nhận định: “Camera AI là công cụ giúp xử lý tận gốc các lỗi trực tiếp gây tai nạn như vượt đèn đỏ, chạy quá tốc độ hay đi ngược chiều. Khi hệ thống có thể nhận diện khuôn mặt, xác định đúng người vi phạm, ý thức tự giác tuân thủ luật sẽ được nâng lên một tầm mới”.

Không chỉ dừng lại ở giám sát hành vi, hệ thống camera AI còn giúp cơ quan chức năng điều hành giao thông thông minh hơn. Chia sẻ với báo chí, Thiếu tướng Đỗ Thanh Bình, Cục trưởng Cục Cảnh sát giao thông cho biết, thời gian tới sẽ lắp thêm hơn 5.000 camera trên cao tốc, quốc lộ và đường đô thị trọng điểm. AI cũng đang được “huấn luyện” để nhận diện hành vi không thắt dây an toàn, một lỗi phổ biến nhưng khó phát hiện thủ công nhằm đưa ra căn cứ xử phạt chính xác.

Nhiều bạn trẻ sau khi biết có camera AI đã chủ động lắp gương chiếu hậu để không bị phạt.

Các Trung tâm Chỉ huy giao thông hiện đại đang được thiết lập tại Bộ Công an, Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Ở đó, dữ liệu từ mọi camera, cả AI lẫn truyền thống, kể cả do người dân cung cấp sẽ được tổng hợp, phân tích và xử lý theo thời gian thực. Trung tâm này được ví như “khoa cấp cứu giao thông”, nơi mọi sự cố, tai nạn hay hành vi bất thường đều được phát hiện và phản ứng trong tích tắc.

Hiện hệ thống đã phủ trên các tuyến cao tốc trọng điểm như Nội Bài - Lào Cai, Đà Nẵng - Quảng Ngãi, TP. Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây và TP. Hồ Chí Minh - Trung Lương. AI có thể nhận diện khoảng 20 hành vi vi phạm phổ biến của cả ô tô lẫn xe máy, từ vượt tốc độ đến không chấp hành vạch kẻ đường.

Khi phát hiện vi phạm, camera AI tự động trích xuất hình ảnh bằng chứng, xác định chủ phương tiện, lập hồ sơ điện tử và gửi thông báo qua ứng dụng VNeTraffic. Toàn bộ quy trình, từ phát hiện đến xử phạt diễn ra gần như không có sự can thiệp thủ công, giảm thiểu tối đa sai sót và tiêu cực.

Khi công nghệ trở thành công cụ văn hóa

Có thể nói, việc lắp đặt camera giao thông AI không đơn thuần là giải pháp kỹ thuật, mà còn là một bước chuyển về văn hóa. Nó tác động đến cách con người ứng xử trong không gian công cộng. Khi biết mọi hành vi đều được ghi lại, người ta tự điều chỉnh: dừng đúng vạch, không chen lấn, nhường đường cho người đi bộ.

Không còn cảnh vượt đèn đỏ như trước kia.

Giống như cách mà các quốc gia phát triển đã làm từ lâu, công nghệ không chỉ là công cụ quản lý mà còn là “người thầy vô hình” dạy con người tính kỷ luật. Ở Hàn Quốc, hệ thống camera giao thông được triển khai đồng bộ từ thập niên 1990, đến nay đã trở thành “bộ não số” của đô thị. Người dân không vượt đèn đỏ, không lấn làn, không dừng xe quá vạch không phải vì sợ phạt, mà vì đã hình thành thói quen. Mọi hành vi đều được AI ghi nhận, phân tích và phản hồi tức thì, tạo ra một “văn hóa giao thông” nơi người ta tuân thủ luật như một phản xạ tự nhiên.

Như ở Singapore, quốc gia nổi tiếng về tính nghiêm minh cũng sử dụng hàng trăm nghìn camera kết nối với hệ thống phân tích dữ liệu giao thông trung tâm. Ở đó, người dân hiểu rằng mỗi hành vi vi phạm dù nhỏ đều ảnh hưởng đến cộng đồng. Chính nhờ vậy mà họ hình thành được ý thức tự giác rất cao: vứt rác đúng chỗ, dừng xe đúng vạch, đi bộ đúng lối. Công nghệ được coi như “người giám sát công bằng nhất”, và dần dần, không ai thấy nó là sự ràng buộc, mà là nền tảng của một xã hội an toàn, trật tự.

Hay tại Nhật Bản, hệ thống giám sát thông minh còn được tích hợp vào quản lý hạ tầng, cảnh báo sớm va chạm, phát hiện tình huống nguy hiểm hay hỗ trợ xe cứu thương ưu tiên luồng di chuyển. Người dân tuân thủ luật không phải vì sợ camera, mà vì tin vào giá trị cộng đồng và tính chính xác, minh bạch mà công nghệ mang lại.

Việt Nam đang đi theo hướng đó, một xã hội tự giác hơn, văn minh hơn, nơi luật lệ không còn là mệnh lệnh từ trên xuống, mà là nếp sống thường nhật của mỗi người. Khi công nghệ trở thành “bộ lọc” tự nhiên giúp con người soi lại hành vi của mình, khi sự giám sát được thay thế bằng sự tự điều chỉnh thì trật tự không còn là kết quả của cưỡng chế, mà là biểu hiện của ý thức.

Và đó mới chính là giá trị sâu xa mà “mắt thần” AI mang lại không chỉ phát hiện lỗi, mà còn giúp xã hội tiến gần hơn đến chuẩn mực văn minh: sống có trách nhiệm, hành xử có kỷ luật và tôn trọng người khác trong từng cú nhấn ga, mỗi lần qua ngã tư.

Đặc biệt, camera AI không chỉ giám sát mà còn hỗ trợ phân tích luồng phương tiện, cảnh báo ùn tắc, tai nạn hoặc sự cố trên đường. Từ đó, các trung tâm điều hành giao thông có thể đưa ra cảnh báo sớm, điều phối đèn tín hiệu hợp lý, giúp giảm kẹt xe. Một công cụ quản lý thông minh đang góp phần định hình lại hệ thống giao thông đô thị theo hướng khoa học, minh bạch và nhân văn.

Khi cơ quan chức năng áp dụng biện pháp “phạt nguội”, ban đầu nhiều người phản ứng gay gắt. Có người cho rằng bị “soi mói”, có người bức xúc vì bị gửi giấy phạt sau hàng tuần. Nhưng theo thời gian, hệ thống chứng minh được tính công bằng và hiệu quả.

Thực tế cho thấy, ở những nơi lắp camera AI, số vụ vi phạm giảm mạnh, đặc biệt là lỗi vượt đèn đỏ và đi sai làn. Người dân dần quen với việc “chạy đúng luật để không bị phạt”, rồi từ đó hình thành phản xạ “chạy đúng vì đó là điều nên làm”. Đó chính là sự chuyển hóa từ bên ngoài vào bên trong, từ cưỡng chế sang tự giác.

Câu chuyện của một tài xế Grab tại Hà nội là ví dụ. Anh tâm sự rằng: “Mỗi lần qua ngã tư có camera, tôi không còn dám phóng nhanh vượt ẩu nữa, vì biết chắc sẽ bị ghi hình. Lâu dần, ngay cả ở những nơi không có camera, tôi vẫn tự dừng đúng luật. Nó trở thành thói quen”.

Tương tự, bạn Nguyễn Mạnh Tiến, sinh viên năm 2, Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ: “Trước đây không chỉ em mà hầu hết các bạn nam trong lớp em đều đi xe không gương chiếu hậu. Chúng em coi đó là sành điệu, là thức thời. Bạn nào đi xe mà vẫn để gương chiếu hậu thì sẽ bị mọi người mỉa mai là “phèn”. Thế nhưng từ khi biết thành phố bắt đầu lắp camera AI thì chúng em lại “quay xe”, bảo nhau lắp gương vào, nếu không không có tiền mà nộp phạt đâu. Giờ đây khi bạn nào cũng lắp gương chiếu hậu thì lại chẳng ai coi việc đó là “phèn” nữa”.

Đó là thành công lớn nhất của công nghệ: không phải chỉ để phạt, mà để dạy con người sống có trách nhiệm. Dù mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai camera giao thông AI vẫn còn vướng một số lo ngại. Đầu tiên là vấn đề quyền riêng tư, liệu dữ liệu hình ảnh có bị lạm dụng, hay rò rỉ ra ngoài? Thứ hai là hạ tầng lưu trữ, xử lý dữ liệu và cơ chế chia sẻ giữa các cơ quan quản lý vẫn cần hoàn thiện.

Một chiếc xe di chuyển trên đường Lê Văn Lương chèn vạch được camera AI ghi lại.

Cũng có ý kiến cho rằng, hệ thống camera chỉ phát huy hiệu quả khi đi kèm với ý thức người dân và sự minh bạch trong xử lý. Nếu phạt nguội mà người dân khó tra cứu, hoặc phải chờ lâu mới nhận được thông báo, niềm tin sẽ giảm sút. Vì thế, cùng với công nghệ, chính quyền cần tăng cường công khai, minh bạch và xây dựng cổng thông tin tra cứu dễ sử dụng.

Nhiều chuyên gia cũng nhấn mạnh: camera AI chỉ là “con mắt”, còn “bộ não” vẫn là con người. Cần một chiến lược tổng thể để dữ liệu từ camera phục vụ quản lý đô thị thông minh, chứ không chỉ dừng lại ở việc xử phạt. Khi người dân thấy công nghệ thực sự vì lợi ích cộng đồng, giảm ùn tắc, bảo đảm an toàn, cứu người trong tai nạn họ sẽ sẵn sàng ủng hộ.

Nhìn rộng hơn, việc lắp đặt camera giao thông AI là một phần trong chiến lược chuyển đổi số quốc gia, hướng tới đô thị thông minh và quản trị hiện đại. Mỗi tấm hình ghi lại hành vi sai phạm không chỉ là căn cứ xử phạt, mà còn là “tấm gương” phản chiếu văn minh của xã hội.

Khi con người biết mình đang được quan sát, họ trở nên thận trọng hơn, đúng mực hơn. Nhưng mục tiêu cuối cùng không phải để ai cũng “sợ camera” mà để đến một lúc, khi camera tắt đi, trật tự vẫn được giữ nguyên, bởi ý thức đã thay thế nỗi sợ.

Một thành phố văn minh không chỉ là nơi có nhiều đèn LED, nhiều tuyến cao tốc hay những tòa nhà chọc trời, mà là nơi con người cư xử có kỷ luật. Khi công nghệ trở thành bạn đồng hành của ý thức, khi luật pháp được tôn trọng bằng sự tự giác chứ không phải bằng mệnh lệnh, đó mới là thành công thật sự của chuyển đổi số trong quản lý giao thông.

Camera AI không chỉ ghi lại những khoảnh khắc vi phạm, mà đang ghi lại cả sự chuyển mình của một xã hội đang học cách văn minh hơn, kỷ luật hơn, và trách nhiệm hơn trên mỗi con đường.

Phong Anh