Mật ong – dược liệu quý có thể hóa độc nếu dùng sai cách

Mật ong không chỉ là chất tạo ngọt mà là một dược liệu có tính năng mạnh, cần dùng đúng cách mới phát huy lợi ích. Mật ong thô giúp hỗ trợ tiêu hóa, làm dịu ho và bổ sung năng lượng nhẹ nhàng. Tuy nhiên, việc đun nóng quá mức hoặc kết hợp sai thực phẩm có thể làm biến đổi thành phần, tạo gánh nặng cho cơ thể. Nhận thức rõ những lưu ý này là chìa khóa để dùng mật ong một cách an toàn và thông minh.

1. Nhiệt độ ảnh hưởng đến mật ong như thế nào?

Các nghiên cứu hiện đại cho thấy việc đun nóng mật ong làm thay đổi đáng kể thành phần tự nhiên của nó.

Một nghiên cứu trên PubMed Central ghi nhận rằng khi mật ong tiếp xúc với nhiệt độ cao, nồng độ 5-HMF (5-hydroxymethylfurfural) tăng lên rõ rệt, trong khi hoạt tính chống oxy hóa giảm. Điều này đồng nghĩa mật ong mất đi giá trị dinh dưỡng và đặc tính có lợi ban đầu.

HMF được tạo ra trong quá trình đun nóng hoặc bảo quản mật ong lâu ngày. Ở mức cao, hợp chất này có thể liên quan đến stress oxy hóa và làm tăng gánh nặng chuyển hóa cho cơ thể. Nghiên cứu đăng trên BMC Chemistry cũng cho thấy sự gia tăng HMF có thể làm giảm chất lượng mật ong; tuy nhiên, bằng chứng về tác động trên người vẫn còn hạn chế.

Khi cho mật ong vào nước sôi, thức ăn nóng hoặc nấu nướng trực tiếp, các enzyme tự nhiên, chất chống oxy hóa và hợp chất thực vật có lợi bị phân hủy nhanh chóng. Kết quả là, lợi ích ban đầu suy giảm trong khi các sản phẩm phụ không mong muốn tăng lên.

Do đó, các chuyên gia khuyến nghị nên sử dụng mật ong thô, tránh đun nóng kéo dài hoặc chế biến ở nhiệt độ cao.Việc bảo vệ cấu trúc tự nhiên của mật ong giúp giữ trọn giá trị dinh dưỡng và đảm bảo cơ thể dung nạp tốt hơn.

Nên sử dụng mật ong thô, tránh đun nóng kéo dài hoặc chế biến ở nhiệt độ cao.

2. Cách sử dụng mật ong an toàn

Trong Ayurveda (y học cổ truyền Ấn Độ), mật ong được ưu tiên dùng ở dạng thô, chưa qua xử lý nhiệt để giữ nguyên các enzyme và hợp chất tự nhiên. Khi tiếp xúc với nhiệt độ cao, mật ong có thể bị biến đổi thành phần và làm giảm giá trị dinh dưỡng. Vì vậy, nếu muốn pha mật ong với chất lỏng, nên chọn nước ấm nhẹ.

Một cách đơn giản để kiểm tra là thử chạm ngón tay: Nếu bạn có thể giữ tay trong vài giây mà không bị nóng rát, nhiệt độ đó được xem là phù hợp.

Theo nguyên tắc truyền thống của Ayurveda, mật ong không nên thêm vào trà, cà phê hoặc thực phẩm đang nóng vì nhiệt có thể làm thay đổi cấu trúc mật ong. Dù các bằng chứng khoa học trên người còn hạn chế, một số nghiên cứu cho thấy việc đun nóng có thể làm tăng nồng độ HMF và giảm hoạt tính chống oxy hóa của mật ong.

Ngoài ra, ngay cả mật ong thô cũng chứa đường tự nhiên, vì vậy nên sử dụng ở mức độ vừa phải. Dùng quá nhiều có thể gây khó tiêu hoặc ảnh hưởng đến kiểm soát đường huyết ở một số người. Sử dụng lượng nhỏ, phù hợp với thể trạng và nhu cầu cá nhân sẽ giúp mật ong trở thành nguồn hỗ trợ hữu ích thay vì gây gánh nặng cho cơ thể.

Tránh dùng mật ong khi đang sốt hoặc trong các tình trạng viêm cấp.

3. Thực phẩm cần tránh kết hợp với mật ong

Trong Ayurveda, mật ong được xếp vào nhóm dược liệu có tính chất đặc biệt, vì vậy một số kết hợp được khuyến cáo tránh để hạn chế rối loạn tiêu hóa hoặc tích tụ ama (chất thải chuyển hóa):

- Những kết hợp nên thận trọng gồm mật ong với sữa nóng, cá, thịt đỏ, củ cải hoặc pha mật ong với bơ ghee hay dầu mè theo tỷ lệ ngang nhau.

- Việc dùng mật ong cùng một số loại trái cây ngọt cũng nên chú ý về lượng, vì có thể làm tăng đường huyết ở một số người nhạy cảm. Ngược lại, mật ong thô kết hợp với gừng, nghệ, quế hoặc hạt tiêu đen thường được Ayurveda sử dụng hỗ trợ giảm ho, nghẹt mũi hoặc cảm lạnh theo mùa.

-nAyurveda cũng khuyến nghị tránh dùng mật ong khi đang sốt hoặc trong các tình trạng viêm cấp. Những người bị trào ngược dạ dày, bệnh da mạn tính hoặc viêm nặng nên tham khảo ý kiến chuyên gia trước khi sử dụng.

4. Vì sao mật ong thô được ưu tiên?

Nhiều tiêu chuẩn an toàn thực phẩm trên thế giới đặt giới hạn nồng độ HMF (5-hydroxymethylfurfural) trong mật ong, nhằm ngăn ngừa các thay đổi xảy ra khi đun nóng hoặc bảo quản ở nhiệt độ cao. Mật ong được xử lý dưới khoảng 95°C vẫn có thể đáp ứng quy định, nhưng các phương pháp nấu nướng như nướng, chiên hoặc đun kéo dài có thể làm tăng HMF vượt mức mong muốn. Bảo quản mật ong lâu ngày trong môi trường ấm cũng có thể khiến HMF tích tụ dần.

Từ góc nhìn Ayurveda và phù hợp với khuyến cáo hiện đại, mật ong thô, chưa qua xử lý nhiệt vẫn là lựa chọn được ưu tiên để giữ nguyên enzyme tự nhiên và giá trị sinh học.

Theo đó, người dùng nên:

Tránh để mật ong tiếp xúc trực tiếp với nhiệt cao
Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát
Chọn mật ong nguyên chất, hữu cơ hoặc ít chế biến
Sử dụng lượng vừa phải, phù hợp tình trạng sức khỏe…

Cách dùng này giúp tối ưu lợi ích của mật ong mà không gây áp lực không cần thiết lên hệ tiêu hóa và chuyển hóa.

Lưu ý: Bài viết này chỉ nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp

DS. Hải Sơn