Mạnh ai nấy làm, hợp tác xã khó mở cửa vào EU

Những phản ánh từ thực tiễn cho thấy các HTX đang đối diện nhiều rào cản nội tại. Ở nhiều ngành, dù cùng sản xuất một loại sản phẩm, mỗi HTX lại theo đuổi cách làm riêng, áp dụng quy trình, kỹ thuật và công nghệ khác nhau. Việc thiếu một bộ tiêu chuẩn chung khiến chất lượng sản phẩm không đồng đều, khó truy xuất nguồn gốc và càng khó đáp ứng yêu cầu cao của thị trường EU về minh bạch và đồng nhất chất lượng.

Ông Đỗ Thành Nghĩ, Chủ tịch HĐQT HTX Hưng Hiệp Tiến, xã Nguyễn Việt Khái, tỉnh Cà Mau chia sẻ, ở Cà Mau mặc dù có tới 30 HTX cùng làm chả cá nhưng “số lượng đông không đồng nghĩa với sức mạnh nếu thiếu liên kết và không tạo ra chuẩn hóa trong quy trình, thương hiệu hay công nghệ.

Muốn vươn ra những thị trường lớn và giàu tiềm năng như châu Âu, các HTX không thể tiếp tục hoạt động đơn lẻ mà phải liên kết theo ngành hàng để tạo lợi thế quy mô, thống nhất quy trình và nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, bản thân HTX gần như không thể tự mình triển khai các yêu cầu này nếu thiếu sự dẫn dắt từ chính quyền địa phương, đặc biệt trong việc quy hoạch vùng nguyên liệu tập trung, thiết lập cơ chế kiểm soát chất lượng đồng bộ và hỗ trợ về vốn, công nghệ cũng như kỹ thuật.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Hoàng Ân, Chủ tịch HTX Cái Bát, xã Phú Mỹ), tỉnh Cà Mau cho rằng dù nhiều HTX đã chủ động đổi mới tư duy và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong sản xuất, chừng đó vẫn chưa đủ để bước vào các thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn cao. Ông nhấn mạnh vai trò kiến tạo của Nhà nước trong việc tái quy hoạch vùng sản xuất, xây dựng các vùng nuôi đạt chuẩn ngay từ đầu, qua đó tạo nền tảng chất lượng vững chắc để sản phẩm của HTX đủ sức cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế như EU.

Các chuyên gia quốc tế khẳng định cơ hội vào EU vẫn rộng mở nếu sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật. Chuyên gia Ai-len Michael Murphy nhấn mạnh rằng “thị trường châu Âu khó tính, nhưng hoàn toàn có thể ‘gõ cửa’ thành công nếu nhà sản xuất tuân thủ nghiêm túc các quy định về an toàn thực phẩm, nguồn gốc xuất xứ và tính bền vững”. Theo ông, những bộ tiêu chuẩn như GlobalGAP, HACCP, BRC, IFS hay EU Organic “không phải là rào chắn mà là ‘giấy thông hành’, bảo chứng cho chất lượng, từ đó tạo niềm tin với thị trường”.

Ở góc độ quản trị chuỗi giá trị, ông Hoàng Văn Tú, đại diện Tổ chức Hệ thống lương thực bền vững Ai-len, đánh giá xu hướng “chuyển đổi kép” – gồm chuyển đổi xanh và chuyển đổi số – sẽ là động lực sống còn để HTX nâng cao năng lực cạnh tranh. Khi HTX tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị, yêu cầu về minh bạch hóa dữ liệu, giám sát sản xuất, truy xuất nguồn gốc và quản trị chất lượng càng trở nên cấp thiết. Những công nghệ như nhật ký điện tử, mã QR, hệ thống giám sát môi trường, quản lý vùng nuôi hay phần mềm quản trị sản xuất không còn là lựa chọn, mà trở thành tiêu chuẩn bắt buộc nếu HTX muốn tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân nhấn mạnh rằng Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) đã mở ra “cánh cửa lịch sử”, tạo cơ hội lớn cho nông sản và sản phẩm HTX. Tuy nhiên, cơ hội chỉ trở thành hiện thực khi HTX thực sự nâng tầm năng lực cạnh tranh của mình. Bà khẳng định HTX với hàng triệu thành viên và nông dân liên kết đang mang trọng trách lớn trong việc hiện đại hóa sản xuất và chuẩn hóa chất lượng để không bị đứng ngoài cuộc chơi.

Theo bà Vân, thành công của HTX phụ thuộc vào sự phối hợp ba bên: nỗ lực tự thân của HTX trong nâng cao năng lực sản xuất và quản trị; vai trò điều phối, hỗ trợ và kết nối của Liên minh HTX Việt Nam; cùng sự hỗ trợ chính sách từ cơ quan Nhà nước, đặc biệt là chính quyền địa phương. Chỉ khi cả ba lực lượng đồng hành thì HTX mới đủ điều kiện để chuẩn hóa sản xuất, mở rộng quy mô, tiếp cận công nghệ và đạt các chứng nhận quốc tế phục vụ xuất khẩu.

Bài toán đặt ra cho HTX Việt Nam không chỉ là nâng cao năng lực đơn lẻ, mà là chuyển đổi từ tư duy sản xuất nhỏ sang tư duy chuỗi ngành hàng. Khi các HTX liên kết với nhau và liên kết với doanh nghiệp, viện nghiên cứu, cơ quan quản lý, vùng sản xuất sẽ được chuẩn hóa, chi phí chứng nhận giảm, chất lượng đồng đều hơn và thương hiệu tập thể đủ mạnh để cạnh tranh tại thị trường EU.

Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng xanh, sạch và bền vững tại châu Âu ngày càng tăng, sản phẩm HTX Việt Nam hoàn toàn có cơ hội mở rộng thị phần. Tuy nhiên, cánh cửa đó chỉ mở ra cho những HTX chấp nhận thay đổi, tuân thủ nghiêm túc tiêu chuẩn quốc tế, và đặc biệt là liên kết với nhau tạo thành sức mạnh toàn ngành.

Vân Hồng/VOV.VN