'Mang sách lên núi' lấp khoảng trống trong văn hóa đọc ở vùng cao

Niềm vui đọc sách của các em học sinh Trường PTDTNT THCS&THPT Hàm Yên.

Giữa lưng chừng núi non, nơi những con đường đèo dốc và dòng suối băng qua, có hàng trăm ngôi trường mầm non và phổ thông gánh trên vai trọng trách nuôi dưỡng trí tuệ cho hơn 500.000 học sinh Tuyên Quang. Đây là những điểm tựa tri thức của vùng đất còn nhiều khó khăn, biên giới, và một "khoảng trống" lớn đang âm thầm tồn tại: Khoảng trống văn hóa đọc.

“Talk với các nhà quản lý giáo dục” do Trung tâm Unesco Đào tạo và Phát triển Văn hóa - Giáo dục phối hợp với Sở GD&ĐT Tuyên Quang tổ chức đã mở ra một góc nhìn rộng hơn về văn hóa đọc trong trường học và xây dựng ngôi trường hạnh phúc.

Phần lớn học sinh vùng cao chỉ có sách giáo khoa làm bạn đồng hành duy nhất trên hành trình tiếp cận tri thức. Thư viện nhà trường, nếu có, thường chỉ chứa những đầu sách cũ kỹ, đơn điệu. Sách tham khảo chuyên sâu, sách kỹ năng, truyện tranh giáo dục, hay tài liệu khoa học hấp dẫn, những "cánh cửa" mở ra thế giới quan rộng lớn lại trở nên hiếm hoi.

Ông Phạm Trọng Tâm, Hiệu trưởng Trường PTDT Bán trú Tiểu học Ma Lé, xã Lũng Cú, Tuyên Quang chia sẻ một thực tế chung: dù nhà trường đã nỗ lực tổ chức Ngày hội đọc sách hay xây dựng thư viện, nhưng sự thiếu thốn về không gian đọc và đặc biệt là sự "đơn điệu đầu sách" đã cản trở nghiêm trọng việc hình thành thói quen đọc của học sinh.

Văn hóa đọc là nền tảng dẫn đến những ước mơ cho học trò.

Văn hóa đọc được ví như "chìa khóa vàng" để mở cánh cửa phát triển tư duy, nuôi dưỡng nhân cách và rèn luyện nghị lực. Tuy nhiên, tại các trường vùng cao, hành trình tìm kiếm chìa khóa ấy lại đầy rẫy chông gai: thiếu sách, thiếu không gian, thiếu người hướng dẫn. Rào cản ngôn ngữ đối với học sinh dân tộc thiểu số, sự chập chờn của Internet khiến thư viện số trở thành khái niệm xa vời, cùng với điều kiện kinh tế khó khăn khiến một cuốn sách mới trở thành món đồ xa xỉ. Tất cả những yếu tố đó đã đẩy thói quen và đam mê đọc của học sinh dần mờ nhạt.

Em Sùng Thủy Tiên, học sinh Trường Nội trú THCS&THPT Mèo Vạc, bộc bạch mong muốn được tiếp cận thêm nhiều sách đa dạng ở các lĩnh vực để được tìm hiểu nhiều kiến thức mới. Ước mơ giản dị ấy là động lực thôi thúc những trái tim thiện nguyện cùng nhau hành động.

Trong bối cảnh khó khăn bủa vây, hành trình lấp đầy "khoảng trống" tri thức ở vùng cao càng cần sự chung tay của cộng đồng. Và may mắn thay, hành trình "Mang sách lên núi" đã và đang được cộng đồng tích cực thực hiện.

Trung tâm Unesco Đào tạo và Phát triển Văn hóa - Giáo dục, phối hợp cùng dự án Trí Tuệ Việt Nam, đã biến lý thuyết giáo dục thành hành động thiết thực. Với triết lý xây dựng văn hóa đọc dựa trên ba gốc rễ: Đạo đức – Trí tuệ – Nghị lực, đơn vị này đã triển khai nhiều dự án giáo dục thiện nguyện, mang tri thức đến tận vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Từ năm 2021 đến nay, những nỗ lực ấy đã mang lại kết quả ấn tượng: hơn 110 tủ sách tinh hoa với trên 38.000 cuốn sách đã được trao tặng.

Tại Tuyên Quang, hàng nghìn học sinh tại các trường như PTDT Bán trú THCS Niêm Sơn, Đường Thượng, Tiểu học Tam Sơn… đã được tiếp cận với nguồn sách mới và được hướng dẫn những kỹ năng đọc sách cần thiết.

Tuy nhiên, việc tặng sách chỉ là bước khởi đầu. Để văn hóa đọc phát triển bền vững, cần một mô hình chuyển đổi toàn diện.

Ông Trần Việt Quân, Giám đốc Trung tâm Unesco, nhấn mạnh: Cần xây dựng "trường học hạnh phúc" gắn liền với ba gốc rễ cốt lõi đó. Trường học hạnh phúc không phải là giảm tải mà là giúp học sinh cảm nhận được niềm vui, sự tự tin, nhận thấy học tập là hữu ích, từ đó hình thành khả năng tự học, tự rèn, tự chủ.

Trong mô hình này, việc đọc sách được khuyến khích gắn chặt với trải nghiệm thực tế, từ kể chuyện, vẽ tranh minh họa, sân khấu hóa tác phẩm, đến việc đọc sách trong giờ ra chơi hay đọc sách gia đình cuối tuần. Cách tiếp cận sáng tạo này giúp văn hóa đọc được nhìn nhận như "cửa ngõ hạnh phúc", nơi học sinh nuôi dưỡng sự tò mò, mở rộng trí tuệ và bồi đắp phẩm chất nhân văn.

Và điều cốt lõi nhất, muốn học sinh hạnh phúc, trước hết thầy cô phải hạnh phúc. Một trường học hạnh phúc là môi trường an toàn, tôn trọng, thấu hiểu, nơi giáo viên vui vẻ, học sinh hứng thú và phụ huynh đồng hành.

Hiện tại, nhiều trường vùng cao Tuyên Quang đã bước đầu hình thành những mô hình nhỏ nhưng đầy sáng tạo như "cây 3 nhân cách," "góc đọc thân thiện," hay "thư viện tranh tường," thể hiện nỗ lực tự thân đáng trân trọng của giáo viên và học sinh.

Hành trình "mang sách lên núi" chưa bao giờ dễ dàng, nhưng trên những bản làng xa xôi, hình ảnh những đứa trẻ chăm chú đọc từng trang sách, những mầm tri thức đang âm thầm bén rễ, đã gieo thêm hy vọng.

Nhờ sự chung tay của nhà trường, phụ huynh và những trái tim thiện nguyện, mỗi cuốn sách không chỉ là tri thức, mà còn là một tia hy vọng về một thế hệ biết mơ ước, biết đọc, biết học và biết làm chủ tương lai tươi sáng của chính mình.

An Giang - Đức Hạnh