M&A ngược: Doanh nghiệp Việt thành 'người đi săn'

Paris Baguette gia nhập Việt Nam từ năm 2012, hiện có 10 cửa hàng tại TP.HCM, định vị phân khúc cao cấp

Trong nhiều năm, khi nhắc đến thị trường M&A tại Việt Nam, bức tranh quen thuộc là các tập đoàn nước ngoài thâu tóm doanh nghiệp nội địa. Những thương vụ như Unicharm (Nhật Bản) mua Công ty cổ phần Diana Việt Nam qua Unicharm Thái Lan, ThaiBev mua Sabeco, Mondelēz International mua Kinh Đô, hay CJ mua lại các doanh nghiệp giải trí, bán lẻ… từng khiến nhiều người lo ngại doanh nghiệp Việt dần thành “con mồi”.

Nhưng vài năm gần đây, cục diện bắt đầu thay đổi. Một số doanh nghiệp Việt Nam đã bước ra thế giới, chủ động mua lại các thương hiệu ngoại để mở rộng tầm ảnh hưởng. Xu hướng này được gọi là M&A ngược, đang cho thấy sự trưởng thành mới của khối tư nhân Việt Nam, khi họ không chỉ phòng thủ trên sân nhà, mà còn đủ năng lực “đi săn” trên sân chơi toàn cầu.

Những thương vụ gây chú ý

Logo thương hiệu bánh ngọt Hàn Quốc Paris Baguette bất ngờ xuất hiện trên fanpage tuyển dụng của Việt Thái Quốc tế (VTI Group) - “ông chủ” Highlands Coffee, Phở 24, The Coffee Bean & Tea Leaf. Động thái này ngay lập tức làm dấy lên đồn đoán rằng, VTI Group đang chuẩn bị đưa thêm một thương hiệu quốc tế về Việt Nam.

Paris Baguette gia nhập Việt Nam từ năm 2012, hiện có 10 cửa hàng tại TP.HCM, định vị phân khúc cao cấp. Nếu về tay VTI Group, thương hiệu này có thể tận dụng gần 900 cửa hàng Highlands Coffee cùng kinh nghiệm phát triển F&B của Tập đoàn để tăng tốc mở rộng.

Đây được xem là một ví dụ điển hình của xu hướng M&A ngược, khi doanh nghiệp Việt không chỉ “bán mình” cho các tập đoàn ngoại, mà ngược lại, có kế hoạch mua lại hoặc hợp tác thâu tóm các thương hiệu quốc tế.

Trước đó, thị trường từng chứng kiến những thương vụ đình đám. Điển hình, công ty mẹ của Dalat Hasfarm chi hơn 4.500 tỷ đồng thâu tóm 100% Tập đoàn Lynch (Australia), đưa hoa Việt bước vào chuỗi bán lẻ cao cấp toàn cầu, khẳng định chất lượng cạnh tranh ngang Hà Lan, Colombia.

Bên cạnh đó, FPT Software liên tục “săn” công ty công nghệ ở Nhật Bản, Mỹ, châu Âu, giúp doanh nghiệp này không chỉ gia tăng thị phần, mà còn sở hữu công nghệ, nhân lực và chuẩn quản trị quốc tế. Hiện doanh thu toàn cầu của doanh nghiệp chiếm hơn 60%.

Masan Group không chỉ mạnh trong nước, còn mở rộng ra quốc tế thông qua mảng khai khoáng và công nghệ vật liệu. Thương vụ mua lại nền tảng kinh doanh vonfram của H.C. Starck (Đức) giúp Masan Group có mặt ở châu Âu, Bắc Mỹ, Trung Quốc, thậm chí còn đầu tư vào công nghệ pin sạc nhanh tại Anh.

Trong bối cảnh thị trường F&B, bán lẻ, công nghệ ngày càng cạnh tranh khốc liệt, việc M&A ngược có thể trở thành chiến lược quan trọng để doanh nghiệp Việt vừa đa dạng hóa hệ sinh thái, vừa nhanh chóng nâng chuẩn vận hành theo tiêu chuẩn quốc tế.

Nếu thương vụ giữa Paris Baguette và VTI Group chính thức thành hiện thực, đó sẽ là một “mảnh ghép” quan trọng tiếp tục củng cố xu hướng M&A ngược, nơi doanh nghiệp Việt Nam trở thành “kẻ đi săn” trong cuộc chơi toàn cầu.

Dù chưa hoàn tất thương vụ đình đám nào, nhưng Trung Nguyên Legend đã nhiều lần công bố kế hoạch mua lại các thương hiệu cà phê tại Mỹ và châu Âu. Với tầm nhìn cà phê là năng lượng của nền kinh tế tri thức, doanh nghiệp này muốn không chỉ bán cà phê Việt Nam, mà còn sở hữu thương hiệu bản địa để tăng sức cạnh tranh trên sân chơi toàn cầu.

Trong hơn một thập kỷ qua, nhiều tập đoàn lớn của Việt Nam đã thực hiện các thương vụ M&A quan trọng, góp phần mở rộng quy mô, nâng cao năng lực cạnh tranh và gia nhập sâu hơn chuỗi giá trị toàn cầu. Điển hình là năm 2019, Sài Gòn Co.op đạt thỏa thuận tiếp quản toàn bộ hệ thống bán lẻ Auchan tại Việt Nam, trị giá khoảng 150 triệu USD. 18 siêu thị Auchan được đổi tên thành Co.opmart, Co.opXtra và Finelife, đồng thời toàn bộ nhân sự và hàng hóa được chuyển giao liền mạch.

VinFast ký kết hợp tác chiến lược với General Motors, tiếp quản toàn bộ hệ thống đại lý Chevrolet và nhà máy của GM tại Hà Nội vào năm 2018. Thương vụ giúp VinFast trở thành nhà phân phối độc quyền Chevrolet tại Việt Nam và khởi động sản xuất dòng xe cỡ nhỏ.

TH Milk chi hơn 52 triệu USD mua lại Nhà máy Đường Tate & Lyle tại Nghệ An thông qua đấu giá quốc tế, đánh dấu thương vụ M&A có yếu tố ngoại lớn trên thị trường thực phẩm.

Năm 2021, Bamboo Capital và BCG Financial mua lại 80,64% cổ phần Công ty Bảo hiểm AAA từ Tập đoàn IAG (Australia), với giá trị khoảng 36 triệu USD. Thương vụ giúp BCG mở rộng sang lĩnh vực tài chính - bảo hiểm.

Cuối năm 2021, THACO chính thức sở hữu E-Mart Việt Nam. Đến năm 2022, chuỗi này khai trương thêm hai đại siêu thị tại TP.HCM, đặt mục tiêu đạt 20 siêu thị và doanh thu 1 tỷ USD vào năm 2026.

Vinamilk nâng tỷ lệ sở hữu tại Driftwood Dairy (California, Mỹ) từ 70% lên 100% với vốn đầu tư tổng cộng 10 triệu USD. Driftwood chuyên sản xuất sữa, nước ép và đồ ăn nhẹ, phân phối tại California và xuất khẩu.

Các thương vụ trên không chỉ cho thấy sức mạnh tài chính và tầm nhìn chiến lược của doanh nghiệp Việt, mà còn góp phần khẳng định vị thế Việt Nam trong bản đồ M&A khu vực và toàn cầu.

Động lực của cuộc “đảo chiều”

Sự nổi lên của “M&A ngược” bắt nguồn từ nhiều yếu tố.

Thứ nhất, năng lực tài chính của doanh nghiệp Việt được củng cố. Sau nhiều năm tích lũy vốn, niêm yết cổ phiếu, mở rộng kênh huy động trái phiếu, nhiều tập đoàn tư nhân Việt Nam đã có tiềm lực tài chính mạnh hơn đáng kể.

Thứ hai, áp lực cạnh tranh nội địa ngày càng gay gắt. Sân chơi 100 triệu dân đã không còn là đủ, muốn duy trì tốc độ tăng trưởng, doanh nghiệp Việt phải tìm thị trường mới, kênh phân phối mới và lợi thế mới.

Thứ ba, khát vọng vươn tầm quốc tế. Thế hệ doanh nhân Việt đang trưởng thành cùng hội nhập, mang trong mình tư duy toàn cầu hóa, không chỉ bán sản phẩm ra nước ngoài, mà còn mua lại công ty ngoại để nhanh chóng có thương hiệu, công nghệ, mạng lưới phân phối.

Theo ông Mai Hữu Tín, Chủ tịch HĐQT U&I, trong bối cảnh thế giới đang tái định hình chuỗi cung ứng và các rào cản thương mại thế hệ mới như ESG ngày càng khắt khe, câu hỏi lớn đặt ra là, doanh nghiệp Việt sẽ chỉ tham gia hay đủ sức trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu? Với nhiều tập đoàn, M&A chính là con đường ngắn nhất.

Điểm chung của các thương vụ “ngược chiều” không đơn thuần là mở rộng quy mô, mà còn mang tính chiến lược dài hạn. Thay vì mất nhiều năm dựng kênh phân phối, doanh nghiệp Việt chọn thâu tóm thương hiệu ngoại đã có sẵn mạng lưới, vừa tiết kiệm chi phí, vừa tăng tốc thâm nhập.

Theo đó, FPT hay Viettel mua công ty nước ngoài không chỉ để mở rộng thị trường, mà còn để “nhập khẩu” công nghệ, nhân lực chất lượng cao, nâng cấp R&D. Dalat Hasfarm đi theo hướng khác, mua doanh nghiệp Australia để gắn thêm uy tín quốc tế hóa cho thương hiệu hoa Việt.

Song, “đi săn” không hề dễ. Hậu M&A luôn là bài toán hóc búa. Từ việc tích hợp văn hóa, hệ thống quản trị cho đến chiến lược phát triển, nhiều doanh nghiệp Việt còn thiếu kinh nghiệm. Áp lực vốn, nợ vay, khác biệt pháp lý giữa các thị trường… đều tiềm ẩn rủi ro có thể làm “lệch tay lái”.

Thậm chí, câu hỏi giữ nguyên thương hiệu ngoại hay “Việt hóa” cũng khiến không ít lãnh đạo doanh nghiệp phải cân nhắc thận trọng. Và ngay cả khi nắm trong tay một thương hiệu quốc tế, doanh nghiệp Việt vẫn phải đối đầu trực diện với những tập đoàn đa quốc gia sừng sỏ.

Trong bối cảnh các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA, RCEP mở ra sân chơi toàn cầu, M&A ngược không chỉ là xu hướng, mà còn là cánh cửa tất yếu. Thị trường trong nước sớm muộn cũng sẽ chật chội, “đi săn” ngoài biên giới chính là con đường để doanh nghiệp Việt hóa thân thành tập đoàn khu vực, thậm chí vươn ra toàn cầu.

Nếu một thập kỷ trước, dư luận thường đặt câu hỏi “Doanh nghiệp ngoại nào sẽ mua lại công ty Việt nào?”, thì câu hỏi đang đổi chiều thành “Doanh nghiệp Việt nào sẽ là kẻ đi săn tiếp theo?”. M&A ngược là minh chứng cho sự trưởng thành của khu vực tư nhân Việt Nam, không còn thủ vai phòng thủ, mà đã bước ra sân chơi tấn công, ghi dấu trên bản đồ kinh doanh toàn cầu.

Khi nền kinh tế tăng trưởng nhanh, thị trường tiêu dùng lớn, dân số vàng, cùng sự kích hoạt chính sách từ Chính phủ, những yếu tố này đang tiếp sức cho doanh nghiệp Việt tự tin bước vào cuộc chơi mới, nơi họ không chỉ giữ thế “người tham gia”, mà còn dần trở thành “người dẫn dắt”.

Anh Hoa