M&A: 'Cuộc chơi đỉnh cao trí tuệ' giúp doanh nghiệp Việt bứt phá

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu rộng, hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp (M&A) không chỉ là công cụ tài chính mà đã trở thành một chiến lược sống còn để doanh nghiệp thích ứng, phục hồi và bứt phá.

Tại Hội nghị Vietnam M&A Summit 2025 vừa diễn ra với chủ đề “Tăng trưởng – Tái cấu trúc – Chuyển mình: Hành trình mới cho doanh nghiệp Việt”; Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đình Thiên đã khẳng định M&A là “cuộc chơi đỉnh cao trí tuệ”, một chiến lược giúp Việt Nam đổi mới, vươn lên và khẳng định vị thế trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động.

Khi các chính sách thuế quan từ Mỹ làm rung chuyển chuỗi cung ứng quốc tế, M&A đang nổi lên như một công cụ quan trọng để doanh nghiệp Việt tái cấu trúc, tối ưu hóa nguồn lực và tận dụng cơ hội trong giai đoạn nhiều thách thức hiện nay.

Các chuyên gia chung nhận định rằng M&A dần trở thành một xu thế tất yếu trong quá trình phát triển của nền kinh tế. Ảnh: DP

Động lực đổi mới để phát triển

Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ, nhấn mạnh: “Việc mua bán – sáp nhập doanh nghiệp là xu thế tất yếu trong quá trình phát triển kinh tế.”

Theo ông, M&A không chỉ là một giao dịch tài chính, mà còn là cách để doanh nghiệp tái cơ cấu, tiếp cận công nghệ mới và mở rộng thị trường.

Đặc biệt với thế hệ sinh năm 1980 - 1990, việc xây dựng rồi bán doanh nghiệp với giá trị cao đã trở thành niềm tự hào, tương tự như cách Israel biến các thương vụ M&A công nghệ thành biểu tượng thành công quốc gia.

Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đình Thiên cho rằng M&A là một phần trong “cuộc chơi đỉnh cao trí tuệ” của kinh tế thị trường. Ông cũng đồng quan điểm khi đánh giá về Israel là nơi mà khởi nghiệp và M&A tạo thành một chu trình sáng tạo liên tục.

Ông Thiên kỳ vọng Việt Nam có thể học hỏi mô hình này, biến M&A thành động lực để khối doanh nghiệp tư nhân dẫn dắt tăng trưởng, qua đó giúp đất nước “bay lên” như các quốc gia khởi nghiệp hàng đầu.

Đặc biệt, Nghị quyết 68 của Đảng cũng nhấn mạnh vai trò trung tâm của khu vực kinh tế tư nhân như động lực quan trọng nhất.

Ông Thiên cho rằng Việt Nam đang bước vào giai đoạn “thoát khỏi chính bản thân mình”, khi cơ chế dần được nới lỏng để trao quyền cho doanh nghiệp tư nhân.

Trong bối cảnh đó, M&A không chỉ giúp tối ưu hóa giá trị doanh nghiệp mà còn góp phần kiến tạo nên một nền kinh tế thị trường hiện đại, sáng tạo và đủ sức cạnh tranh toàn cầu.

Lưu ý gì trong một thương vụ M&A?

Để một thương vụ M&A đi đến thành công, sự chuẩn bị kỹ lưỡng là yếu tố sống còn. Bà Vũ Thị Phương Anh, Giám đốc tư vấn thương vụ tài chính tại PwC Vietnam, nêu rõ ba yếu tố cốt lõi cần đặc biệt quan tâm.

Trước hết là chiến lược rõ ràng. “Phải hiểu được khi làm M&A thì chúng ta mong muốn điều gì từ thương vụ này,” bà Phương Anh chia sẻ.

Việc xác định mục tiêu cụ thể sẽ giúp doanh nghiệp biết mình cần gọi vốn, tìm đối tác chiến lược, hay chia sẻ kinh nghiệm và định hướng kinh doanh.

Tiếp theo, định giá hợp lý là điều kiện tiên quyết, xác định giá trị hợp lý để làm cơ sở trao đổi, thỏa thuận với nhà đầu tư một cách chủ động.

Nếu mức giá không phản ánh đúng tiềm năng, nhà đầu tư có thể do dự, thậm chí khiến thương vụ đổ vỡ. Trong trường hợp này, việc thuê bên định giá độc lập là cần thiết để đảm bảo khách quan và thu hẹp khoảng cách kỳ vọng giữa hai bên.

Cuối cùng, cấu trúc thương vụ cần phù hợp với mục tiêu dài hạn và thực trạng doanh nghiệp.

Bà Phương Anh lý giải rằng cấu trúc này phải đảm bảo quyền lợi cho bên bán, ví dụ như quyền kiểm soát hoặc gìn giữ “DNA” cốt lõi của doanh nghiệp.

Với các doanh nghiệp có chế độ “hai sổ sách” – một thực tế phổ biến tại Việt Nam, bà đề xuất một số giải pháp như chuyển giao tài sản hoặc thành lập doanh nghiệp mới, giữ lại giá trị thực mà không mang theo rủi ro pháp lý.

Dù mang lại nhiều cơ hội, M&A cũng ẩn chứa không ít rủi ro. Bà Phương Anh cảnh báo ba “cạm bẫy” lớn thường gặp.

Đầu tiên là kỳ vọng giá không thực tế. Khi bên mua đề xuất mức giá quá thấp so với kỳ vọng, bên bán dễ mất động lực theo đuổi thương vụ.

Thứ hai là việc thẩm định tài chính không kỹ. Nếu bên mua phát hiện các vấn đề nghiêm trọng trong quá trình kiểm tra, họ có thể rút lui. Do đó, doanh nghiệp cần chủ động rà soát sổ sách từ trước, không phải để “làm đẹp” con số mà để “khoe” điểm mạnh, đồng thời khắc phục các tồn tại.

Cuối cùng, một cấu trúc thương vụ không phù hợp có thể dẫn đến rủi ro dài hạn. Bà Phương Anh đặc biệt lưu ý rằng nếu thiếu các điều khoản bảo vệ như quyền kiểm soát hoặc lộ trình thoái vốn rõ ràng, thương vụ có thể trở nên bấp bênh.

Bổ sung thêm góc nhìn về rủi ro có thể xảy ra, Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên cũng nhấn mạnh nguy cơ M&A bị lợi dụng như một công cụ thao túng tài chính.

Ông viện dẫn Luật Chứng khoán 2019 đã thiết kế các quy định nhằm ngăn chặn hiện tượng này, đặc biệt trên các sàn như UpCOM hoặc HNX. Theo ông, Hiệp hội M&A cần đóng vai trò giám sát, bảo đảm rằng các thương vụ được thực hiện vì mục tiêu tái cơ cấu và phát triển nền kinh tế.

Dũng Phạm