Khoa học lý giải hiện tượng giun ùn ùn bò lên mặt đất rồi chết khô

Hàng nghìn con giun đất bất ngờ bò lên vỉa hè, nằm cuộn thành từng mảng rồi chết khô ở khu đô thị (phường Cẩm Thành, tỉnh Quảng Ngãi). Ảnh: Nguyễn Ngọc/ Tiền Phong.

Mới đây, người dân xã Phú Trạch (Quảng Trị) bất ngờ chứng kiến hàng loạt giun đất bò lên mặt đường rồi chết khô. Trước đó, ngày 14/11, cư dân một khu đô thị tại phường Cẩm Thành (Quảng Ngãi) cũng kinh hãi khi phát hiện hàng nghìn con giun tràn lên vỉa hè, chết la liệt. Chỉ một tuần sau, người dân phường Trảng Dài (Đồng Nai) lại tiếp tục đối mặt với hiện tượng tương tự khi hàng nghìn con giun xuất hiện dày đặc trên đường bê tông.

Hiện tượng giun “bò lên hàng loạt” không chỉ xuất hiện ở Việt Nam, mà còn được ghi nhận tại nhiều quốc gia khác trên thế giới, thường gặp nhất trong mùa mưa.

Sau trận lũ lụt khiến hàng trăm người mất nhà cửa vào tháng 5/2015, nhân viên tại Công viên Eisenhower State Park (Mỹ) phát hiện nhiều cụm giun nằm rải rác dọc theo con đường chạy qua khu vực. Hơn 30 đống giun nằm co mình, chết trên mặt nhựa khiến nhiều người đi đường rùng mình.

Nhiều giả thuyết cho rằng giun đất bò lên mặt đất khi trời mưa để thuận lợi cho quá trình hô hấp. Ảnh: Shutterstock.

Nhưng việc “tự kết liễu” đó rốt cuộc có lợi ích gì? Đằng sau hiện tượng tưởng chừng ghê rợn đó, các nhà khoa học đưa ra nhiều giả thuyết để giải thích vì sao giun đất lại bò lên mặt đất.

Theo Teri Balser, Phó giáo sư ngành sinh thái đất và hệ sinh thái, Đại học Wisconsin-Madison, lời giải nằm ở cách giun hô hấp. Chúng thở qua da, oxy từ không khí hoặc nước đi trực tiếp qua lớp biểu bì mỏng vào hệ mạch.

Bình thường, đất có sự cân bằng giữa nước và không khí, với khoảng một nửa thể tích lỗ rỗng chứa oxy. Nhờ vậy, quá trình khuếch tán oxy diễn ra dễ dàng, giúp đất luôn ở trạng thái hiếu khí. Mọi thứ thay đổi khi mưa xuống. Nước tràn vào các khoảng trống và đường hầm dưới đất, khiến tốc độ khuếch tán oxy giảm xuống khoảng 1.000 lần so với trong không khí và tăng lượng CO2.

“Khi đất úng nước, giun không thể lấy đủ oxy, nên chúng phải bò lên mặt đất để thở”, Balser giải thích. Nói cách khác, trồi lên vẫn tốt hơn “ngạt” dưới lòng đất.

Không chỉ nhạy với carbon dioxide, giun đất còn dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường có độ pH thấp, tức mang tính axit. Khi lượng carbon dioxide trong nước tăng, nước sẽ chua hơn. Nước trong đất vì vậy cũng có thể mang pH thấp tương tự. Theo các chuyên gia, khi mưa lớn khiến nước chua thấm vào các đường hầm, giun sẽ rời khỏi tổ để tránh môi trường bất lợi cho cơ thể.

Điều khó hiểu là tại sao khi đất khô trở lại, chúng không chui xuống như lúc đầu. PGS Balser cho rằng một khi đã rời khỏi hang, giun dễ mất phương hướng. Ánh sáng, xe cộ hay bước chân con người khiến chúng rối loạn định vị. Chúng cố gắng tìm nơi an toàn, nhưng đôi khi không kịp trở lại trước khi hang khô lại, trông chẳng khác nào “tự kết liễu” mà không hề chủ ý.

Đống giun được tìm thấy ở Công viên Eisenhower State Park. Ảnh: Texas Parks and Wildlife.

Một lý giải khác, theo Viện Khoa học Sức khỏe Môi trường Quốc gia Mỹ, là giun bò lên để di cư. Khi đất ẩm sau mưa, bề mặt của đường nhựa với các đặc trình trơn, lán, lại giúp chúng đi xa và nhanh hơn so với đào bới trong đất. Những con nằm trên vỉa hè thực chất có thể chỉ đang tìm đường sang một khoảng đất mới gần đó.

Một số loài giun cũng bò lên mặt đất để giao phối, nhưng đây chỉ là hành vi của một số rất ít trong hơn 4.400 loài giun đã được ghi nhận, theo BBC News. Phần lớn các loài khác không cần phải xuất hiện trên bề mặt để sinh sản, vì vậy giao phối không phải là lý do chính khiến chúng trồi lên hàng loạt sau những trận mưa.

Một lời giải thích khác liên quan tới rung động của hạt mưa trên bề mặt đất, có thể giống với tiếng kẻ săn mồi, chẳng hạn như chuột chũi. Giun thường ngoi lên để tránh chuột chũi đào hầm săn mồi.

“Những giọt mưa có thể tạo ra rung động tương tự như tiếng chuột chũi đào dưới đất. Giun có xu hướng bò ngược lên để tránh rung động của kẻ săn mồi, và chúng có thể phản ứng tương tự khi trời mưa”, Giáo sư Josef Gorres, khoa Khoa học Đất và Cây trồng Đại học Vermont, cho biết.

Con người cũng lợi dụng phản xạ này. Để dụ giun lên làm mồi câu, người ta thường dùng một thanh sắt hoặc lưỡi cưa cọ vào cọc gỗ, tạo ra rung động khiến giun bò lên mặt đất.

Dù cảnh giun bò thành từng đám trên mặt đất khiến nhiều người rùng mình, sự xuất hiện của chúng lại là tín hiệu tích cực. Giun đất không mang độc, không cắn và cũng không truyền bệnh nguy hiểm.

Theo Đại học Illinois, sự có mặt của giun thường chứng tỏ đất khỏe. Việc chúng đào xới và len lỏi trong đất giúp tăng khả năng giữ nước, cải thiện quá trình lọc tự nhiên, tạo lối cho rễ cây đâm sâu, đảo trộn các lớp đất và kích hoạt hoạt động của vi sinh vật, giúp cây hấp thụ dinh dưỡng tốt hơn.

Kỳ Duyên