Lý giải vì sao đi xe điện dễ bị say nặng hơn xe xăng?

Các chuyên gia cho biết mọi người có thể dễ bị say xe hơn khi đi xe điện. Ảnh: Getty Images

Xe điện (EV) đang ngày càng phổ biến nhờ khả năng vận hành êm ái, ít tiếng ồn và thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, trái với suy nghĩ thông thường rằng xe điện sẽ giúp người ngồi cảm thấy dễ chịu hơn, một số nghiên cứu khoa học gần đây lại cho thấy xe điện có thể khiến nhiều người bị say xe nặng hơn.

Sự “êm ái” phản tác dụng

Một trong những đặc điểm nổi bật của xe điện là khả năng vận hành mượt mà và yên tĩnh hơn nhiều so với xe chạy bằng động cơ đốt trong. Không còn tiếng gầm gừ của động cơ hay rung lắc từ máy móc, xe điện mang lại cảm giác di chuyển nhẹ nhàng, dường như lý tưởng cho người dễ bị say xe. Nhưng chính sự êm ái đó lại có thể khiến hệ thần kinh của hành khách khó xử lý hơn.

Say xe xảy ra khi có sự xung đột giữa cảm nhận thị giác và cảm giác chuyển động mà hệ tiền đình (trong tai trong) tiếp nhận. Khi lái xe, người điều khiển có thể dự đoán và điều khiển các chuyển động của xe qua việc nhấn ga, phanh, đánh lái… Họ “biết trước” điều gì sẽ xảy ra, nên ít khi bị say. Trong khi đó, hành khách chỉ là người thụ động tiếp nhận chuyển động và rất dễ gặp tình trạng lệch pha giữa cảm nhận và thực tế – nguyên nhân chính dẫn đến say xe.

Xe điện đang dần thay thế xe truyền thống trong nhiều đô thị hiện đại nhờ tính năng vận hành êm ái, thân thiện với môi trường. Nhưng kéo theo đó là một vấn đề sức khỏe với hành khách: say xe.

Xe điện làm trầm trọng thêm hiện tượng này vì thiếu đi các tín hiệu vốn quen thuộc với bộ não. Không có tiếng động cơ để báo hiệu xe đang tăng tốc, không có độ rung hay thay đổi âm thanh để cảnh báo xe sắp dừng lại. Hành khách gần như không có dấu hiệu nhận biết để “chuẩn bị” cho những thay đổi về chuyển động.

Não bộ cần thời gian để thích nghi

Theo ông William Emond, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Công nghệ Belfort-Montbéliard (Pháp), xe điện tạo ra một “môi trường chuyển động mới” mà bộ não chưa kịp làm quen.

“Nếu chúng ta quen với việc đi xe chạy xăng hoặc dầu, não bộ đã học cách hiểu chuyển động qua các dấu hiệu như tiếng máy, rung động, mô-men xoắn… Nhưng xe điện không cung cấp các tín hiệu này, khiến bộ não khó ước lượng chính xác chuyển động”, ông Emond giải thích trên The Guardian.

Hai nghiên cứu khác cũng củng cố nhận định này. Một nghiên cứu năm 2020 chỉ ra rằng sự yên tĩnh quá mức của xe điện làm tăng tỉ lệ say xe ở hành khách. Một nghiên cứu khác năm 2024 thì chỉ ra mối liên hệ giữa độ rung ghế ngồi và cảm giác buồn nôn khi di chuyển trên xe điện.

Hệ thống phanh tái tạo cũng là “thủ phạm”

Một yếu tố quan trọng khác góp phần gây say xe là hệ thống phanh tái tạo năng lượng – đặc trưng của hầu hết các mẫu xe điện hiện nay. Khi người lái nhả chân ga, xe sẽ tự động giảm tốc để thu hồi năng lượng về pin, thay vì “trôi” một quãng rồi mới phanh như xe chạy xăng. Điều này tạo ra một kiểu giảm tốc liên tục, nhẹ nhưng kéo dài, khiến hành khách càng khó thích nghi.

Điều đáng nói là cảm giác này trái ngược với những gì mà phần lớn chúng ta đã quen từ trước tới nay. Trên xe động cơ đốt trong, sau một pha tăng tốc thường là khoảng thời gian xe chạy tự do, rồi mới đến giai đoạn giảm tốc. Còn với xe điện, giai đoạn “chuyển tiếp” đó gần như không tồn tại – xe hãm lại ngay khi nhả ga. Điều này khiến người ngồi cảm thấy như đang bị “kéo lùi”, dù tốc độ xe không giảm đột ngột, dẫn đến cảm giác khó chịu và dễ say.

Xe điện mang lại những trải nghiệm trái ngược với những gì mà phần lớn chúng ta đã quen từ trước tới nay, dẫn đến cảm giác khó chịu và dễ bị say.

Học cách thích nghi

Xe điện đang mở ra một kỷ nguyên mới trong giao thông, nhưng cũng đồng thời đặt ra những thách thức mới đối với sức khỏe của hành khách.

Liệu mọi người có thể thích nghi với xe điện để hiện tượng say xe giảm đi trong tương lai? Câu trả lời vẫn đang bỏ ngỏ. Có khả năng, khi xe điện trở thành phương tiện phổ biến, mọi người sẽ dần làm quen với những đặc trưng chuyển động mới mà chúng mang lại. Trẻ em sinh ra trong thời đại xe điện, chưa từng đi xe động cơ đốt trong, có thể sẽ ít bị say hơn vì bộ não của các em thích nghi ngay từ đầu.

Tuy nhiên, cũng có khả năng một bộ phận lớn dân số trong tương lai vẫn dễ bị say xe hơn khi đi xe điện so với thời xe chạy xăng. Điều đó phụ thuộc vào nhiều yếu tố, từ cơ chế thần kinh cá nhân, tần suất tiếp xúc với xe điện cho đến việc các hãng sản xuất có thay đổi thiết kế để giúp người ngồi cảm thấy thoải mái hơn hay không.

Lời khuyên cho người hay say xe

Nếu bạn là người dễ bị say xe, đặc biệt khi đi xe điện, có thể thử một số biện pháp sau:

• Ngồi ở hàng ghế trước hoặc giữa xe – nơi ít dao động nhất.
• Nhìn thẳng về phía trước thay vì nhìn sang hai bên hoặc vào màn hình điện thoại.
• Tránh đọc sách hoặc dùng thiết bị điện tử khi xe đang di chuyển.
• Mở cửa sổ hoặc bật điều hòa nhẹ để thông thoáng không khí.
• Dùng thuốc chống say xe nếu cần thiết, theo chỉ định của bác sĩ.

Hồng Nhung