Lý do khiến sầu riêng có thể nhiễm Cadimi, chất vàng O

Chưa đầy 3 năm, sầu riêng trở thành một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực, lớn nhất trong các mặt hàng rau quả của Việt Nam, mang về hơn 3,2 tỷ USD trong năm 2024. Ảnh: Hoàng Giám.

Tại Hội thảo "Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng" do Báo Tiền Phong tổ chức ngày 10/6, Tổng giám đốc Vinacam Vũ Duy Hải đánh giá sầu riêng từng được kỳ vọng là mặt hàng mũi nhọn; nếu xuất khẩu đạt kỳ vọng có thể góp đến 1,6% GDP của Việt Nam.

Tuy nhiên, mục tiêu đạt kim ngạch 3,7 tỷ USD xuất khẩu sầu riêng năm 2025 gặp thách thức nghiêm trọng, khi nhiều lô hàng bị Trung Quốc trả về do tồn dư Cadimi và vàng O vượt ngưỡng.

Nguyên nhân sầu riêng nhiễm Cadimi, vàng O

Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cho biết sau nghị định thư về xuất khẩu sầu riêng với Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam đã tăng mạnh.

Năm 2023, giá trị xuất khẩu đạt trên 2 tỷ USD, năm 2024 hơn 3,2 tỷ USD, chiếm 45% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành rau quả. Đối mặt với sự tăng trưởng quá "nóng", Bộ NN&MT đã cảnh báo về nguy cơ, rủi ro.

Về việc Trung Quốc cảnh báo dư lượng Cadimi vượt ngưỡng trong sầu riêng Việt Nam, ông Hiếu cho hay khi Việt Nam nhận được thông báo đầu tiên vào tháng 3/2024, Cục đã tiến hành nhiều cuộc điều tra chuyên sâu, trong đó phát hiện một số vùng có dư lượng Cadimi cao.

Gần đây, Cục đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm Cadimi, bao gồm yếu tố tự nhiên về thổ nhưỡng, đất; nhiều vùng canh tác không được "nghỉ ngơi". Bên cạnh đó còn có nguyên nhân chủ quan là thói quen người dân sử dụng phân bón nhiều hơn khuyến cáo.

Về vàng O, Trung Quốc bổ sung các quy định là do phát hiện trên sầu riêng của Thái Lan. Chất này thường được sử dụng sau thu hoạch. Vì thế, để đề phòng nguy cơ từ tất cả quốc gia nên Trung Quốc áp dụng chung cho cả Việt Nam.

Ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật. Ảnh: BTC.

Phân tích chi tiết hơn, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng thư ký Hiệp hội rau quả Việt Nam cho rằng vấn đề tồn dư chất cấm vàng O - một loại hóa chất nhuộm công nghiệp dùng để tạo màu vàng đẹp cho vỏ sầu riêng, thúc trái chín đều - cho thấy những lỗ hổng trong khâu sơ chế, bảo quản sau thu hoạch.

Còn nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nhiễm Cadimi là do sự tích tụ kim loại nặng trong đất, chủ yếu có thể xuất phát từ việc lạm dụng phân bón hóa học, đặc biệt là các loại phân bón có gốc lân (như DAP) trong một thời gian dài. Quá trình canh tác chạy theo năng suất, thiếu kiểm soát đầu vào đã vô tình đưa chất độc vào chuỗi sản xuất.

Tuy nhiên, từ phía cơ quan quản lý, ông Hiếu cho rằng việc đổ lỗi hoàn toàn cho việc sử dụng phân DAP là chưa chính xác, vì việc sử dụng DAP ở phía Nam tương đối nhiều và được sử dụng trên nhiều loại cây khác, không riêng gì sầu riêng. Thêm vào đó, sự thay đổi PH trong đất cũng ảnh hưởng nhiều đến sự hòa tan Cadimi, đặc biệt là khi nước rút, PH giảm đúng vào vụ ra trái thì dư lượng Cadimi cũng sẽ cao hơn.

"Hiện nay, số lượng nhập khẩu và sử dụng DAP Hàn Quốc chiếm 4%/tổng lượng DAP sử dụng tại Việt Nam. Việc khuyến khích sử dụng quá nhiều phân thô và hữu cơ có thực sự chính xác hay không? Trong hàng trăm mẫu kiểm tra phân bón tại miền Tây hiện nay, chúng tôi rất ngạc nhiên khi phân bón hữu cơ chứa nhiều Cadimi hơn các phân bón vô cơ khác", ông Hiếu nói thêm.

Mặt khác, ông cho rằng phân hữu cơ cũng có thể sử dụng nhiều nguyên liệu như bùn thải hoặc các chất khác, nếu sử dụng nhiều thì kim loại nặng có thể còn tồn đọng và trở thành dư lượng.

Trong bối cảnh này, ông Đinh Đức Hiệp, đại diện Văn phòng SPS Việt Nam, cho biết đơn vị đã nhận được thông báo nhiều sản phẩm nhiễm Cadimi vượt ngưỡng cho phép, ngoài sầu riêng thì còn cảnh báo trên ớt, quả măng cụt, chôm chôm. Riêng với sản phẩm sầu riêng, ngoài cảnh báo từ Trung Quốc, Việt Nam cũng đã nhận được cảnh báo từ EU.

Thiếu chợ đầu mối, trung tâm kiểm định

Bà Nguyễn Thị Thành Thực - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc CTCP Công nghệ phần mềm Auto Agri - cho biết từ cách đây 4 năm, đơn vị này cùng với Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk đã đề xuất với ngành hải quan và cơ quan của Bộ NN&MT về điểm thiếu của nông nghiệp Việt.

Theo đó, các vùng nông nghiệp trọng điểm hiện đều chưa có chợ đầu mối, cũng như chưa có trung tâm kiểm định và kiểm dịch, chưa làm được các thủ tục xuất nhập khẩu tại chỗ.

Bà Thực đồng thời chỉ ra thực tế không kiểm soát ủy quyền mã vùng trồng dẫn đến việc sử dụng, bảo quản của người được ủy quyền chưa đúng chỗ. Có hiện tượng đem mã vùng trồng đi sử dụng ở nhiều nơi dẫn đến hiện tượng khó kiểm soát.

"Chúng tôi mong muốn ít nhất Tây Nguyên có trung tâm đầu tư về công nghệ vi sinh để giải quyết được bài toán nông nghiệp căn cơ ở Việt Nam; đầu tư công nghệ về xử lý bảo quản sau thu hoạch... và cân nhắc có cần thiết hay bắt buộc phải là sầu riêng tươi hay không để tránh sự lãng phí nguồn nguyên liệu đắt giá này", Chủ tịch Auto Agri bày tỏ.

Bà Nguyễn Thị Thành Thực - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc CTCP Công nghệ phần mềm Auto Agri.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng - Tổng giám đốc Công ty Công nghệ Nông nghiệp Enfarm Tại Tây Nguyên - đánh giá loại nông sản mang lại hàng tỷ USD/ha, nhưng bỏ ra vài trăm nghìn đồng xét nghiệm mẫu đất thì lại gặp khó khăn, không có kinh phí giải quyết.

Enfarm Tại Tây Nguyên hiện là đơn vị có thể xác định sớm các rủi ro sinh học và đặc điểm đất đai nhờ vào dữ liệu và AI. Kết quả là giảm đến 70% số mẫu xét nghiệm cần thiết, từ đó tiết kiệm chi phí và tăng tốc độ xử lý.

"Vấn đề không phải kỹ thuật, mà là pháp lý và cơ chế bảo vệ uy tín cho những người làm đúng. Còn 3 tháng nữa là vụ sầu riêng quan trọng sẽ đến, giải pháp đã có, nền tảng đã có, chi phí xét nghiệm đã giảm. Nếu có sự phối hợp quyết liệt, chúng ta có thể cùng nhau thành công", ông Dũng nhấn mạnh.

Lời giải cho xuất khẩu sầu riêng

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, sự cố này đã phơi bày những điểm yếu cố hữu của một ngành hàng phát triển quá "nóng".

Thứ nhất, thiếu kiểm soát toàn diện chuỗi cung ứng từ vật tư đầu vào (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật) đến quy trình canh tác tại vườn và xử lý sau thu hoạch.

Thứ hai, sản xuất chạy theo số lượng, ồ ạt mở rộng diện tích, chạy theo năng suất mà chưa chú trọng đúng mức đến các tiêu chuẩn chất lượng bền vững.

Thứ ba, sự lỏng lẻo trong quản lý và sử dụng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, dẫn đến tình trạng khi một lô hàng vi phạm, uy tín của cả một vùng, thậm chí cả quốc gia bị ảnh hưởng.

Các tháng đầu năm nay, thị trường Trung Quốc đã giảm mạnh nhập khẩu sầu riêng Việt tới 30% so với cùng kỳ năm ngoái, theo ông Phan Văn Duy, Phó cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và phát triển thị trường, Bộ NN&MT.

Ông cho biết đến nay có 34 cơ sở đã được chứng nhận về kiểm nghiệm Cadimi; 19 cơ sở được chứng nhận về kiểm nghiệm vàng O. Trong đó, Trung Quốc đã công nhận 24 cơ sở về Cadimi và 15 cơ sở về vàng O. Có 4 cơ sở bị phía Trung Quốc loại ra do có sự chênh lệch giữa kết quả kiểm nghiệm tại Việt Nam và kết quả kiểm nghiệm khi hàng hóa đến nơi.

"Nguyên nhân là việc lấy mẫu kiểm nghiệm chỉ mang tính đại diện, trong khi thực tế vùng trồng rất rộng, không thể đảm bảo tuyệt đối toàn bộ sản phẩm đạt chuẩn. Chúng tôi đề nghị các địa phương và đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ hơn, đặc biệt là kiểm soát ngay từ đầu chuỗi sản xuất... Ngoài ra, năng lực kiểm nghiệm của chúng tôi hiện nay vẫn còn hạn chế", ông Duy nêu.

Liên quan đến một số vấn đề như việc mua bán và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, ông Duy khẳng định đây không chỉ là vấn đề của cơ quan kiểm nghiệm mà còn liên quan đến trách nhiệm quản lý chung và ý thức của người dân. Một số chất như đipiridyl (diquat, paraquat) hiện nay không được sử dụng ở nhiều quốc gia nhưng vẫn có dấu vết trong sản phẩm của Việt Nam.

Vừa qua, Cục Bảo vệ Thực vật đã chủ động điều tra và xác định các khu vực có nguy cơ cao, từ đó làm việc trực tiếp với các địa phương, phối hợp xử lý và hướng dẫn người sản xuất khắc phục.

Chia sẻ tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Quỳnh Chi, đại diện Cục Hải quan, Bộ Tài chính cũng cho biết hiện đã bố trí địa bàn cụ thể để thực hiện kiểm dịch tập trung tại vùng trồng của nông dân.

"Cục Hải quan sẽ phối hợp với Bộ NN&MT để xem xét thành lập khu vực logistics tập trung", bà Chi nói thêm.

Cục Hải quan sẽ phối hợp với Bộ NN&MT để thành lập xem xét thành lập khu vực logistics tập trung. Ảnh: Thạch Thảo.

Ông Trịnh Duy Phương - Trưởng phòng Xuất nhập khẩu ngành hàng, Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương - cho biết đối với thị trường Trung Quốc, Bộ Công Thương đang phối hợp chặt chẽ với các địa phương trong công tác dự báo và tháo gỡ tình trạng nông sản ùn ứ ở biên giới (nếu có).

Cùng với đó là khuyến cáo Sở Công Thương các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, các hiệp hội, ngành hàng, hộ nông dân, cơ sở sản xuất, doanh nghiệp chế biến xuất khẩu nông sản và trái cây tươi trên địa bàn phối hợp chặt chẽ với Sở Công Thương các tỉnh biên giới để kịp thời cập nhật tình hình thông quan, chủ động điều tiết hàng hóa đưa lên cửa khẩu cũng như kế hoạch, hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Về phía các doanh nghiệp, cần thực hiện nghiêm túc các quy định về truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, ghi nhãn... đáp ứng quy định, tiêu chuẩn đã thỏa thuận với bạn hàng; tiếp tục đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Trung Quốc theo hình thức chính ngạch.

Hồng Nhung