Lưu giữ nét đẹp của phụ nữ Chăm trong chiếc khăn truyền thống

Khăn mat’ra chính là linh hồn của đồng bào Chăm. Ảnh: Thủy Lê

Chiếc khăn của niềm tin và vẻ đẹp

Từ bao đời, chiếc khăn mat’ra đã hiện diện trong đời sống của cộng đồng Chăm Islam ở An Giang, như một phần không thể thiếu của trang phục nữ giới. Người Chăm quan niệm, phụ nữ khoác lên mình khăn mat’ra là thể hiện sự trong sáng, thuần khiết, vừa là sự tuân thủ giáo luật Hồi giáo, vừa là lời khẳng định về bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc.

Ở những làng Chăm bên dòng sông Hậu, sớm mai khi tiếng kinh Qur’an vang vọng từ thánh đường, những bước chân phụ nữ rảo đi chợ, hay chiều về dắt díu con nhỏ, hình ảnh chiếc khăn mat’ra hiện diện như một nét chấm phá mềm mại giữa không gian thôn xóm. Khăn trùm kín đầu và cổ, chỉ để lộ gương mặt phúc hậu, ánh mắt trong veo.

Khăn mat’ra không đơn thuần là vật dụng trang phục. Nó gắn liền với đời sống tinh thần, với sự trang nghiêm trong tín ngưỡng. Người phụ nữ khoác khăn để biểu lộ sự tôn kính trước đấng Allah, để giữ phẩm hạnh, khiêm nhường và sự e ấp trong ứng xử. Mỗi chiếc khăn, vì thế, mang trong nó niềm tự hào về cội nguồn, về đạo lý sống của cả cộng đồng.

Cũng giống như nón lá của người Việt, hay váy xòe thổ cẩm của người Thái, khăn mat’ra đã trở thành biểu tượng văn hóa, khiến bất kỳ ai khi nhắc đến người Chăm ở miền Tây đều nhớ ngay đến sắc khăn trùm đầu dịu dàng ấy. Nó không chỉ tạo nên vẻ đẹp kín đáo, mà còn thể hiện đức hạnh, sự nết na, bền bỉ của phụ nữ Chăm trong nhịp sống đời thường.

Từng đường kim dệt nên bản sắc

Những nghệ nhân dệt khăn, phần lớn là phụ nữ Chăm khéo tay, vẫn kiên trì gìn giữ nghề truyền thống. Trên khung cửi cũ kỹ, đôi tay thoăn thoắt đưa thoi, từng sợi vải nối tiếp nhau thành dải dài, mượt mà. Có những chiếc khăn trơn một màu (trắng, đen, hoặc xanh lam) để dùng trong sinh hoạt hàng ngày. Lại có những chiếc khăn được thêu hoa văn tinh tế, điểm xuyết đường viền ánh kim, dành cho dịp lễ cưới hỏi, hay những buổi cầu nguyện trọng thể tại thánh đường.

Bà Zây Mah ở ấp Phũm Soài, xã Châu Phong, Nghệ nhân Ưu tú dệt thổ cẩm Châu Giang cho biết, khăn mat’ra là một trong nhiều kiểu khăn truyền thống được phụ nữ Chăm sử dụng. Ngoài tác dụng che mặt tạo nét duyên thì khăn mat’ra còn thể hiện nhân phẩm, tiết hạnh của người phụ nữ Chăm. Để có một chiếc khăn mat’ra, người con gái Chăm phải rất kỳ công. Trước tiên, họ cắt một tấm lụa dài và bỏ thời gian ngồi thêu họa tiết. Nếu phải kết cườm thì còn tỉ mẩn hơn nữa. Bởi vậy, mỗi sản phẩm làm ra đều chứa đựng sự khéo léo và nét đẹp đến từ tâm hồn người thêu. Tuy nhiên, mỗi cách làm lại mang ý nghĩa riêng. Những cô gái trẻ sử dụng khăn thêu họa tiết, hoa văn là chủ yếu. Với những chiếc khăn kết cườm chỉ sử dụng cho cô dâu, hay phụ nữ vừa lấy chồng đi ra mắt họ hàng.

Các nghệ nhân người Chăm vẫn duy trì nghề dệt thủ công. Ảnh: Thủy Lê

Ngày nay, để đáp ứng thị hiếu và sự đa dạng, khăn mat’ra cũng được may từ nhiều chất liệu mới: voan nhẹ, cotton thoáng, thậm chí satin bóng. Nhưng dù hiện đại đến đâu, hồn cốt vẫn giữ nguyên: chiếc khăn luôn tôn lên sự kín đáo, dịu dàng. Ở các phiên chợ Chăm, người ta vẫn thấy hàng dài khăn mat’ra được bày bán, rực rỡ màu sắc, trở thành nét đẹp vừa truyền thống, vừa đậm tính thời trang của phụ nữ nơi đây. Ông Mohamad, người đang duy trì, quảng bá các sản phẩm thổ cẩm Chăm tại ấp Phũm Soài cho biết, ngoài việc vẫn tiếp tục quảng bá các sản phẩm thổ cẩm Chăm đến du khách, ông còn có ý định sẽ tái hiện lễ cưới truyền thống người Chăm để phục vụ du khách tốt hơn, khi đó chiếc khăn mat’ra có cơ hội lấp lánh trong mắt du khách gần xa.

Nét đẹp sống cùng thời gian

Giữa nhịp sống hiện đại, khi làn sóng toàn cầu hóa đưa nhiều xu hướng thời trang đến từng thôn xóm, việc gìn giữ khăn mat’ra trở thành nỗi trăn trở của cộng đồng Chăm An Giang. Thế nhưng, chính trong sự giao thoa ấy, chiếc khăn lại càng khẳng định sức sống bền bỉ của mình.

Ở những buổi lễ hội Ramadan, lễ Roya Haji hay lễ cưới Chăm, hình ảnh hàng trăm thiếu nữ trong bộ váy dài Baju kurung cùng khăn mat’ra đồng màu, bước đi uyển chuyển, đã tạo nên bức tranh rực rỡ mà trang nghiêm. Khăn không chỉ hiện diện trong đời sống tín ngưỡng, mà còn trở thành “thương hiệu văn hóa” để đồng bào Chăm tự hào giới thiệu với bạn bè gần xa. Các tổ chức văn hóa, du lịch của An Giang cũng đã chú trọng quảng bá hình ảnh phụ nữ Chăm với chiếc khăn mat’ra trong nhiều chương trình nghệ thuật, hội chợ, triển lãm. Du khách đến An Giang thường dừng lại lâu hơn để ngắm nhìn nụ cười e lệ sau tấm khăn, để mua một chiếc làm kỷ niệm, mang về như chút hồn của miền biên viễn.

Điều đáng mừng là thế hệ trẻ người Chăm, dù tiếp xúc nhiều với đời sống hiện đại, vẫn không quên nguồn cội. Nhiều cô gái tuổi mười tám, đôi mươi chọn cách phối hợp khăn mat’ra với áo dài cách tân, với váy dạ hội, vừa tôn vẻ duyên dáng, vừa khẳng định bản sắc. Trên mạng xã hội, những bức ảnh thiếu nữ Chăm trong chiếc khăn truyền thống cũng lan tỏa, được nhiều bạn trẻ thích thú, coi đó là niềm kiêu hãnh. Khăn mat’ra đã vượt khỏi ranh giới của một món trang phục, để trở thành biểu tượng kết nối truyền thống với hiện đại. Nó giúp phụ nữ Chăm giữ gìn phẩm giá, nét đẹp dịu dàng trong từng cử chỉ, lời nói; đồng thời khẳng định sự tự tin, năng động của người phụ nữ nơi biên cương hôm nay.

Thủy Lê