Lưu giữ cây đàn Ta lư

Anh Hồ Văn Việt cho biết, qua tìm hiểu từ các bậc cao niên thì cây đàn Ta lư nguyên thủy được làm bằng ống tre và chỉ có một dây. Trải qua nhiều thế hệ, các nghệ nhân đánh đàn Ta lư đã chỉnh sửa, cải tiến để cây đàn Ta lư dần hoàn thiện với 3 dây và có thể đệm cho hầu hết các làn điệu dân ca Bru-Vân Kiều, Pa Kô như: Cà Lơi-Cha chấp, Xiêng, A Un, Caraun, Terate’k, Ra Zok, Caracadoi, T’rel...

Anh Hồ Văn Việt “bén duyên” với nghề làm đàn Ta lư vào khoảng năm 2007. Năm ấy, bản Vực Leng diễn ra lễ hội Aya (hội mùa), nhiều nghệ nhân chơi nhạc cụ truyền thống của đồng bào dân tộc Bru-Vân Kiều, Pa Kô ở các bản, làng khác mang nhạc cụ đến để chơi nhạc góp vui với bản Vực Leng.

Trong số các nhạc cụ truyền thống góp vui trong lễ hội Aya của bản Vực Leng, anh Hồ Văn Việt có ấn tượng mạnh với cây đàn Ta lư. Sau lễ hội, anh Hồ Văn Việt chủ động đi tìm các nghệ nhân làm đàn Ta lư ở nhiều bản, làng để học hỏi cách làm đàn, đồng thời học thêm cách đánh đàn Ta lư cũng như nhiều làn điệu dân ca Bru-Vân Kiều, Pa Kô từ Nghệ nhân ưu tú Kray Sức.

Anh Hồ Văn Việt chế tác đàn Ta lư - Ảnh: S.H

Theo anh Hồ Văn Việt, muốn làm một cây đàn Ta lư đúng chuẩn, khâu đầu tiên là chọn nguyên liệu để làm đàn. Nguyên liệu để làm đàn Ta lư hiện nay chủ yếu là gỗ mít. Cây gỗ mít sau khi đốn hạ sẽ được các nghệ nhân làm đàn cưa thành từng đoạn dài khoảng 1m, rồi phơi khô từ 1-2 tháng. Khi gỗ mít khô thì đến công đoạn đục đẽo thành hình dạng cây đàn Ta lư.

Đàn Ta lư có chiều dài khoảng 70cm; phần cần đàn nối với thùng đàn khoảng 40cm; cuối cần đàn Ta lư là bộ phận tăng âm được vát lõm thành hình dạng bàn tay khép lại hứng lấy giọt nước chuẩn bị rơi xuống và có gắn các chốt điều chỉnh âm thanh.

Ngoài cây đàn Ta lư truyền thống có 2 dây và 3 dây, hiện tại, anh Hồ Văn Việt đã chỉnh sửa, chế tác thêm loại đàn Ta lư 4 dây có thể đệm cho tất cả các làn điệu dân ca Bru-Vân Kiều, Pa Kô cũng như các ca khúc đương đại… với bỏ khung nhiều kích cỡ lớn nhỏ khác nhau. Dây đàn Ta lư bây giờ được sử dụng loại dây của đàn guitar.

Trong tất cả các công đoạn chế tác đàn Ta lư thì khó nhất vẫn là công đoạn bố trí những phím đàn để có âm thanh chuẩn. Bởi ở công đoạn này đòi hỏi nghệ nhân chế tác đàn Ta lư phải thông thuộc các làn điệu dân ca mới có thể đặt phím đúng vị trí, để âm thanh cây đàn không bị “lạc điệu”.

Được biết, từ năm 2007 đến nay, anh Hồ Văn Việt đã tự tay làm ra hơn 400 cây đàn Ta lư. Nhiều cây đàn Ta lư do anh Hồ Văn Việt làm ra đã góp âm thanh rộn rã, vui tươi trong nhiều dịp lễ hội của các bản, làng ở các xã Tà Rụt, La Lay… Anh Hồ Văn Việt luôn mong muốn các ngành chức năng có giải pháp duy trì, phát triển nghề chế tác đàn Ta lư truyền thống mà ông cha truyền lại…

Sỹ Hoàng