Luật Xây dựng (sửa đổi): Nên coi an toàn tính mạng người dân là cao nhất, trước nhất, hướng tới cấp giấy phép tự động

Các ĐBQH thuộc tổ 5. (Ảnh: Quang Khánh)

Về quy định giấy phép xây dựng trong dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi), tờ trình của Chính phủ cho biết, dự thảo Luật sửa đổi quy định về cấp giấy phép xây dựng theo hướng mở rộng đối tượng được miễn giấy phép xây dựng và đơn giản hóa thủ tục.

Theo đó, thực hiện nguyên tắc từ giai đoạn chuẩn bị đến thời điểm khởi công xây dựng, cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng chỉ kiểm soát 1 lần (tương ứng với 1 thủ tục hành chính) đối với mỗi dự án, công trình xây dựng. Các dự án đã được cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi xây dựng thì được miễn giấy phép xây dựng.

Điều kiện, trình tự, thủ tục cấp phép xây dựng cũng được sửa đổi theo hướng: thực hiện thủ tục trực tuyến toàn trình; đơn giản hóa về hồ sơ và điều kiện; đồng thời giảm tối đa thời gian cấp phép, dự kiến tối đa là 7 ngày.

Tại sao phải có giấy phép xây dựng?

Góp ý nội dung này, ĐBQH Lê Hoàng Anh (đoàn Gia Lai) đặt vấn đề: “Tại sao phải có giấy phép xây dựng? Có giấy phép là sai, là tạo rắc rối hay do quy trình cấp phép rườm rà, thậm chí bị lợi dụng để nhũng nhiễu, tiêu cực. Phải xác định nguyên nhân mới xử lý được. Bỏ giấy phép xây dựng, nếu mất an toàn liên quan đến tính mạng người dân thì lúc đó ai chịu trách nhiệm?”.

Dẫn kinh nghiệm quốc tế, đại biểu Lê Hoàng Anh cho biết, tại các quốc gia phát triển như Australia, Nhật Bản, việc miễn giấy phép xây dựng chỉ được áp dụng trong một số trường hợp rất hạn hữu và quy trình cấp phép của họ có nhiều tầng kiểm soát nhằm bảo đảm an toàn cho công trình và người dân.

Nhấn mạnh “chúng ta nên coi an toàn tính mạng người dân là cao nhất, là trước nhất”, đại biểu Lê Hoàng Anh đề nghị thu hẹp phạm vi miễn giấy phép xây dựng. Đồng thời, tăng chế tài xử lý vi phạm đối với công chức cấp phép, thanh tra xây dựng, gắn với đẩy mạnh chuyển đổi số, hướng tới cấp phép tự động và chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm để vừa bảo đảm an toàn, vừa nâng cao hiệu quả quản lý.

Góp ý việc dự thảo Luật mở rộng trường hợp miễn giấy phép xây dựng đối với công trình thuộc dự án đầu tư công đặc biệt; công trình thuộc dự án đầu tư theo thủ tục đầu tư đặc biệt; công trình thuộc dự án đầu tư xây dựng đã được cơ quan chuyên môn về xây dựng thẩm định Báo cáo nghiên cứu khả thi và đã được phê duyệt, ĐBQH Nguyễn Thị Mai Phương (đoàn Gia Lai), cho rằng, cần làm rõ các tiêu chí và quy trình hậu kiểm, tránh việc lạm dụng hậu kiểm để gây phiền hà cho các tổ chức, cá nhân cũng như tránh buông lỏng quản lý.

Đại biểu Nguyễn Thị Mai Phương nhấn mạnh: "Cùng với giảm thủ tục hành chính, tăng phân cấp phân quyền, phải tăng cường kiểm tra, giám sát cũng như các tiêu chí để rõ ràng, minh bạch và không để xảy ra rủi ro khi xây dựng các công trình".

Bổ sung tiêu chí, quy trình hậu kiểm rõ ràng, công khai

Báo cáo thẩm tra dự án Luật Xây dựng (sửa đổi) của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, việc miễn giấy phép xây dựng là chủ trương đúng, phù hợp với định hướng cải cách thủ tục hành chính, góp phần rút ngắn thời gian triển khai dự án và giảm chi phí cho người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, khi đó, công trình sẽ không có căn cứ pháp lý để cơ quan tài nguyên và môi trường xác định tài sản gắn liền với đất để cấp Giấy chứng nhận quyền sở hữu. Vì vậy, Ủy ban đề nghị xem xét sửa đổi, bổ sung quy định tương ứng trong Luật Xây dựng hoặc Luật Đất đai nhằm bảo đảm thống nhất và có cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc xác lập quyền tài sản trên đất.

Đồng thời, Ủy ban đề nghị bổ sung tiêu chí, quy trình hậu kiểm rõ ràng, công khai thông tin, tránh lạm dụng hoặc buông lỏng kiểm tra; đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, môi trường, phòng cháy, chữa cháy và quyền lợi người dân.

Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng, theo kinh nghiệm quốc tế, hoạt động xây dựng thường gắn với hai loại giấy phép cơ bản và quan trọng nhất.

Một là, Giấy phép xây dựng - công cụ pháp lý để bảo đảm tuân thủ pháp luật, kiểm soát việc tuân thủ quy hoạch, tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn và trật tự xây dựng ngay từ giai đoạn khởi đầu của dự án.

Hai là, Giấy phép sử dụng công trình thể hiện nguyên tắc tôn trọng và bảo đảm quyền con người, cụ thể là quyền được sử dụng, cư trú, làm việc trong công trình an toàn, hợp pháp và bền vững.

Như vậy, giấy phép không phải là “rào cản” hay “thủ tục gây phiền hà”, mà là công cụ bảo đảm quyền lợi công dân và trật tự xã hội trong lĩnh vực xây dựng. Vấn đề không nằm ở việc “có hay không cấp phép”, mà ở chất lượng, cách thức và quy trình cấp phép.

Thực tế thời gian qua cho thấy, nhiều sai sót, vi phạm trong xây dựng phát sinh không phải do sự tồn tại của cơ chế cấp phép, mà do thiếu minh bạch, thiếu nhất quán trong quy định về loại công trình phải cấp phép, điều kiện cấp và thẩm quyền cấp phép. Một số quy trình còn phức tạp, chưa gắn với trách nhiệm giải trình của cơ quan cấp phép, dẫn đến khiếu nại, chậm trễ và phát sinh tiêu cực.

Do đó, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị trong quá trình xây dựng Nghị định hướng dẫn thi hành Luật, Chính phủ cần nghiên cứu kỹ lưỡng về phạm vi đối tượng phải xin cấp phép, phân định rõ giữa công trình dân dụng, công trình hạ tầng kỹ thuật, công trình tôn giáo, quốc phòng, an ninh.

Điều kiện được cấp phép bảo đảm thống nhất với quy hoạch xây dựng, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và yêu cầu về an toàn, phòng cháy chữa cháy, môi trường. Thẩm quyền cấp phép theo cấp hành chính, theo tính chất, quy mô công trình để tăng tính phân cấp và chịu trách nhiệm.

Bên cạnh đó, quy trình cấp phép cần được đơn giản hóa nhưng minh bạch, quy định rõ trách nhiệm và thời hạn giải quyết của cơ quan nhà nước; xây dựng hệ thống thông tin công khai để người dân, doanh nghiệp có thể tra cứu, giám sát, và kiểm soát việc thực hiện.

Đồng thời, từng bước nghiên cứu áp dụng cơ chế “Giấy phép sử dụng công trình” đối với một số loại công trình có yêu cầu cao về an toàn, nhằm hoàn thiện chu trình pháp lý từ khi khởi công đến khi đưa công trình vào khai thác, sử dụng.

Gia Thành