Luật Xây dựng mới sẽ là chìa khóa gỡ vướng, mở đường cho doanh nghiệp bứt phá

Luật sư Nguyễn Văn Chiến, Đại biểu Quốc hội khóa XIV, nguyên Ủy viên Ủy ban Tư pháp Quốc hội, Phó chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã có những phân tích cụ thể, nhấn mạnh việc sửa Luật Xây dựng là cần thiết, góp phần gỡ rào cản, mở đường cho doanh nghiệp bứt phá.

Luật sư Nguyễn Văn Chiến, Đại biểu Quốc hội khóa XIV, nguyên Ủy viên Ủy ban Tư pháp Quốc hội, Phó hủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP Hà Nội.

Ba trụ cột cải cách

Thưa ông, vì sao cần sửa đổi toàn diện Luật Xây dựng lúc này? Theo ông,"nút thắt" lớn nhất mà ông nhận thấy là gì?

Câu trả lời nằm ngay trong thực tiễn. Những quy định hiện hành đã lạc hậu, làm phát sinh chi phí và kéo dài thời gian của doanh nghiệp. Có những thủ tục ai cũng thấy bất cập, nhưng vì "luật quy định" nên vẫn buộc phải thực hiện, điều này vô hình trung biến pháp luật thành rào cản, thay vì hành lang pháp lý.

Việc sửa Luật lần này không chỉ dừng ở việc chỉnh sửa kỹ thuật, mà còn là cải cách thể chế trên tinh thần Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đồng bộ với Nghị quyết 57 về chuyển đổi số, Nghị quyết 59 về hội nhập, và Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân.

Mục tiêu là loại bỏ những "điểm nghẽn" tiền kiểm không cần thiết, khơi thông nguồn lực xã hội, giảm chi phí tuân thủ, tạo sự linh hoạt cho các chủ thể trong hoạt động xây dựng. Luật Xây dựng (thay thế) phải chuyển từ tư duy kiểm soát nặng nề sang kiến tạo phát triển, nhưng vẫn bảo đảm nguyên tắc kỷ cương và minh bạch.

Nếu được chọn vào 3 thay đổi cốt lõi trong dự thảo, ông chọn điều gì để tạo khác biệt cho doanh nghiệp?

Tôi chọn ba trụ cột. Thứ nhất, đơn giản hóa thủ tục hành chính một cách thực chất. Cần rà soát và bãi bỏ những khâu thẩm định lặp lại như thẩm định thiết kế triển khai sau thiết kế cơ sở; hợp nhất các bước tiền kiểm, chuyển sang hậu kiểm có trọng tâm ở khâu khởi công và quản lý trật tự xây dựng; rút ngắn thời hạn cấp phép, đi kèm trách nhiệm pháp lý rõ ràng của tư vấn thiết kế và chủ đầu tư.

Thứ hai, phân loại dự án theo hình thức đầu tư, thay vì "màu vốn" cứng nhắc. Phân biệt rõ đầu tư công, PPP, đầu tư kinh doanh để tương thích với Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư công… Đồng thời, cần tăng quyền chủ động cho chủ đầu tư trong việc điều chỉnh thiết kế khi bảo đảm mục tiêu kinh tế - kỹ thuật; chuẩn hóa quản lý chi phí theo thông lệ quốc tế, tránh "áp dụng cứng" định mức.

Thứ ba, số hóa toàn trình theo tinh thần Nghị quyết 57. Từ hồ sơ, bản vẽ, nhật ký công trình đều phải số hóa; hình thành Cơ sở dữ liệu quốc gia về hoạt động xây dựng, kết nối với BIM (Mô hình thông tin công trình) và GIS (Hệ thống thông tin địa lý); triển khai dịch vụ công trực tuyến toàn trình để giảm tiếp xúc trực tiếp, kèm dấu thời gian và cơ chế truy vết trách nhiệm.

Ba trụ cột này phải đi cùng nhau. Khi thủ tục được tinh gọn, phân cấp rõ ràng, dữ liệu số minh bạch thì chi phí ắt sẽ giảm, tiến độ được rút ngắn, và quan trọng hơn, niềm tin của nhà đầu tư vào môi trường pháp lý sẽ được khôi phục.

Theo ông, phân cấp, phân quyền mạnh liệu có "nới lỏng kỷ cương"? Chính phủ cần có chế giám sát nào để không biến hậu kiểm thành "khoảng trống kiểm soát"?

Phân cấp không có nghĩa là thả nổi. Ngược lại, càng phân cấp thì càng phải tăng trách nhiệm giải trình và giám sát bằng dữ liệu số ngay từ đầu. Tôi đề xuất ba lớp bảo đảm:

Thứ nhất, chuẩn hóa trách nhiệm của từng chủ thể. Người quyết định đầu tư, chủ đầu tư, tư vấn thiết kế/thẩm tra, nhà thầu, tư vấn giám sát…đều phải được quy định rõ ràng trách nhiệm pháp lý ở từng bước; Hợp đồng cần có cơ chế bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, kèm điều khoản về bất khả kháng hoặc hoàn cảnh thay đổi cơ bản để hạn chế tranh chấp phát sinh và giải quyết kéo dài.

Thứ hai, giám sát dữ liệu theo thời gian thực. Toàn bộ hồ sơ, nhật ký thi công, nghiệm thu, thanh toán… cần được số hóa, ký số, đóng dấu thời gian. Nhờ vậy, cơ quan quản lý có thể theo dõi trạng thái dự án ngay trên hệ thống, còn cộng đồng có thể giám sát xã hội đối với dữ liệu không thuộc diện bí mật nhà nước.

Thứ ba, thanh tra và kiểm toán theo rủi ro. Thay vì kiểm tra dàn trải, cần tập trung vào công trình có ảnh hưởng lớn đến an toàn và lợi ích cộng đồng, áp dụng bảng điểm rủi ro để chọn mẫu hậu kiểm. Như vậy, theo tôi vừa tiết kiệm nguồn lực, vừa bảo đảm răn đe.

Giám sát không đến từ việc thêm thủ tục, mà đến từ dữ liệu minh bạch, trách nhiệm rõ ràng và chế tài nghiêm khắc.

Kỳ vọng thể chế mới

Ở góc độ kỹ thuật - pháp lý, chúng ta cần sửa luật như thế nào để "hòa nhịp" với công nghệ mới như BIM, vật liệu xanh…nhưng vẫn khả thi trong triển khai?

Trước hết, luật cần quy định theo tinh thần "khung minh triết", đề ra nguyên tắc lớn, xanh, thông minh, bền vững, còn chi tiết kỹ thuật giao Chính phủ, Bộ ngành hướng dẫn, để có thể linh hoạt cập nhật theo sự phát triển công nghệ.

Tôi cho rằng, Luật cần thừa nhận và khuyến khích công nghệ mới như BIM, GIS, AI trong quản lý và vận hành dự án; công nhận mô hình số là một phần hồ sơ pháp lý.

Cho phép sử dụng thiết kế FEED/thiết kế kỹ thuật thay thế cho thiết kế cơ sở ở các dự án phù hợp, nhằm rút ngắn giai đoạn chuẩn bị đầu tư.

Cùng với đó, chuẩn hóa bộ công cụ chi phí (định mức, đơn giá, suất vốn đầu tư…) theo hướng không áp dụng cứng nhắc, mở đường cho các dự án công nghệ cao, siêu lớn hoặc có đặc thù riêng.

Các chuyên gia kỳ vọng, Luật Xây dựng (thay thế) sẽ trở thành đòn bẩy thể chế, tháo gỡ vướng mắc, khôi phục niềm tin và mở ra hành lang pháp lý thuận lợi cho ngành Xây dựng.

Khuyến khích sử dụng vật liệu mới, tái chế, thông minh, gắn với yêu cầu tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn; đồng thời phải đi kèm tiêu chuẩn, quy chuẩn rõ ràng để tránh tình trạng "xanh trên giấy".

Tinh thần chung là Luật đặt ra nguyên tắc, Nghị định/Thông tư quy định chi tiết kỹ thuật. Làm như vậy, doanh nghiệp vừa có hành lang pháp lý rõ ràng, vừa không bị "khóa tay" trước sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ.

Nếu chọn một "cam kết thể chế" và sự kỳ vọng, thì ông có kỳ vọng gì vào dự án Luật Xây dựng (thay thế) lần này?

Tôi mong muốn hai chữ "minh bạch" được thể chế hóa thành nghĩa vụ dữ liệu và thời hạn xử lý.

Thứ nhất,vềnghĩa vụ dữ liệu: Cơ quan Nhà nước và các chủ thể phải cập nhật trạng thái xử lý hồ sơ trên hệ thống; hồ sơ số có mã định danh, tra cứu được tiến độ để đảm bảo công khai, minh bạch.

Thứ hai, về thời hạn xử lý: Mỗi thủ tục phải có khung thời gian rõ ràng, ví dụ cấp phép xây dựng tối đa 7 ngày làm việc với nhóm công trình đủ điều kiện.

Hai điểm này sẽ trực tiếp giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả cho người dân và doanh nghiệp. Tôi tin lần sửa đổi này sẽ đáp ứng đòi hỏi cấp bách của xã hội nếu giữ vững ba nguyên tắc: cởi mở nhưng kỷ luật, số hóa toàn trình nhưng dễ dùng, phân cấp mạnh nhưng trách nhiệm rõ.

Khi những nguyên tắc ấy được cụ thể hóa trong điều khoản, Luật Xây dựng (thay thế) sẽ trở thành đòn bẩy thể chế, tháo gỡ vướng mắc, khôi phục niềm tin và mở ra hành lang pháp lý thuận lợi cho ngành Xây dựng cũng như cộng đồng doanh nghiệp.

Cảm ơn ông!

Kim Thoa