Luật Tư pháp người chưa thành niên ra đời là một bước tiến nhân văn

Ngày 15-8, khoa Luật Hình sự Trường Đại học Luật TP.HCM tổ chức Hội thảo khoa học "Những nội dung mới của Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và Luật Tư pháp người chưa thành niên".

Tại hội thảo, nhiều điểm mới của Bộ luật Hình sự và Luật Tư pháp người chưa thành niên được các đại biểu quan tâm, tranh luận. Đặc biệt là các vấn đề như bổ sung tội danh sử dụng trái phép chất ma túy, bãi bỏ hình phạt tử hình với một số tội và thủ tục tố tụng đối với vụ án có người chưa thành niên.

Hội thảo có sự tham gia của các chuyên gia, giảng viên ngành luật, cán bộ ngành tòa án, viện kiểm sát, công an và luật sư. Ảnh: MAI KHÁNH

Người nghiện ma túy có nguy cơ bị truy cứu hình sự rất cao

Trình bày tham luận tại hội thảo, TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, Trưởng bộ môn Luật Hình sự, ĐH Luật TP.HCM, chia sẻ: Việc quy định trở lại tội sử dụng trái phép chất ma túy đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều trong quá trình dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số Điều của Bộ luật Hình sự.

Ý kiến tán thành việc bổ sung tội danh này cho rằng tình trạng người sử dụng trái phép chất ma túy có xu hướng tăng cao, là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các hành vi vi phạm pháp luật, trong đó có những vụ án đặc biệt nghiêm trọng. Việc bổ sung tội danh này thể hiện một phản ứng lập pháp chủ động đối với một vấn đề xã hội ngày càng nghiêm trọng.

Trong khi đó, nhóm ý kiến phản đối cho rằng người sử dụng chất ma túy được pháp luật coi là người bệnh. Việc xử lý người sử dụng trái phép chất ma túy ở Việt Nam chủ yếu bằng biện pháp xử phạt hành chính, kết hợp hỗ trợ điều trị cai nghiện.

Bên cạnh đó, việc không xử lý hình sự nhóm này là phù hợp với chính sách nhân đạo của Đảng, Nhà nước, không mâu thuẫn với các công ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, Trưởng bộ môn Luật Hình sự, ĐH Luật TP.HCM, chia sẻ tại hội thảo. Ảnh: MAI KHÁNH

Theo TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, quy định về dấu hiệu định tội tại khoản 1 Điều 256a Bộ luật Hình sự cho thấy khả năng bị truy cứu trách nhiệm hình sự của người nghiện ma túy là rất cao.

Khoa học đã đưa ra nhiều bằng chứng cho thấy việc cai nghiện ma túy là điều rất khó khăn và nguy cơ tái nghiện rất cao. Trong khi đó, hiện cả nước có gần 230.000 người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy và người đang bị quản lý sau cai nghiện có hồ sơ quản lý.

Việc quy định trở lại tội danh này cũng đặt ra thách thức như gia tăng gánh nặng lên ngành tư pháp khi số người bị truy cứu trách nhiệm hình sự có thể tăng cao.

Ngoài ra, quy định của Điều 256a chưa xác định ranh giới và mối liên quan với Tội tàng trữ trái phép chất ma túy, Tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy,...

Cụ thể như cách thức định tội danh khi người sử dụng trái phép chất ma túy đã sử dụng khối lượng ma túy đủ định lượng truy cứu trách nhiệm hình sự theo tội tàng trữ trái phép chất ma túy, v.v.

Do vậy, cần thiết phải ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng quy định của Điều 256a và hướng dẫn định tội danh trong trường hợp có cạnh tranh tội danh với tội phạm khác.

Luật Tư pháp người chưa thành niên thể hiện sự nhân đạo, hướng thiện

Đối với việc ra đời của Luật Tư pháp người chưa thành niên, PGS-TS Nguyễn Thị Phương Hoa, Trưởng khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM, đánh giá việc ban hành luật này một biểu hiện của sự thay đổi mạnh mẽ về chính sách hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội, thể hiện sự nhân đạo và hướng thiện rõ nét hơn.

PGS-TS Nguyễn Thị Phương Hoa, Trưởng khoa Luật Hình sự, Trường Đại học Luật TP.HCM, trình bày tham luận tại hội thảo. Ảnh: MAI KHÁNH

Luật Tư pháp người chưa thành niên có những quy định mới rõ nét về nguyên tắc cơ bản khi xử lý người chưa thành niên phạm tội. Những nguyên tắc này không chỉ định hướng cho toàn bộ quá trình xử lý đối với người chưa thành niên phạm tội mà còn chi phối đến các chế định cụ thể trong luật này.

Luật Tư pháp người chưa thành niên đã có một bước phát triển đáng kể khi xây dựng hệ thống các nguyên tắc cơ bản về xử lý đối với người chưa thành niên phạm tội. Luật cũng đã đặt tên cho các nguyên tắc, tách thành nhiều điều luật độc lập, đồng thời bổ sung nội dung chi tiết hơn.

Ở khía cạnh pháp lý hình sự, Luật Tư pháp người chưa thành niên đã chính thức khẳng định các nguyên tắc như: nguyên tắc "Bảo đảm lợi ích tốt nhất" (Điều 5), nguyên tắc Ưu tiên áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng" (Điều 11) và nguyên tắc về "Áp dụng hình phạt" (Điều 12).

Việc Luật Tư pháp người chưa thành niên khẳng định nguyên tắc "bảo đảm lợi ích tốt nhất" của người chưa thành niên phạm tội thể hiện mạnh mẽ việc chú trọng đến lợi ích của người chưa thành niên, đúng với các chuẩn mực quốc tế về bảo vệ trẻ em.

Bên cạnh đó, việc Luật Tư pháp người chưa thành niên khẳng định nguyên tắc "Ưu tiên áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng" cũng là một bước tiến. Với nguyên tắc này, một số biện pháp giám sát, giáo dục trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự trước đây được thay đổi tên gọi thành biện pháp xử lý chuyển hướng.

PGS-TS Lê Huỳnh Tấn Duy, Phó Trưởng khoa Luật Hình sự, ĐH Luật TP.HCM, đề xuất một số giải pháp chỉnh sửa, bổ sung LTPNCTN trong thời gian tới. Ảnh: MAI KHANH

Đánh giá về những nguyên tắc cơ bản trong Luật Tư pháp người chưa thành niên, PGS-TS Lê Huỳnh Tấn Duy, Phó Trưởng khoa Luật Hình sự, ĐH Luật TP.HCM, cho rằng những nguyên tắc này khá tương đồng với các tiêu chuẩn quốc tế và có nhiều điểm tiến bộ rất đáng ghi nhận. Tuy nhiên, tên gọi, nội dung và đặc biệt là các quy định cụ thể hóa một vài nguyên tắc cần được tiếp tục chỉnh sửa, bổ sung trong thời gian tới.

Ngoài ra, đối với nguyên tắc đảm bảo bí mật cá nhân, PGS-TS Lê Huỳnh Tấn Duy cho rằng cần có cách tiếp cận công bằng trong việc bảo vệ thông tin cá nhân của người chưa thành niên là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội và của người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng.

Ngoài ra, cũng nên thay cụm từ "bí mật cá nhân" trong toàn bộ Luật Tư pháp người chưa thành niên năm 2024 bằng cụm từ "thông tin cá nhân" cho chính xác hơn về ngữ nghĩa và phù hợp với các văn kiện quốc tế.

AN BÌNH