Luật Đường sắt 2025 giúp tháo gỡ điểm nghẽn trong công tác giải phóng mặt bằng

Hiện nay, trên cả nước đang triển khai nhiều dự án đường sắt trọng điểm như tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; đường sắt Hà Nội - Lạng Sơn và Hải Phòng - Móng Cái; đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam hay các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM.

Tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng dự kiến khởi công vào tháng 12/2025. (Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, các dự án vẫn đang gặp một điểm nghẽn lớn là công tác giải phóng mặt bằng tại các địa phương có dự án đi qua. Trung ương rất quan tâm vấn đề này và đã có những chỉ đạo sâu sát, quyết liệt, cụ thể.

Điều này được thể hiện rõ trong Công điện số 54/CĐ-TTg ngày 30/4/2025 của Thủ tướng Chính phủ về việc đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; Nghị quyết số 127/NQ-CP ngày 13/5/2025 của Chính phủ về triển khai Nghị quyết số 187/2025/QH15 ngày 19/2/2025 của Quốc hội về chủ trương đầu tư dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; Thông báo số 376/TB-VPCP ngày 21/7/2025 về Kết luận của Thủ tướng Chính phủ tại phiên họp thứ ba Ban chỉ đạo các công trình, dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt.

Tất cả đều chỉ đạo xuyên suốt yêu cầu hoàn thành công tác giải phóng mặt bằng trong năm 2025.

Các địa phương đều phải xác định rõ nhiệm vụ triển khai công tác giải phóng mặt bằng của các dự án là nhiệm vụ chính trị quan trọng trong công tác chỉ đạo điều hành.

Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho biết, tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng đoạn qua địa phận thành phố Hà Nội có chiều dài khoảng 39,2km, đi qua địa bàn 6 xã, với khối lượng giải phóng mặt bằng khoảng 304,7ha.

Hiện nay, các xã cơ bản hoàn thành việc rà soát số liệu, đo đạc, chỉnh lý bản đồ địa chính phục vụ công tác giải phóng mặt bằng của dự án.

Còn tại Hải Phòng, dự án có tổng chiều dài khoảng 89,88km, đi qua 23 xã, phường đặc khu với tổng diện tích thu hồi đất khoảng 624,13ha. Sở Nông nghiệp và Môi trường Hải Phòng cho biết, hiện đã có 9/23 xã, phường, đặc khu hoàn thành việc kiểm đếm tài sản gắn liền với đất.

Thành phố cũng đã phê duyệt 14/14 dự án tái định cư với 22 khu tái định cư phục vụ giải phóng mặt bằng cho dự án.

Mặc dù đã có những nỗ lực, nhưng về cơ bản thì công tác giải phóng mặt bằng tại các địa phương vẫn chưa đảm bảo tiến độ theo chỉ đạo của Trung ương.

Theo Cục Đường sắt Việt Nam (Bộ Xây dựng), để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện các dự án đường sắt, Luật Đường sắt 2025 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026) đã bổ sung những quy định mới về công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Theo đó, trường hợp lập, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh dự án tái định cư phục vụ giải phóng mặt bằng cho dự án đường sắt theo quy hoạch mạng lưới đường sắt, quy hoạch tỉnh nhưng có thay đổi so với quy hoạch khác có liên quan thì dự án được phê duyệt mà không phải thực hiện thủ tục điều chỉnh quy hoạch.

Cấp có thẩm quyền quyết định đầu tư dự án đường sắt được quyết định phân chia dự án thành các dự án thành phần, dự án thành phần độc lập, tiểu dự án.

Trong đó có dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong quá trình lập dự án đầu tư xây dựng. Dự án thành phần được quản lý như dự án độc lập.

Luật Đường sắt 2025 đã có nhiều quy định mới để tháo gỡ vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. (Ảnh minh họa)

Dự án đường sắt đầu tư theo quy định của pháp luật về đầu tư, pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư được Nhà nước bảo đảm toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư từ ngân sách nhà nước đối với đất dành cho đường sắt. Việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư được tách thành dự án đầu tư công độc lập.

Đối với dự án đường sắt thực hiện theo phương thức đối tác công tư, phần kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư không tính vào tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào dự án.

Một điểm mới nữa của Luật Đường sắt 2025 là cho phép thực hiện việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trước khi quyết định đầu tư dự án đường sắt.

Chủ tịch UBND cấp tỉnh được quyết định triển khai thực hiện đồng thời việc lập, thẩm định, phê duyệt Báo cáo nghiên cứu khả thi, thiết kế xây dựng triển khai sau thiết kế cơ sở của dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, di dời hạ tầng kỹ thuật phục vụ dự án đường sắt.

UBND cấp tỉnh có dự án đi qua được lập, thẩm định, quyết định đầu tư các dự án thành phần, dự án thành phần độc lập về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên cơ sở hồ sơ thiết kế sơ bộ trong Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, các dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư không phải quyết định chủ trương đầu tư; bố trí tạm cư cho người có đất bị thu hồi, bảo đảm ổn định đời sống của người dân.

Cơ quan có thẩm quyền được quyết định việc chỉ định thầu đối với các gói thầu tư vấn, phí tư vấn, xây lắp thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư...

Dịch Phong