Lửa nghề trăm năm trong làng làm ngói âm dương

Làng Quỳnh Sơn là nơi duy nhất tại Lạng Sơn còn lưu giữ được nghề làm ngói âm dương (ngói lưu ly) truyền thống – một loại vật liệu được dùng phổ biến trong những ngôi nhà cổ xưa ở vùng cao. Ảnh: Đức Hạnh/Bnews/vnanet.vn

Đó là làng Quỳnh Sơn, nơi nghề làm ngói âm dương đã tồn tại hơn trăm năm, được bao thế hệ người dân gìn giữ và phát huy, góp phần làm rạng danh quê hương xứ Lạng.

Giữ nghề – giữ hồn quê

Theo các bậc cao niên trong làng, nghề làm ngói âm dương ở Quỳnh Sơn ra đời cách đây hơn một thế kỷ. Tận dụng nguồn đất sét dồi dào quanh vùng, người Tày, Nùng đã sáng tạo nên loại ngói đặc biệt, gồm hai viên “âm” và “dương” ghép xen nhau, vừa kín, vừa thoáng, giúp điều hòa không khí, mát về mùa hè, ấm khi đông đến. Loại ngói này không chỉ bền đẹp mà còn gắn liền với kiến trúc nhà sàn, biểu tượng văn hóa đặc trưng của đồng bào vùng cao.

Để có được một viên ngói đạt chuẩn, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ: chọn đất, nhào đất, ép khuôn, phơi khô rồi đưa vào lò nung. Lò nung được đốt liên tục suốt nhiều ngày đêm, đòi hỏi người thợ phải canh lửa chính xác để ngói chín đều, không nứt vỡ. Giữa màn sương Bắc Sơn, ánh lửa từ những lò nung đỏ rực, khói quyện cùng mùi đất sét, đó là âm thanh, là hơi thở của làng nghề trăm năm.

Ông Hoàng Công Hưng, một thợ làm ngói lâu năm, chia sẻ: “Các con tôi từ 15 tuổi đã bắt đầu giúp đỡ gia đình làm ngói ngoài giờ đi học và rất yêu nghề truyền thống của gia đình. Tôi tin, chúng sẽ nối nghiệp và trở thành đời thứ 4 làm nghề sản xuất ngói âm dương”.

Trong lời nói mộc mạc ấy là tình yêu sâu nặng mà người dân Quỳnh Sơn dành cho nghề truyền thống, một thứ “hồn làng” đã thấm trong từng viên ngói, từng làn khói bếp quê hương.

Giữ lửa giữa thời hiện đại

Sở dĩ gọi là ngói âm dương bởi khi lợp ngói, một viên sấp là dương, viên ngửa là âm úp vào nhau, khép kín giúp che mưa, nắng cho ngôi nhà. Ảnh: Đức Hạnh/Bnews/vnanet.vn

Trước sự phát triển mạnh mẽ của vật liệu công nghiệp, nghề làm ngói thủ công từng đối diện nhiều khó khăn. Tuy nhiên, nhờ sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền địa phương và ý thức bảo tồn của người dân, ngọn lửa trong những lò nung vẫn bền bỉ cháy qua năm tháng.

Hiện nay, xã Quỳnh Sơn có hàng chục hộ gia đình duy trì sản xuất ngói âm dương. Chính quyền địa phương đã đưa làng nghề vào danh mục làng nghề truyền thống của tỉnh Lạng Sơn, hỗ trợ xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm và khuyến khích gắn nghề với du lịch cộng đồng.

Du khách đến Quỳnh Sơn không chỉ được tham quan những ngôi nhà sàn cổ mà còn có thể trải nghiệm “một ngày làm thợ ngói”: từ nhào đất, ép khuôn đến phơi và xếp ngói. Những trải nghiệm giản dị ấy giúp người xem hiểu hơn về sự cần cù, khéo léo của người dân vùng cao và thêm trân trọng giá trị của lao động thủ công.

Không dừng ở đó, ngói âm dương Quỳnh Sơn còn được dùng trong phục dựng di tích, công trình văn hóa địa phương, góp phần gìn giữ nét kiến trúc truyền thống và tôn thêm vẻ đẹp yên bình cho vùng thung lũng Bắc Sơn.

Tỏa sáng giá trị truyền thống

Ngói sau khi được đóng phơi khô nhiều ngày, xếp thành từng chồng chờ vào lò. Ảnh: Đức Hạnh/Bnews/vnanet.vn

Trong dòng chảy hội nhập, làng nghề ngói âm dương Quỳnh Sơn vẫn giữ được nét riêng giản dị, mộc mạc mà giàu bản sắc. Ngọn lửa đỏ trong lò nung không chỉ sưởi ấm những mái nhà sàn, mà còn sưởi ấm niềm tin và lòng tự hào của người dân nơi đây vào nghề cha ông để lại.

Sự bền bỉ gìn giữ nghề thể hiện tinh thần tự lực, tự cường, phát huy nội lực đúng với tinh thần mà Đảng và Nhà nước ta luôn khuyến khích trong quá trình xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế văn hóa vùng cao. Mỗi viên ngói Quỳnh Sơn không chỉ là sản phẩm vật chất, mà còn là kết tinh của trí tuệ, lao động và tình yêu quê hương.

Hôm nay, giữa thung lũng Bắc Sơn xanh ngắt, những mái nhà sàn lợp ngói đỏ au vẫn rực sáng dưới nắng chiều. Đó không chỉ là dấu ấn của quá khứ trăm năm, mà còn là biểu tượng của sức sống trường tồn minh chứng cho ý chí bền bỉ, niềm tin và khát vọng vươn lên của con người Quỳnh Sơn trên hành trình dựng xây quê hương giàu đẹp, văn minh.

Đức Hạnh/Bnews/vnanet.vn