Lũ dữ cực đoan hoành hành miền Trung - thủy điện có vô can? (Kỳ 1: Nước mắt bên dòng Vu Gia)

Hệ thống sông Vu Gia, Thu Bồn của TP Đà Nẵng nằm ở hạ lưu của các thủy điện lớn, như: Đắc Mi 4, A Vương, Sông Bung, Sông Tranh. Sau những đợt mưa lũ lớn cuối tháng 10, đầu tháng 11, những bãi bồi trù phú dọc những con sông này bị sạt lở kinh hoàng, nơi thì đất cát bồi lấp cả mét. Người nông dân phút chốc trắng tay.

Trước đây, nếu đi trên QL14B dọc sông Vu Gia đoạn qua xã Đại Hồng (cũ), nay là xã Hà Nha, chúng ta sẽ thấy những cánh đồng phủ đầy màu xanh của hoa màu, đậu bắp… Nhưng những ngày qua, khi lũ đi qua, những cánh đồng đã biến thành hoang mạc, với cát trắng bồi lấp, trải dài; những đoạn còn lại ruộng vườn đã hóa thành sông. Có những nơi lòng sông "ngoặm" vào vườn của dân cả trăm mét, "nuốt chửng" cả nhà cửa, hoa màu, cây cối.

Những cánh đồng trù phú của người dân xã Hà Nha bị bồi lấp, thiệt hại nặng sau đợt mưa lũ vừa qua.

Nhiều năm canh tác ven sông Vu Gia, bà Nguyễn Thị Miền (62 tuổi, trú thôn Hòa Hữu Đông, xã Hà Nha) chưa bao giờ chứng kiến trận lũ lớn như vừa qua. Nước dâng nhanh, chảy cuồn cuộn cuốn trôi đất đai, hoa màu. Trước lũ, lán trại gia đình bà Miền dựng cách bờ sông Vu Gia hơn 50m đã bị cuốn trôi. Những ngày qua tranh thủ thời tiết nắng ráo, vợ chồng bà Miền ra bươi móc lớp cát dày để tìm kiếm, mót lại những vật dụng còn sót lại.

"Vợ chồng tôi trồng hoa màu, mướp, chuối, dứa trên 3 sào đất ven sông. Sau trận lũ toàn bộ diện tích hoa màu đã bị thiệt hại. Ngay cả giếng nước để tưới tiêu cũng đã nằm giữa sông sau trận sạt lở kinh hoàng do cơn lũ. Còn lại ít đất phía trong cũng bị cát bồi, hoa màu bị chôn vùi, hư hỏng cả. Chúng tôi chưa bao giờ thấy nước dâng cao và sạt lở dữ dội như vậy", bà Miền vừa nói vừa chỉ ống nước của giếng đang nằm chơ vơ giữa lòng sông.

Những ruộng vườn trước đây giờ đã hóa thành sông do lũ gây sạt lở.

Tương tự, ông Lê Vinh với vườn cây ăn quả hơn 1.000 cây bưởi, 500 cây ổi, 200 cây xoài và hơn 30.000 cây dứa bị nước cuốn đi trong chớp mắt. "Toàn bộ vốn liếng đầu tư đều mất sạch. Ước tính sơ bộ, gia đình tôi thiệt hại hơn 600 triệu đồng. Lũ đến nhanh, nước dâng cao bất ngờ. Chỉ trong vài giờ, hơn 50 mét bờ sông bị nuốt chửng", ông Vinh thở dài, đồng thời cho rằng thủy điện xả lũ lưu lượng lớn là nguyên nhân khiến đất đai, hoa màu bị cuốn trôi. "Các thủy điện xả lũ xuống sông Vu Gia với lưu lượng gần 7.000 m3/giây, quá sức chịu đựng dẫn đến sạt lở. Nước chảy xiết bay hết đất, cây cối trốc gốc, không dính lại một thứ gì"- ông Vinh nói.

Theo ông Vinh, điều khiến người dân lo lắng hơn cả là không còn đất để sản xuất. Diện tích còn lại thì bị cát phủ dày, không thể canh tác. Ba năm trước, ông Vinh thuê hơn 4ha đất để trồng cây ăn quả, nay tất cả chỉ còn là bãi cát. "Mấy ngày nay tôi cứ đi ra đi vào trong tâm trạng rối bời. Giờ không biết tiền đâu để đầu tư lại. Chúng tôi mong chính quyền sớm có giải pháp giúp người dân ổn định sau lũ", ông Vinh bày tỏ.

Cạnh đó, ông Trương Công Lạc cặm cụi phủi những lớp cát dày để bóc từng trái bắp non đang bị vùi lấp, vừa than thở. Nếu không có lũ thì bắp này tầm nửa tháng nữa sẽ thu hoạch được. Nhưng chừ còn non quá, bỏ hết chứ không làm chi được. Ngoài đám bắp nếp bị thiệt hại, ông Lạc cho hay, trận lũ còn lấy đi của gia đình ông hai sào mướp, ba sào bầu, hai sào bí đao cùng hàng trăm cây đu đủ đang cho quả. "Các đập thủy điện xả lũ lớn, nước chảy như thác. Nếu lũ tự nhiên sẽ mang theo đất cát, cây lá… khiến dòng chảy sẽ chậm lại, mềm hơn. Còn thủy điện xả xuống chỉ toàn nước thô. Từ trên bờ đập cao hàng ngàn khối nước dộng xuống thứ chi chịu nổi"- lời ông Lạc nói cũng là lời ca thán của những người dân nơi đây dành cho thủy điện.

Trong những trường hợp bị thiệt hại do lũ, đáng thương nhất là trường hợp của bà Phan Thị Mãn (71 tuổi, trú thôn Hòa Hữu Đông). Những ngày trước khi mưa lũ ập đến, mảnh vườn của bà Mãn cách bờ sông tầm hơn 50 mét. Thế nhưng trận mưa lũ vừa qua đã "nuốt chửng" mảnh vườn cùng căn nhà. "Tôi sống một mình, không chồng con. Năm 1999, sau khi làm xong ngôi nhà thì chính quyền xã nói khu vực này thuộc diện di dời, vì mất an toàn vào mùa mưa lũ. Nhưng do không còn kinh phí để di dời làm nhà mới, nên bao năm nay tôi vẫn sinh sống, canh tác ở đây. Cứ mỗi mùa mưa lũ đến, tôi lại lên căn nhà tạm bên đường chính để trú tránh, nhưng nhà tạm cũng đã xuống cấp, mối mọt ăn mục ruỗng hết rồi"- bà Mãn chia sẻ.

Nhà bà Phan Thị Mãn bị lũ cuốn trôi toàn bộ.

Đợt mưa lũ vừa qua, bà Mãn được chính quyền địa phương sơ tán đến nơi an toàn. Khi nghe tin nhà bị lũ cuốn trôi, bà Mãn chỉ biết khóc. Nước rút, bà ra xem thấy cảnh tượng đổ nát, bà như không tin vào mắt mình. Dòng sông bao năm vốn hiền hòa, nay trở thành con thủy quái khổng lồ nuốt trọn tất cả. "Mấy ngày ni tôi khóc miết nước mắt cũng đã khô rồi. Cứ tưởng ngôi nhà thờ ông thờ bà tới hồi mình chết, nhưng giờ sạch trơn rồi. Nghĩ cái cảnh già rồi nhưng giờ nhà cửa không có để thờ ông bà, không biết sao đây. Trắng tay hết rồi"- bà Mãn méo mó khóc.

Theo báo cáo của UBND xã Hà Nha cho thấy, trận lũ lịch sử cuối tháng 10 đã gây thiệt hại nặng nề về tài sản của Nhà nước và người dân trên địa bàn xã. Theo thống kê, toàn xã có đến 8.195 hộ bị ngập nhà từ 1 đến hơn 3 mét; đáng nói trong đó có 220 nhà ngập sâu trên 3 mét; nhiều tài sản bị vùi lấp, cuốn trôi, cơ sở hạ tầng, đường sá bị hư hại. Ước tính ban đầu, tổng thiệt hại toàn xã Hà Nha do lũ gây ra từ ngày 27-10 đến ngày 3-11 lên tới hơn 137,5 tỷ đồng.

(còn nữa)

TRẦN TÂN