Loại nhạc cụ của người Raglai có thể kết nối với 'đấng siêu nhiên' nguy cơ bị mai một

Ở cái tuổi xấp xỉ “thất thập cổ lai hy”, ông Cao Điệp Phới, người có uy tín - Bí thư Chi bộ xã Cam Phúc Nam, tỉnh Khánh Hòa không giấu vẻ tự hào khi nhắc tới sự khởi sắc trong “bức tranh” phát triển kinh tế - xã hội của bà con Raglai những năm gần đây.

Với nhiều chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là vấn đề tạo công ăn việc làm, hỗ trợ sinh kế, nhà ở…, đời sống của người Raglai đã ổn định hơn hẳn so với trước. Nhiều hộ làm nông nghiệp (trồng xoài, nuôi dê…) vươn lên mức khá giả, sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm để bà con lối xóm cùng cải thiện đời sống vật chất cũng như tinh thần.

Ông Cao Điệp Phới là một trong số rất ít người biết cách sử dụng và truyền dạy mã la - một loại nhạc cụ thiêng theo quan niệm của người Raglai. Ảnh: Lê Anh Dũng

Ông Phới là một trong số rất ít người biết cách sử dụng và truyền dạy mã la - một loại nhạc cụ thiêng theo quan niệm của người Raglai. Điều khiến ông trăn trở nhất hiện nay là nguy cơ mai một bản sắc văn hóa dân tộc “Lớp nghệ nhân biết cách diễn tấu mã la ngày càng hiếm. Trong khi những người trẻ ít quan tâm đến văn hóa dân tộc mình”.

Các thế hệ người Raglai trước kia truyền rằng: Mã la có thể thay thế dân làng giao tiếp, kết nối với các đấng siêu nhiên; muốn nói chuyện hoặc cầu xin thần linh ban cho ân huệ gì đều phải tấu mã la.

Hiện nay, những người biết diễn tấu mã la chủ yếu là người già, khi họ mất đi, tiếng mã la có nguy cơ không còn.

Có mã la nhưng đánh không kêu

Từ năm 2014 đến nay, ông Phới dành rất nhiều tâm huyết cho việc bảo tồn, truyền dạy mã la.

“Không chỉ ở Cam Ranh, mà cứ chỗ nào cần hỗ trợ thì tôi đi chỗ đó. Hiện tôi vẫn tiếp tục vận động các nghệ nhân cao tuổi cố gắng bảo tồn một số loại nhạc cụ như mã la, chapi… Đấy là văn hóa vật thể mà người Raglai để lại cho các thế hệ con cháu. Còn về văn hóa phi vật thể như lễ bỏ mả, lễ cưới…, tôi cũng cùng các cụ cao tuổi nghiên cứu, giảm bớt nhưng nghi thức lạc hậu, không phù hợp, mà vẫn bảo đảm bản sắc tập tục của dân tộc mình”, ông Phới tâm sự.

Thế nhưng, theo ông Phới, công tác bảo tồn mã la hiện vẫn còn khá bất cập.

“Tỉnh đã cấp kinh phí mua mã la, xã, thôn nào cũng có rồi. Song sau khi mua về, phải có nghệ nhân điều chỉnh thì đánh mã la mới kêu. Thực tế bây giờ rất nhiều mã la không có người biết chỉnh nên đánh không kêu. Ở hầu hết các thôn, xã, hiếm người biết cách sử dụng nhạc cụ này”, ông Phới đau đáu phản ánh.

Ông đề xuất, phải có văn bản, chủ trương cụ thể hơn về công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của mã la.

“Cấp trên phải có văn bản cụ thể để chỉ đạo cấp xã mở các lớp truyền dạy mã la cũng như các điệu dân ca. Chúng tôi muốn phối hợp để làm cũng rất khó khăn về vấn đề kinh phí”, ông kiến nghị.

Mã la thường được dùng trong các lễ hội tiêu biểu của người Raglai. Ảnh: Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam

Đề xuất hướng phát triển bền vững

Ghi nhận phản ánh của đại diện người có uy tín ở cơ sở, ông Lò Quang Tú, Vụ trưởng Vụ Tuyên truyền công tác dân tộc thiểu số và miền núi, Bộ Dân tộc và Tôn giáo, cũng bày tỏ mối lo khi số lượng nghệ nhân người Raglai ngày càng ít đi, giới trẻ lại thờ ơ, không muốn học cách sử dụng các loại nhạc cụ như mã la.

“Cần có giải pháp hết sức căn cơ, bền vững từ cả phía các cấp quản lý cũng như các cộng đồng, cá nhân trong việc giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của đồng bào các dân tộc. Nếu không, bản sắc văn hóa dân tộc của đồng bào sẽ bị mai một”, ông Tú nhận định.

Ông gợi ý một hướng khả thi trong việc bảo tồn mã la cũng như các giá trị văn hóa truyền thống khác của người Raglai: Phát triển du lịch gắn với bản sắc dân tộc.

“Du khách rất thích mặc trang phục dân tộc, biểu diễn nhạc cụ dân tộc rồi chụp ảnh đăng trên mạng. Họ sẵn sàng trả tiền để được thụ hưởng những giá trị tinh thần ấy. Đây là hướng phát triển bền vững, vừa giúp bà con tăng thu nhập mà vẫn bảo tồn, phát huy được văn hóa dân tộc. Bà con có thể liên kết làm du lịch, xây dựng đề án, dự án khả thi, thông qua cơ quan công tác dân tộc cấp tỉnh hoặc các tổ chức đoàn thể ở địa phương, thì sẽ có thể vay được vốn để triển khai”, ông Tú mách nước.

Bình Minh