Loại cá có thịt vàng ươm như ướp nghệ lại ít xương, không tanh, giá vài triệu mỗi con

Trong kho tàng sản vật miền sơn cước, cá Chiên sông Đà luôn được nhắc đến như một biểu tượng vừa kỳ lạ, vừa quý hiếm.

Loài cá nước ngọt này từng xuất hiện trong danh sách “cá tiến vua”, được xem là niềm tự hào của cư dân Tây Bắc và đến nay vẫn giữ nguyên giá trị trong văn hóa ẩm thực Việt.

Loài cá dữ dưới lòng sông sâu

Cá Chiên, còn có tên gọi dân gian là cá xâu xá vàng, thuộc họ cá vược. Chúng sinh sống ở những đoạn sông nước xiết, lòng sâu, nhiều hang đá như sông Đà, sông Lô, sông Gâm.

Cá Chiên sinh sống chủ yếu ở những đoạn sông nước xiết, lòng sâu. (Ảnh minh họa)

Cá có thể dài đến vài mét, thân hình thô ráp, màu sắc xám bạc khiến chúng dễ lẫn vào khúc gỗ mục trôi sông. Chính ngoại hình “gai góc” ấy giúp cá Chiên trở thành kẻ săn mồi thượng hạng, chuyên phục kích tôm tép và cá nhỏ.

Dù vẻ ngoài dữ tợn, thịt cá Chiên lại là món ăn được đánh giá cao bậc nhất. Thịt có màu vàng tự nhiên, săn chắc, ngọt dịu và đặc biệt không hề tanh.

Thân cá gần như không có xương dăm, phần lòng dày, giòn, tạo nên sức hấp dẫn khó cưỡng. Với ngư dân vùng cao, bắt được một con cá Chiên không chỉ là chuyện mưu sinh mà còn là niềm hãnh diện của cả bản.

Từ “cá tiến vua” đến đặc sản chợ vùng cao

Tư liệu lịch sử ghi nhận cá Chiên từng được chọn làm vật phẩm dâng tiến các triều đình xưa. Đây là một trong “ngũ quý hà thủy”, vốn là nhóm năm loài cá được xem là tinh hoa sông nước Việt. Thời đó, chỉ những người thợ lặn gan dạ mới đủ sức chế ngự dòng sông hung dữ để săn loài cá này.

Ngày nay, cá Chiên không còn xuất hiện trong cung đình nhưng vẫn giữ vị trí đặc biệt trong đời sống. Tại các phiên chợ vùng cao hay nhà hàng đặc sản, giá một con cá Chiên có thể lên tới vài triệu đồng.

Sự khan hiếm của loài cá quý càng làm tăng sức hút, biến mỗi món ăn từ cá Chiên thành một trải nghiệm đáng nhớ với du khách.

Không chỉ hiếm, cá Chiên còn chinh phục thực khách bởi sự đa dạng khi chế biến. Người sành ăn thường chọn nướng than hoa để giữ trọn vị ngọt, lớp da giòn vàng ruộm.

Một số nơi cầu kỳ hơn với gỏi cá ăn kèm rau thơm, chanh ớt để tôn lên sự tươi mới. Trong tiết trời lạnh, lẩu cá Chiên nấu cùng măng chua là lựa chọn ấm bụng, giàu hương vị.

Ngoài ra, món cá Chiên sốt hoa chuối hay xào lá lốt cũng đang dần trở thành điểm nhấn trong bữa cơm của người dân vùng cao.

Thịt của loại cá này có màu vàng như nghệ, không tanh, ít xương. (Ảnh minh họa)

Giá trị dinh dưỡng và nỗ lực bảo tồn

Các nghiên cứu cho thấy cá Chiên chứa nhiều omega-3, DHA, EPA cùng các acid amin quý. Đây là nguồn dưỡng chất giúp trẻ em phát triển trí tuệ, đồng thời hỗ trợ người lớn tuổi trong việc phòng ngừa bệnh tim mạch và lão hóa. Chính vì thế, cá Chiên thường được ví như “thuốc bổ tự nhiên” của miền sông núi.

Tuy nhiên, đánh bắt quá mức và ô nhiễm môi trường đã khiến số lượng cá Chiên trong tự nhiên suy giảm mạnh, từng được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam với mức cảnh báo cao.

Những năm gần đây, tại Tuyên Quang, một số dự án nuôi thử nghiệm trên sông Lô đang mở ra hy vọng. Kết quả bước đầu cho thấy cá có thể được nhân giống thành công, vừa mang lại thu nhập cho người nuôi vừa góp phần gìn giữ loài thủy sản quý hiếm này.

Minh Huy