Lo ngại nguy cơ lợi dụng đầu tư gián tiếp gây rủi ro, làm méo mó thị trường

Chiều hôm qua (13-11), Quốc hội thảo luận về dự án Luật Thương mại điện tử (TMĐT). Nêu ý kiến tại phiên thảo luận, một số đại biểu đã đề cập đến sự cần thiết của một khung pháp lý phù hợp để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Không nên can thiệp vào thỏa thuận giữa người mua - bán

Đại biểu Đỗ Đức Hiển (đoàn TP.HCM) cho hay thương mại điện tử có tốc độ tăng trưởng 18-25% mỗi năm cùng hệ sinh thái rất đa dạng, từ các nền tảng công nghệ lớn đến các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, các doanh nghiệp logistics, thanh toán, dịch vụ livestream, tiếp thị liên kết…

Thực tiễn đó yêu cầu khung pháp lý điều chỉnh phải bảo đảm công tác quản lý, tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời tạo động lực cho đổi mới sáng tạo, nhất là phát triển đồng bộ các trụ cột như hạ tầng số, logistics và hạ tầng thanh toán. Tuy nhiên, hiện có một số quy định tại dự thảo chưa đáp ứng được yêu cầu đề ra.

Đại biểu Đỗ Đức Hiển (đoàn TP.HCM). Ảnh: QH

Ông Hiển dẫn chứng điểm d, khoản 7, Điều 15 tại dự thảo quy định trường hợp nền tảng có kết nối với dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán hoặc dịch vụ logistics, chủ quản nền tảng phải công khai thông tin về tổ chức cung ứng các dịch vụ này và phải hiển thị tên của tổ chức cung cấp dịch vụ trước khi người mua đồng ý thanh toán… Trường hợp có hơn một tổ chức cung ứng các dịch vụ nêu trên, chủ quản nền tảng phải cho phép người mua lựa chọn tổ chức cung ứng dịch vụ đã công bố.

“Dưới góc độ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quy định của dự thảo Luật có thể gây hạn chế, thậm chí can thiệp tới quyền tự do lựa chọn dịch vụ thanh toán, dịch vụ trung gian thanh toán, dịch vụ logistics của người tiêu dùng” - ông Hiển nói và cho biết lúc này người tiêu dùng chỉ được chọn trong danh sách các đơn vị mà nền tảng đã công bố. Xét về bản chất, theo đại biểu đoàn TP.HCM, nền tảng thương mại điện tử trung gian chỉ là môi trường kết nối, không nên can thiệp vào thỏa thuận giữa người mua và người bán.

Dưới góc độ thị trường, ông Đỗ Đức Hiển cho rằng quy định này tiềm ẩn nguy cơ các nền tảng số lớn từng bước khép kín chuỗi cung ứng dịch vụ, từ giao dịch, thanh toán đến vận chuyển… và loại bỏ dần sự cạnh tranh của các doanh nghiệp dịch vụ hỗ trợ TMĐT khác. Và khi cạnh tranh bị thu hẹp, chi phí dịch vụ sẽ có xu hướng tăng, chất lượng có thể đi xuống, hệ quả là người tiêu dùng, thị trường phải gánh rủi ro.

Đại biểu cũng bày tỏ lo lắng về nguy cơ rủi ro và an toàn bảo mật. Phân tích thêm, ông Hiển nói quy định cho phép nhiều tổ chức cung cấp dịch vụ cùng tham gia nhưng lại không có quy định về trách nhiệm liên đới của chủ quản nền tảng trong giám sát, phối hợp xử lý sự cố. Điều này sẽ làm tăng số lượng đối tượng cần giám sát, gây khó khăn trong quản lý, kiểm tra, đặc biệt về an toàn thanh toán điện tử, phòng chống rửa tiền, gian lận thương mại…

Để giải quyết, đại biểu TP.HCM đề xuất điều chỉnh quy định theo hướng bổ sung cơ chế cho phép người mua được lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ do nền tảng hoặc do người bán hợp tác. Cùng đó, không đặt ra các điều kiện, ưu đãi hay chế tài bất bình đẳng giữa các đơn vị cung cấp dịch vụ hỗ trợ TMĐT. Bổ sung trách nhiệm liên đới của chủ quản nền tảng trong trường hợp người mua sử dụng dịch vụ hỗ trợ TMĐT do nền tảng hợp tác…

Các đại biểu tham dự phiên thảo luận về dự Luật Thương mai điện tử sửa đổi. Ảnh: QH

Tránh sự bất bình đẳng giữa các nhà đầu tư

Một vấn đề quan trọng khác cũng được đại biểu Đỗ Đức Hiển đề nghị xem xét, bổ sung làm rõ. Theo đó, dự luật hiện chưa quy định khi nào thì nền tảng TMĐT bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền công khai thông báo vi phạm pháp luật. Cũng chưa rõ hệ quả của việc cơ quan có thẩm quyền công khai thông báo vi phạm pháp luật có dẫn đến nền tảng phải tạm dừng hoặc bị đình chỉ hoạt động hay không.

Ngoài ra, dự luật cũng đề xuất cơ chế miễn toàn bộ các trách nhiệm, điều kiện tiếp cận thị trường cho nhóm nhà đầu tư nước ngoài trong thời gian năm năm. Mục tiêu là nhằm khuyến khích đầu tư nước ngoài vào doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ trong lĩnh vực thương mại điện tử.

Tuy nhiên, theo ông Hiển, quy định này cần được cân nhắc và tính toán kỹ lưỡng, nếu không sẽ có nguy cơ bị lợi dụng chính sách. Bởi các tập đoàn nước ngoài có tiềm lực tài chính mạnh có thể thông qua hình thức đầu tư gián tiếp hoặc góp vốn danh nghĩa vào các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ để tránh áp dụng các điều kiện tiếp cận thị trường.

Thứ hai, điều này có thể tạo ra sự bất bình đẳng giữa các nhà đầu tư, làm méo mó môi trường cạnh tranh và gây rủi ro về an ninh kinh tế số.

Thứ ba, sau thời gian “miễn trừ năm năm”, việc giám sát và chuyển tiếp sang cơ chế kiểm soát bình thường có thể gặp khó khăn. Thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp nhỏ ban đầu có thể đã mở rộng quy mô và hình thành hệ sinh thái thương mại điện tử lớn dưới sự chi phối của nhà đầu tư nước ngoài, dẫn đến khó xử lý, thậm chí mất kiểm soát quyền chi phối nền tảng số nội địa.

“Tôi cho rằng cần bổ sung và quy định chặt chẽ về tiêu chí, phạm vi, cơ chế giám sát đầu tư gián tiếp để miễn trừ trách nhiệm phù hợp, không gây rủi ro về an ninh, chủ quyền số và tính minh bạch trong kiểm soát hoạt động đầu tư nước ngoài” – ông Hiển đề xuất.

Định danh người bán ở trong nước qua VNeID

Giải trình cuối phiên thảo luận, Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn cho biết dự thảo đã định vị pháp lý đầy đủ cho các mô hình thương mại điện tử, từ bán hàng trực tiếp đến mô hình nhiều bên, đồng thời cũng phân tầng trách nhiệm phù hợp với mức độ tham gia của các chủ thể.

NGUYỄN THẢO